Vì sao nhiều doanh nghiệp ngành xây dựng làm ăn 'bết bát' sau CPH?

So với nhiều bộ ngành khác, Bộ Xây dựng là đơn vị có nhiều tập đoàn, tổng công ty phải thực hiện CPH. Tiến trình này đã được đẩy nhanh, tuy nhiên kết quả không được như kỳ vọng. Hàng loạt doanh nghiệp “con cưng” của Bộ Xây dựng CPH xong đã rơi vào tình cảnh làm ăn “bết bát”.

Nhiều “con cưng” thua lỗ

Tổng công ty Sông Đà một thời là “con cưng” thuộc Bộ Xây dựng, dù đã CPH nhiều năm nay nhưng tỷ lệ sở hữu nhà nước vẫn lên tới 99,7% vốn điều lệ. Tổng công ty Sông Đà đang trong tình trạng khó khăn về tài chính, không có khả năng trả nợ gốc, lãi vay. Trước đó, Bộ Xây dựng từng có văn bản đề nghị Bộ Tài chính hỗ trợ doanh nghiệp này trong trả nợ vay tại Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) khoảng 114,8 triệu USD.

Mới đây, để giải cứu Tổng công ty Sông Đà khỏi tình trạng khó khăn, Bộ Xây dựng đề xuất Thủ tướng cho chỉ định doanh nghiệp này thi công một số dự án trên tuyến cao tốc Bắc Nam để tạo việc làm cho công nhân viên của Tổng công ty.

Tương tự, Tổng CTCP Sông Hồng cũng một thời “đình đám” trong ngành xây dựng với nhiều dự án lớn. Năm 2010, Bộ Xây dựng CPH, bán vốn nhà nước tại Tổng công ty Sông Hồng, thu về 61,5 tỷ đồng, phần vốn nhà nước còn lại chiếm 49% vốn điều lệ.

Tuy nhiên, sau CPH, Tổng CTCP Sông Hồng gần như không triển khai thêm dự án đầu tư nào và cũng không có hợp đồng thi công xây lắp mới. Doanh nghiệp cho biết, các công trình, công việc chuyển tiếp từ năm trước sang rất ít do nợ nhóm 5 tại ngân hàng nên không đủ điều kiện về năng lực để tham gia các gói thầu. Thậm chí, kết thúc năm 2019, Sông Hồng ghi nhận lỗ 66,7 tỷ đồng, nâng tổng số lỗ lũy kế lên 958 tỷ đồng. Vốn chủ sở hữu tại thời điểm cuối năm 2019 âm tới 651 tỷ đồng.

Hay như Tổng công ty Lắp máy Việt Nam (Lilama), được CPH năm 2017 nhưng Bộ Xây dựng vẫn là cổ đông lớn nhất nắm giữ trên 97% số cổ phần. Tại báo cáo tài chính hợp nhất quý IV/2019, doanh thu thuần của Lilama đạt gần 2.373 tỷ đồng, giảm gần 17% so với quý IV/2018. Lợi nhuận sau thuế đạt hơn 5,7 tỷ đồng, trong khi cùng kỳ năm 2018 lỗ gần 262 tỷ đồng. Lũy kế cả năm 2019, Lilama đạt hơn 7.176 tỷ đồng doanh thu, giảm mạnh so với năm 2018, lợi nhuận sau thuế âm 76,6 tỷ đồng. Đây đã là năm thứ 2 liên tiếp, Lilama ghi nhận lợi nhuận âm. Được biết, tại thời điểm cuối năm 2019, Lilama có tổng tài sản đạt 7.800 tỷ đồng, giảm 40% so với đầu năm. Trong đó, nợ phải trả khoảng 6.659 tỷ đồng, chiếm 85% tổng tài sản.

Một thời là "con cưng" của Bộ Xây dựng nhưng hầu hết các doanh nghiệp sau CPH đều làm ăn "bết bát"

Thay đổi tư duy

Về việc các doanh nghiệp thuộc Bộ Xây dựng sau CPH làm ăn “bết bát”, Ts. Lê Duy Bình - Giám đốc Economica Việt Nam nhìn nhận, những doanh nghiệp CPH này vẫn chịu vòng “kim cô” do Nhà nước vẫn nắm quyền chi phối.

Điều quan trọng nhất ở tất cả các doanh nghiệp để làm ăn tốt phải thay đổi quản trị công ty và làm rõ được vai trò của chủ sở hữu tách bạch với người điều hành. Vấn đề này ở các doanh nghiệp CPH triệt để hoặc doanh nghiệp tư nhân rất rạch ròi.

Theo Ts. Bình, như vậy trách nhiệm người điều hành chưa phát huy được tối đa, những doanh nghiệp CPH chưa triệt để chịu rất nhiều sự ràng buộc bởi những quy định áp cho doanh nghiệp như vấn đề bảo toàn vốn, quy định về lương thưởng, chế độ thù lao, khả năng đa dạng hóa ngành nghề kinh doanh phù hợp với thị trường. Hơn nữa, quản trị công ty chưa được nâng cao, nên điều hành của lãnh đạo vẫn theo lối mòn cũ.

Cùng góc nhìn, Ts. Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia tài chính – ngân hàng cho rằng, những doanh nghiệp nhà nước CPH làm ăn không hiệu quả do bộ máy làm việc cồng kềnh, chi phí lao động cao, quyết định kinh doanh không phù hợp dẫn đến chi phí cao, doanh thu thấp.

Ts. Hiếu nhấn mạnh, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng, các chi phí lao động, nguyên vật liệu cao, trong khi sản phẩm bán ra không phù hợp với thị trường, bán giá rẻ nên doanh thu thấp.

Để cải thiện được tình trạng trên, theo Ts. Lê Duy Bình, dù là bất kỳ doanh nghiệp nào cũng phải đều phải tuân thủ theo quy luật của thị trường. Đặc biệt, các doanh nghiệp CPH này phải đổi mới quản trị, buộc phải tạo sự linh hoạt hơn, thích ứng hơn với thị trường. Đồng thời, phải có tính chịu trách nhiệm giải trình trước cổ đông, sự lựa chọn của ban điều hành phải thay đổi phù hợp với doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay, đề ra định hướng chiến lược của HĐQT.

“Ban điều hành và HĐQT đã thực hiện đúng được vai trò và trách nhiệm của mình hay chưa? Doanh nghiệp tư nhân chịu sức ép của cổ đông với ban điều hành rất lớn. Do đó, các doanh nghiệp CPH cần phải có quyết định tạo sức ép mạnh mẽ hơn từ các chủ sở hữu đối với cách điều hành của ban điều hành”, Ts. Bình cho hay.

Nhận định về khả năng kinh doanh của các doanh nghiệp CPH có vốn nhà nước, Ts. Hiếu cho rằng, hiện nay vấn đề dịch bệnh chưa thể qua, mặc dù Việt Nam kiểm soát tốt, nhưng thế giới vẫn nghiêm trọng. Nền kinh tế Việt Nam dựa vào xuất khẩu, giao thương quốc tế nên cũng sẽ bị tác động không nhỏ. Do đó, trong bối cảnh cảnh chung, thị trường bất động sản cũng chưa thể hồi phục được.

“Như vậy, các doanh nghiệp nhà nước sau CPH sẽ gặp nhiều khó khăn hơn nữa. Những công ty đó khó thể vượt qua được khủng hoảng này đến giữa năm 2021”, Ts. Hiếu nhận định.

Năm 2020, theo kế hoạch, Bộ Xây dựng sẽ tiếp tục CPH Tổng công ty Đầu tư phát triển nhà và đô thị (HUD) và Tổng công ty Xi măng (VICEM). Các chuyên gia kỳ vọng những doanh nghiệp này sẽ tránh được “vết xe đổ” của những đơn vị đi trước.

Minh Sơn