Vì sao quân đội Mỹ quay lại Somalia?

Sự ra đời của Lữ đoàn Danab và cuộc chiến đơn độc

Từ năm 2013 trở về trước, phần lớn quân đội Somalia được tổ chức dưới hình thức dân quân bộ tộc và điều này đã dẫn đến một số cấp chỉ huy ăn chặn tiền lương binh lính. Để tự cứu mình, nhiều người lính phải bán súng, đạn, thậm chí bán cả giày và quần áo để mua thức ăn nên trong những bài tập chiến thuật, lính Somalia đã dùng… gậy thay vì súng. Bên cạnh đó, viện trợ Mỹ gồm thực phẩm, xăng dầu, quân trang cũng bị đánh cắp để tuồn ra thị trường chợ đen. Hệ quả là sức chiến đấu của quân đội ngày càng suy yếu còn Al-Shabaab thì lợi dụng cơ hội này để tuyển mộ nhân lực.

Chuyên gia quân sự Mỹ huấn luyện tân binh Lữ đoàn Danab sử dụng vũ khí cá nhân.

Vì thế, đầu năm 2013, Trung tá Abdullahi Nur, bí danh Beeryare đã tự mình đứng ra thành lập một đơn vị, lấy tên là Lữ đoàn Danab (trong tiếng Somalia, Danab có nghĩa là Tia chớp) với số thành viên tham gia chỉ gồm 100 người. Trung tá Nur nói: “Hồi ấy chẳng ai muốn đứng vào hàng ngũ của chúng tôi vì người dân Somalia cho rằng quân đội chỉ là những kẻ cướp. Chúng tôi trú đóng trong những căn lều dột nát, mỗi người chỉ có 30 viên đạn để huấn luyện. Bên cạnh đó, kỷ luật cũng là một vấn đề vì đa số tân binh vẫn chưa quen với điều lệnh nghiêm ngặt và nhất là không có lương”.

Tuy nhiên chỉ một thời gian ngắn, Lữ đoàn Danab đã tạo được sự chú ý của Jim Maguire, một cựu quân nhân người Anh làm việc cho nhà thầu quân sự Bancroft thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ ở Somalia. Sau khi tiếp cận và quan sát thực tế mọi hoạt động của lữ đoàn, Jim Maguire để xuất với Bộ Ngoại giao Mỹ cung cấp viện trợ cho Trung tá Nur và được chấp thuận. Nhờ khoản viện trợ ấy, binh lính Lữ đoàn Danab được trả lương và được cung cấp những chiến cụ cần thiết trong việc chống lại Al-Shabaab. Tính đến cuối năm 2019, Danab có 1.500 quân do những chuyên gia chống khủng bố người Mỹ huấn luyện.

Tháng 3/2020, tướng Miguel Castellanos, Chỉ huy phó Bộ Tư lệnh châu Phi (AFRICOM - là một tổ chức do Bộ Quốc phòng Mỹ lập ra với mục đích điều phối các cuộc chiến tranh chống khủng bố ở châu Phi) tuyên bố sự hỗ trợ cho Lữ đoàn Danab sẽ tiếp tục cho đến năm 2027 nhằm nâng quân số lên 3.000 người. Đến ngày 25/11/2020, Văn phòng Tổng thanh tra Bộ Quốc phòng Mỹ cho biết Lữ đoàn Danab được công nhận là “lực lượng chiến đấu mặt đất có năng lực nhất trong Quân đội quốc gia Somalia (SNA). Danab chiếm 80% các hoạt động của SNA và đã rất thành công trong việc chống lại Al-Sabaab…”.

Vậy mà một nhát búa thình lình giáng xuống.Tháng 12/ 2020, vào lúc hoàng hôn nhiệm kỳ tổng thống, ông Trump ra lệnh rút toàn bộ 800 lính Mỹ ra khỏi Somalia như một phần trong lời hứa “chấm dứt sự can dự của Mỹ vào các cuộc chiến bất tận”.Trung tá Nur nói: “Nó khiến tôi vô cùng hụt hẫng. Lữ đoàn của chúng tôi đóng quân trong căn cứ không quân Baledogle cùng với người Mỹ. Nay họ rút đi thì chúng tôi cũng phải rút đi”. Abdullhah Kasim, một sĩ quan của Lữ đoàn Danab nói thêm: “Mọi thứ đột ngột trở nên hỗn loạn. Trước khi rời khỏi Baledogle, lính Mỹ tháo gỡ hệ thống lưới điện, máy tính, bàn ghế cùng các đồ đạc khác đồng thời mang theo máy bay không người lái, mạng radar và các thiết bị nhạy cảm. Tất cả những việc này diễn ra chỉ trong 12 ngày…”

Thành viên Lữ đoàn Danab giờ đã thành thạo trong việc điều khiển máy bay không người lái.

Ngay lập tức, những kẻ lãnh đạo Al-Shabaab nhận ra cơ hội có một không hai. Những cuộc tập kích của họ đã khiến các nhà thầu quân sự Mỹ từ chối bay vào Baledogle mặc dù chi phí cho mỗi chuyến bay đưa thiết bị tháo gỡ từ Somalia sang Kenya là 930.000 USD. Chưa hết, đơn vị hỗ trợ an ninh của quân đội Mỹ ở Baledogle cũng đóng cửa đường băng sân bay, bệnh xá, cơ sở bảo trì vũ khí…, đã khiến Lữ đoàn Danab từ việc được cung ứng mọi thứ cần thiết thì nay rơi vào tình trạng thiếu cả bông băng cứu thương. Trung tá Nur nói: “Nghiêm trọng nhất là chúng tôi mất hẳn nguồn thông tin tình báo, trinh sát, còn với hỗ trợ đường không, yêu cầu về máy bay trực thăng hoặc máy bay không người lái phải mất từ 3 đến 5 ngày mới được đáp ứng. Vì thế chúng tôi chẳng còn có thể thực hiện những phản ứng nhanh với kẻ thù…”.

Khi người Mỹ trở lại

Từ đó, Lữ đoàn Danab chiến đấu đơn độc và thiếu thốn trong lúc Al-Shabaab ngày càng gia tăng các cuộc tấn công khủng bố. Tuy nhiên một chiến dịch truy quét Al-Shabaab ở miền Trung Somalia đã minh họa cho khả năng thành công của Danab ngay cả khi không có sự hỗ trợ từ người Mỹ.

Theo sự chỉ dẫn của người dân, các chiến binh Danab đã bắt giữ một người đàn ông là thủ phạm vụ bắt cóc một nhân viên tình báo Pháp đồng thời tiêu diệt hơn 30 phiến quân.Danab cũng đã khiến người dân địa phương ở thị trấn Camaare kinh ngạc vì suốt 7 tuần hoạt động ở đây, họ tự dựng lều để ở và bỏ tiền ra mua thực phẩm thay vì trưng dụng từ cộng đồng. Ông Mohammad Nkabe, người đứng đầu thị trấn Camaare nói: “Họ thật sự là những người lính. Họ không thu thuế, không yêu cầu chúng tôi phải nộp thức ăn, tiền bạc để nuôi quân. Sau khi đánh đuổi Al-Shabaad ra khỏi thị trấn, trước khi rút đi họ còn dựng cho chúng tôi một trường học”.

Theo số liệu của Cao ủy Nhân quyền Liên hợp quốc, kể từ tháng 12/2020, là lúc lính Mỹ rút khỏi Somali, ít nhất 2.613 thường dân đã thiệt mạng và 1.948 người khác bị thương, phần lớn gây ra bởi thiết bị nổ tự tạo (IED) do Al-Shabaab cài đặt mà trong đó, vụ đánh bom kép xảy ra tại Trụ sở Bộ Giáo dục Somalia ở thủ đô Mogadishu ngày 29/10/2021 đã khiến 131 người chết, 333 người bị thương. Một cuộc tấn công trước đó của Al-Shabaab vào khách sạn Hayat cũng ở Mogadishu ngày 21/8 giết chết ít nhất 22 thường dân và làm bị thương 30 người. Chưa hết, trong những tháng gần đây, Al-Shabaab đã phá hủy nhiều giếng nước và đầu độc những giếng khác ở vùng Hiraan vào thời điểm Somalia đang phải đối mặt với khó khăn cùng cực do hạn hán. Al-Shabaab cũng phá hủy một phần bờ sông Shabelle cùng nhiều nhà cửa, cầu cống, các cột ăngten viễn thông và 11 trường học. Mới đây nhất, ngày 28/11/2022, các tay súng Al-Shabaab đã xông vào khách sạn quốc tế Villa Rose nằm gần dinh tổng thống, giết chết 8 người, nột số khác bị thương khi liều mình nhảy qua cửa sổ. Trong suốt 12 tiếng sau đó, để chiếm lại khách sạn, Lữ đoàn Danab đã tiến hành đánh cận chiến qua từng cầu thang, từng tầng lầu, từng phòng ngủ và cuối cùng họ đã kiểm soát toàn bộ tình hình.

Máy bay Osprey lại xuất hiện ở Somalia.

Tất cả những hoạt động của Lữ đoàn Danab đã gây ấn tượng mạnh với các quan chức Mỹ ở AFICOM, nhất là sau khi ông Hassan Sheikh Mahmud được bầu làm Tổng thống Somalia hồi tháng 5 vừa rồi. Theo Đại sứ Mỹ tại Somalia Larry Andre, ngay lập tức Tổng thống Biden đã yêu cầu ông đưa ra lời đề nghị với Tổng thống Mahmud về việc quân đội Mỹ quay lại Somalia và được ông Mahmud chấp thuận. Đại sứ Larry Andre nói: “Các chi tiết về vai trò của lính Mỹ ở Somalia và các nơi đóng quân của họ đã được hai bên thảo luận. Việc quân đội Mỹ trở lại Somalia là một phần đóng góp của các đối tác an ninh quốc tế, gồm Phái bộ chuyển tiếp của Liên minh châu Phi tại Somalia (ATMIS), Liên hợp quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và Vương quốc Anh nhưng quá trình đánh bại Al-Shabaab phải được dẫn dắt bởi chính quyền Somalia. Đó là lý do tại sao chúng tôi ủng hộ chiến lược của Tổng thống Mahmud thông qua các biện pháp quân sự”.

Song song với động thái ấy, trong chương trình“Phần thưởng cho công lý”, phái bộ Mỹ ở Somalia và cả ở Kenya cũng công bố sẽ trao tặng 10 triệu USD cho bất cứ ai cung cấp thông tin về ba thủ lĩnh chủ chốt của Al-Shabaab. Đó là Ahmed Diriye, Tiểu vương Al-Shabaab từ năm 2014. Hình ảnh cuối cùng của Ahmed Diriye được ghi nhận là trong một video, hắn ta họp với các chiến binh Al-Shabaab trước cuộc tấn công hồi tháng 1/2020 vào căn cứ lính Mỹ Simba ở vịnh Manda, Kenya. Kẻ thứ hai là Muhad Karate, Phó tiểu vương Al-Shabaab, cầm đầu Cơ quan tình báo Amiyat, trực tiếp giám sát các vụ tấn công khủng bố ở Somalia, Kenya cùng các quốc gia trong khu vực. Kẻ thứ ba là Jehad Mostafa, công dân Mỹ, trước sống ở bang California, hiện phụ trách huấn luyện chất nổ trong các trại đào tạo chiến binh Al-Shabaab đồng thời là thủ lĩnh truyền thông của tổ chức này.

Theo các nhà quan sát, việc quân đội Mỹ quay lại Somalia là động thái nhằm giành lại ưu thế quân sự đã mất kể từ tháng 12/2020, không chỉ với Al-Shabaab mà còn với Boko Haram, Al-Qaeda và Nhà nước Hồi giáo tự xưng IS, hiện vẫn đang hoạt động tại các quốc gia lân cận với Somalia.

Sự xuất hiện của lính Mỹ cùng các chuyên gia quân sự Mỹ tại Somalia đã dẫn đến một thay đổi ngoạn mục khi lần đầu tiên sau 7 năm, ngôi làng Masjid Ali Gadud nằm cách thủ đô Mogadishu 120 km về phía Đông Bắc đã đổi chủ. Ngày 30/10/2022, Lữ đoàn Danab cùng quân đội Chính phủ Somali, được hỗ trợ bởi dân quân địa phương và máy bay không người lái Mỹ đã đánh bật lực lượng Al-Shabaab ra khỏi làng. Ít nhất 100 phiến quân bỏ xác tại trận. Những cuộc tấn công tiếp theo đã quét sạch phần lớn Al-Shabab khỏi một khu vực trải dài gần 320km ở miền Trung Hiran cũng như 150km dọc theo tuyến đường giao thông quan trọng ở Shabelle.

Thiếu tá Cronkite, lực lượng đặc nhiệm Mỹ cho biết, nhìn chung người Mỹ không cần phải huấn luyện thêm gì nhiều vì Lữ đoàn Danab đã quá quen thuộc với hình thức tác chiến chống khủng bố và điều này đã được minh chứng bằng việc Abdullahi Yare, một trong những chỉ huy chính của Al-Shabab bị tiêu diệt ngày 3/10/2022. Ông nói: “Cái họ cần là vũ khí, đạn dược, phương tiện di chuyển, thông tin tình báo, máy bay không người lái và y tế”. Trung tá Nur, chỉ huy Lữ đoàn Danab nói thêm: “Từ tháng 12/2020 đến tháng 6/2022, chúng tôi đã lùi khoảng sáu bước nhưng hiện tại, chúng tôi đã tiến lên bốn bước nhưng chắc chắn chúng tôi sẽ không dừng lại ở đó mặc dù Al-Shabaab đã nhiều lần đánh bom tự sát vào những điểm tuyển quân của chúng tôi”.

Với người dân Somalia, nhận thức của họ về tình hình đất nước đang từng ngày thay đổi. Abdinur, một nông dân cho biết anh đến điểm tuyển quân của Lữ đoàn Danab chỉ với quần đùi, áo thun để chứng tỏ rằng anh không mang bom trong người. Safia, 24 tuổi, vừa tốt nghiệp bác sĩ cũng tình nguyện gia nhập lữ đoàn. Cô nói: “Một thời gian dài chúng tôi sống trong sợ hãi nhưng bây giờ mọi thứ đã khác. Bây giờ mọi người đã sẵn sàng chiến đấu chống lại Al-Shabaab vì sự tự do của cả dân tộc…”.

Vũ Cao (Theo Inside Politics)