Vì sao thuốc giả là mối nguy khó lường?

1. Thuốc giả ở Việt Nam ở mức thấp so với trung bình của thế giới, nhưng diễn biến phức tạp và tinh vi

Theo thông tin từ Bộ Y tế, tỷ lệ thuốc giả ở Việt Nam hiện đang ở mức thấp so với trung bình của thế giới. Tuy nhiên vấn nạn này vẫn diễn biến phức tạp và tinh vi. Các đối tượng sản xuất, buôn bán thuốc giả ngày càng sử dụng các công nghệ hiện đại để làm giả bao bì, mã QR và tem chống hàng giả, khiến ngay cả người trong ngành cũng khó phân biệt.

Thuốc giả chủ yếu không xuất hiện tại các cơ sở khám chữa bệnh chính thức mà được phát hiện nhiều tại các cơ sở bán lẻ nhỏ lẻ hoặc thông qua các kênh bán hàng trực tuyến và mạng xã hội. Tại phiên giải trình về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả ngày 21/8/2025, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan dẫn báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo: Tỷ lệ thuốc giả, kém chất lượng có thể lên đến 50% đối với thuốc bán qua mạng.

Tại Việt Nam, tháng 4/2025, công an tỉnh Thanh Hóa đã triệt phá một đường dây sản xuất, buôn bán thuốc giả quy mô toàn quốc, thu giữ gần 10 tấn thuốc tân dược giả và nguyên liệu. Các đối tượng trong đường dây này không có chuyên môn về dược. Thuốc giả được bán ra tại nhiều quầy thuốc trên địa bàn tỉnh.

Sản phẩm nghi ngờ là thuốc giả.

Gần đây, Bộ Y tế đã công bố và cảnh báo về một số loại thuốc giả mạo đã được cấp phép lưu hành, bao gồm tetracyclin, clorocid, pharcoter và neo-codion. Cục Quản lý Dược cũng đưa ra cảnh báo về 5 loại thuốc nghi ngờ bị làm giả, yêu cầu các Sở Y tế địa phương thông báo tới người dân. Cụ thể:

- Novartis Việt Nam báo cáo về 3 sản phẩm Tobrex 5ml (2 lô số: VEE98C, VEE90A); Maxitrol 5ml, số lô: VFD09A; TobraDex 5ml, số lô: VHN07A. Đây là các loại thuốc nhỏ/tra mắt phổ biến ở thị trường Việt Nam.

- Công ty TNHH Sandoz Việt Nam thông báo về sản phẩm thuốc có bao bì mang tên Aclasta, Lot: KHBY7, MFD: 08/2024, EXP: 07/2027. Đây là thuốc điều trị loãng xương và bệnh paget xương. Đơn vị cho biết lô hàng không được sản xuất bởi Lek Pharmaceuticals d.d., Slovenia (nhà máy sản xuất của Sandoz), công ty không nhập lô hàng trên. Hơn nữa, lô hàng nghi giả vẫn giữ logo cũ, đã không còn sử dụng sau tháng 5/2024.

- Gần đây công an TPHCM thu giữ sản phẩm lexomil 6mg; số lô: F3193F01; HD 12/2027 (thuốc ngủ) được xác minh là hàng giả. Lô hàng này được sản xuất để lưu hành tại Pháp, không được nhập khẩu, phân phối vào Việt Nam. Hiện nay, chưa có thuốc nào có tên lexomil 6mg được cấp số đăng ký lưu hành trong nước.

2. Hậu quả của thuốc giả đối với người bệnh

Thuốc giả không có hiệu quả điều trị hoặc làm bệnh nặng hơn

- Thuốc giả thường không chứa hoạt chất: Nhiều loại thuốc giả chỉ là bột mì, tinh bột hoặc các chất độn khác mà không có hoạt chất cần thiết để chữa bệnh. Khi sử dụng, người bệnh sẽ không nhận được bất kỳ tác dụng điều trị nào.

- Làm mất "thời gian vàng" trong điều trị: Trong các bệnh cấp tính (nhiễm trùng) hoặc hiểm nghèo (ung thư...), việc sử dụng thuốc giả sẽ làm mất đi "thời gian vàng" để điều trị hiệu quả. Điều này có thể khiến bệnh tiến triển nặng hơn, gây biến chứng không thể phục hồi hoặc thậm chí dẫn đến tử vong.

Gây ngộ độc và tác dụng phụ nguy hiểm

- Chứa tạp chất độc hại: Thuốc giả thường được sản xuất trong điều kiện mất vệ sinh, không có sự kiểm soát chất lượng, có thể chứa các tạp chất độc hại, kim loại nặng, hoặc vi khuẩn gây nhiễm trùng.

- Hoạt chất sai hoặc quá liều: Một số thuốc giả có thể chứa hoạt chất nhưng với hàm lượng sai lệch, quá cao hoặc quá thấp. Nếu hàm lượng thấp sẽ không có hiệu quả điều trị, còn nếu hàm lượng quá cao, có thể gây ngộ độc, suy gan, suy thận hoặc các phản ứng phụ nghiêm trọng khác.

- Dị ứng, sốc phản vệ: Do thành phần không được kiểm soát, thuốc giả có thể chứa các chất gây dị ứng mạnh, dẫn đến các phản ứng như nổi mề đay, khó thở, thậm chí sốc phản vệ và tử vong.

Khi uống phải thuốc giả sẽ không mang lại hiệu quả điều trị, thậm chí còn gây hậu quả nặng nề cho bệnh nhân.

Tăng tình trạng kháng thuốc

Tình trạng này đặc biệt có nguy cơ cao với thuốc kháng sinh. Khi thuốc kháng sinh giả không chứa đủ hoạt chất, vi khuẩn gây bệnh không bị tiêu diệt hoàn toàn mà chỉ bị "làm quen" với thuốc. Điều này tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển khả năng kháng thuốc, khiến việc điều trị sau này trở nên vô cùng khó khăn và tốn kém. Tình trạng này không chỉ nguy hiểm cho người dùng mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Gây tổn hại về kinh tế và tinh thần

- Mất tiền và thời gian: Người bệnh phải chi trả tiền cho một sản phẩm không có tác dụng, tốn thêm chi phí để điều trị các biến chứng do thuốc giả gây ra.

- Mất niềm tin: Hậu quả nghiêm trọng hơn là người bệnh sẽ mất niềm tin vào thuốc, vào bác sĩ và cả hệ thống y tế. Điều này có thể khiến họ từ bỏ việc điều trị đúng cách hoặc trở nên hoang mang, lo lắng, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tâm thần.

3. Hậu quả đối với xã hội

- Tác động đến cộng đồng: Thuốc giả không chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân mà còn đe dọa sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trong việc phòng chống các bệnh truyền nhiễm.

- Thiệt hại uy tín: Gây tổn hại đến uy tín của các doanh nghiệp dược phẩm chân chính và làm suy giảm lòng tin của công chúng vào ngành y tế.

4. Cần làm gì khi phát hiện mua phải thuốc giả?

Khi phát hiện mình đã mua phải thuốc giả, điều quan trọng nhất là cần xử lý một cách bình tĩnh, theo đó cần:

- Ngừng sử dụng thuốc ngay lập tức: Đây là hành động đầu tiên và quan trọng nhất. Dù đã uống thuốc hay chưa cũng cần ngưng sử dụng hoàn toàn sản phẩm nghi là thuốc giả. Không nên tự ý tăng liều, giảm liều, hay kết hợp với các loại thuốc khác để "thử" xem có hiệu quả không. Việc này có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng và khó lường hơn.

- Theo dõi và ghi lại các dấu hiệu bất thường: Nếu đã uống phải thuốc giả, hãy để ý các biểu hiện bất thường như đau đầu, buồn nôn, chóng mặt; rối loạn tiêu hóa (đau bụng, tiêu chảy); các phản ứng dị ứng (nổi mề đay, ngứa, sưng phù); khó thở, tức ngực... Ghi lại chi tiết diễn biến các triệu chứng này để cung cấp cho bác sĩ, giúp họ chẩn đoán và xử lý kịp thời.

- Đến cơ sở y tế để được thăm khám: Nếu đã uống phải thuốc giả hoặc lo lắng về sức khỏe, hãy đến ngay cơ sở y tế gần nhất như bệnh viện hoặc phòng khám để được bác sĩ thăm khám. Kể lại toàn bộ sự việc, đưa ra các triệu chứng đã ghi nhận và mang theo cả mẫu thuốc nghi ngờ. Các bác sĩ có thể đưa ra phương án xử lý kịp thời để giảm thiểu tác hại.

Cơ quan chức năng phát hiện và kiểm tra đường dây sản xuất thuốc giả...

- Giữ lại bằng chứng và báo cáo cho cơ quan chức năng: Các bằng chứng về thuốc giả rất quan trọng để cơ quan chức năng điều tra, xử lý và ngăn chặn việc thuốc giả tiếp tục lưu hành trên thị trường.

- Giữ lại toàn bộ bao bì: Bao gồm hộp, lọ, vỉ thuốc, tờ hướng dẫn sử dụng và đặc biệt là hóa đơn, chứng từ mua hàng (nếu có)... Đây là những bằng chứng quan trọng giúp truy tìm nguồn gốc.

- Báo cáo với cơ quan chức năng: Hãy báo cáo cho các cơ quan như Sở Y tế, Cục Quản lý Dược hoặc công an địa phương. Việc này không chỉ bảo vệ bản thân mà còn giúp bảo vệ nhiều người khác khỏi mối nguy hiểm tương tự.

Hãy nhớ rằng, sức khỏe là tài sản vô giá. Việc cảnh giác và xử lý đúng cách khi phát hiện thuốc giả sẽ giúp bệnh nhân an toàn hơn, đồng thời góp phần làm sạch môi trường dược phẩm, mang lại lợi ích cho toàn xã hội.

DS. Nguyễn Thị Hải Hà