Vì sao 'Thuyết đại thay thế' nguy hiểm?

Hôm 14/5, một vụ xả súng đã diễn ra tại siêu thị Tops Friendly Market ở Buffalo, bang New York khiến nước Mỹ rúng động. Nghi phạm Payton Gendron, 18 tuổi, đã bắn chết 10 người trong một hành động mà nhà chức trách mô tả là "cực đoan bạo lực có động cơ chủng tộc".

Trước vụ tấn công, một bản tuyên ngôn dài 180 trang được đăng trên mạng, được cho là của Gendron, đã nêu ra "Thuyết đại thay thế". Các nhà chức trách vẫn đang làm việc để xác nhận tính xác thực của thông tin.

“Thuyết đại thay thế” là gì?

Đây là thuyết âm mưu cho rằng người da trắng đang bị thay thế bởi các nhóm thiểu số ở Mỹ và những quốc gia khác.

Những người tin vào thuyết thay thế nghĩ rằng thông qua việc di cư ồ ạt, tăng trưởng nhân khẩu học và tỷ lệ sinh ở châu Âu giảm, những người không phải da trắng đang xâm nhập vào các xã hội mà người da trắng chiếm đa số.

Những người theo thuyết phân biệt chủng tộc cũng tin rằng người Do Thái đứng sau cái gọi là âm mưu thay thế.

Điều này có thể thấy rõ nhất vào năm 2017, khi những người theo chủ nghĩa “thượng tôn da trắng” biểu tình ở Charlottesville, Virginia, họ đã hô vang những câu khẩu hiệu như "bạn sẽ không thể thay thế chúng tôi" và "người Do Thái sẽ không thể thay thế chúng tôi".

Không chỉ vậy, thời gian gần đây còn xuất hiện dòng tư tưởng cho rằng đảng Dân chủ ở Mỹ đang khuyến khích dân nhập cư từ Mỹ Latin để tìm kiếm những cử tri tiềm năng có cùng chí hướng, thay thế những người Mỹ “truyền thống”, Mark Pitcavage, thành viên nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm chống chủ nghĩa cực đoan của Liên đoàn Chống phỉ báng Mỹ, cho biết.

Tư tưởng này xuất phát từ đâu?

Chủ nghĩa phân biệt chủng tộc đã tồn tại từ rất lâu. Ở Mỹ, từ thời sau nội chiến, người ta đã thấy những bằng chứng cho thấy sự đe dọa và ngăn cản người da đen bỏ phiếu.

Trong thời kỳ hiện đại, hầu hết chuyên gia chỉ ra hai cuốn sách có ảnh hưởng đến tư tưởng này.

Cuốn đầu tiên là “Nhật ký Turner” (The Turner Diaries), một câu chuyện giả tưởng theo chủ nghĩa dân tộc da trắng xuất bản năm 1978 bởi William Luther Pierce, kể về một cuộc nổi dậy vũ trang ở Mỹ chống lại chính phủ bởi những người bảo vệ chủng tộc da trắng.

FBI gọi đây là “kinh thánh về quyền phân biệt chủng tộc”, Kurt Braddock, giáo sư Đại học Mỹ và là nhà nghiên cứu tại Phòng nghiên cứu chủ nghĩa phân cực và cực đoan, cho biết.

Cuốn sách khác có tên là “Đại Thay thế” (Le Grand Remplacement) được xuất bản năm 2012 của Renaud Camus, tuyên bố những người châu Âu thực thụ đang bị thay thế bởi những người nhập cư từ châu Phi và Trung Đông, được khuyến khích bởi một giới tinh hoa theo “chủ nghĩa thay thế”.

Ai là người thúc đẩy?

Đối với một số tín đồ cực đoan, những sát nhân theo chủ nghĩa “da trắng thượng đẳng” trong vụ khủng bố lịch sử tại Na Uy vào 2011 hay thánh đường Hồi giáo tại New Zealand vào năm 2019 được coi là vị thánh, ông Pitcavage cho biết.

Theo AP, cách nói chuyện và hành động của nghi phạm trong vụ xả súng ở Buffalo cho thấy thiếu niên này đã nghiên cứu kỹ lưỡng về tay súng người New Zealand. Việc “livestream”, phát trực tiếp vụ tấn công trên Twitch, trang web phát trực tiếp do Amazon sở hữu và phổ biến với game thủ, dường như cũng được lấy cảm hứng từ vụ xả súng ở New Zealand.

Bên cạnh đó, nghi phạm được cho là đã ghi số 14 trên khẩu súng của mình. Ông Pitcavage cho hay đây có thể là viết tắt của khẩu hiệu chủ nghĩa da trắng thượng đẳng gồm 14 ký tự.

Tác động đến xã hội

"Thuyết đại thay thế" không chỉ ảnh hưởng cuộc sống hàng ngày mà còn tác động đến khía cạnh chính trị tại cường quốc hàng đầu thế giới.

Trong cuộc thăm dò được công bố vào tuần trước, AP và Trung tâm nghiên cứu các vấn đề công cộng của NORC cho biết khoảng 1/3 người Mỹ được hỏi tin rằng có một âm mưu đang diễn ra nhằm thay thế người Mỹ sinh ra ở Mỹ bằng những người nhập cư để đạt được lợi ích bầu cử.

Tucker Carlson, người dẫn chương trình của Fox News, là một trong số những người từng công khai nói về điều này.

Một nghiên cứu kéo dài 5 năm về chương trình của Carlson do New York Times thực hiện đã tìm thấy 400 lần ông nói về việc các chính trị gia đảng Dân chủ và những người khác đang tìm cách thay đổi nhân khẩu học thông qua nhập cư.

Ông Pitcavage bày tỏ những lo ngại về thông điệp mà ông Carlson và một số người ủng hộ đang truyền tải sẽ làm xã hội Mỹ chia rẽ ngày càng sâu sắc.

“'Lý thuyết đại thay thế' đang được truyền bá đến những khán giả bảo thủ theo một cách dễ chấp nhận hơn”, ông nói.

Minh An