Vì sao Ukraine chưa thể dùng tên lửa tầm xa NATO

Ukraine hiện chưa thể triển khai tên lửa không đối không tầm xa của NATO do thiếu nền tảng chiến đấu cơ tương thích và hệ thống hỗ trợ chỉ thị mục tiêu từ trên không. Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết các cuộc đàm phán với Pháp mới giúp Ukraine tiếp cận tên lửa MICA, với tầm bắn tối đa khoảng 80 km, chưa đáp ứng nhu cầu tác chiến tầm xa trước các chiến đấu cơ Nga.

Hai lựa chọn chính: AIM-120 AMRAAM và MBDA Meteor

Trong danh mục NATO, hai ứng viên nổi bật ở phân khúc tầm xa là dòng AIM-120 AMRAAM của Mỹ (các bản mới C-8, D-3) và Meteor của châu Âu. Theo nguồn công khai, AIM-120D-3 có tầm bắn khoảng 160 km, một số tài liệu nêu có thể đạt 180 km trong điều kiện lý tưởng. Meteor được công bố có tầm bắn hơn 200 km.

Tuy nhiên, các con số này mang tính danh định. Tầm bắn hiệu quả phụ thuộc độ cao phóng, hướng và tốc độ tiếp cận, cũng như mức độ cơ động của mục tiêu. Khái niệm quan trọng trong không chiến là No-Escape Zone (NEZ) – vùng mà khi mục tiêu lọt vào gần như không thể thoát khỏi tên lửa. NEZ luôn nhỏ hơn đáng kể so với tầm bắn tối đa, nhưng có giá trị chiến thuật lớn hơn.

Meteor vượt trội ở giai đoạn cuối nhờ động cơ phản lực duy trì lực đẩy, giúp giữ tốc độ cao hơn và mở rộng NEZ so với AMRAAM. Vì thế, Meteor được coi là chuẩn mực mới trong tiêu diệt mục tiêu tầm xa.

Tên lửa Meteor của nhà sản xuất châu Âu MBDA - Ảnh: Defense Express

Tên lửa không đối không AIM-120D - Ảnh: Defense Express

Bảng so sánh tầm bắn công bố

Rào cản tích hợp: không chỉ là “gắn lên và bắn”

Dù có ưu thế kỹ thuật, Ukraine chưa thể dùng Meteor vì thiếu chiến đấu cơ tương thích. Meteor hiện chỉ tích hợp trên một số nền tảng phương Tây như Eurofighter Typhoon đời mới, Rafale F3R và Gripen C/D hoặc E/F. Việc tích hợp cho các máy bay cũ hơn như F-16AM (Ukraine nhận từ Hà Lan và Đan Mạch) hay Mirage-2000-5 là không khả thi.

Tên lửa tầm xa đòi hỏi đồng bộ phần mềm, radar, cảm biến và liên kết dữ liệu. Ngay cả Đức – thành viên Eurofighter – cũng chỉ mới bắn thử Meteor lần đầu vào năm 2024, sau nhiều năm tích hợp. Với Ukraine, cục diện có thể thay đổi từ năm 2026 khi dự kiến tiếp nhận Gripen C/D – dòng đã tích hợp hoàn chỉnh Meteor.

Máy bay chiến đấu Gripen được trang bị tên lửa Meteor - Ảnh: Defense Express

AEW&C: mắt thần cho tác chiến tầm xa

Không kém phần quan trọng là máy bay cảnh báo sớm và kiểm soát trên không. Saab 340 AEW&C có thể phát hiện, theo dõi và chỉ thị mục tiêu cho tiêm kích ở khoảng cách hàng trăm km. Khi radar trên F-16 có giới hạn về tầm phát hiện, AEW&C cho phép “nhìn xa hơn” mà không cần bật radar, giảm nguy cơ bị phát hiện.

Theo giới phân tích, chỉ cung cấp F-16 cùng AIM-120C-8 là chưa đủ để tạo năng lực đánh chặn tầm xa. Gói hiệu quả cần bao gồm AEW&C và tên lửa tầm xa, cùng mạng lưới chỉ huy – kiểm soát liên kết.

Máy bay cảnh báo sớm và kiểm soát trên không Saab 340 AEW&C - Ảnh: Defense Express

Tên lửa AIM-120 được phóng từ máy bay chiến đấu F-15 - Ảnh: Defense Express

Bài học từ giao chiến Pakistan – Ấn Độ

Trận giao chiến đêm 7.5 cho thấy vai trò quyết định của AEW&C. Pakistan triển khai J-10C mang PL-15 tầm xa, được hỗ trợ tới 12 máy bay cảnh báo sớm (Erieye và ZDK-03). Ấn Độ, dù có Rafale trang bị Meteor, chỉ có 6 máy bay AEW&C. Kết quả, năng lực tác chiến tầm xa của Ấn Độ bị hạn chế đáng kể do thiếu dữ liệu chỉ thị mục tiêu tự động.

Năng lực hiện tại và lộ trình 2026–2027

Hiện không quân Ukraine chủ yếu dựa vào MiG-29 và Su-27 thời Liên Xô, kết hợp tên lửa tầm trung R-27 hoặc R-73, lép vế trước tiêm kích Nga trang bị R-77-1 hoặc R-37M (tầm bắn tới 200 km). Khi F-16 được bàn giao giai đoạn 2025–2026, Ukraine sẽ bước đầu dùng AIM-120C-8. Hiệu quả thực tế phụ thuộc radar, huấn luyện phi công và mức độ phối hợp với AEW&C.

Các chuyên gia quốc phòng nhận định giai đoạn 2026–2027 có thể là bước ngoặt nếu Ukraine tiếp nhận đủ Gripen C/D (đã tích hợp Meteor), triển khai đầy đủ Saab 340 AEW&C và hoàn tất huấn luyện tác chiến tầm xa theo chuẩn phương Tây. Khi các điều kiện này được đáp ứng và tích hợp vào mạng lưới chỉ huy – kiểm soát phù hợp, Ukraine có thể giành lại một phần quyền kiểm soát không phận. Hiện tại, trở ngại chính không chỉ là thiếu tên lửa tầm xa, mà là yêu cầu đồng bộ giữa nền tảng, cảm biến và chiến thuật.

CTVX