Vì sao việc hút thuốc ở người trẻ vẫn gia tăng?

Tâm lý thể hiện và những nhận thức sai lệch

N.T.Bình, một học sinh đang học trung học phổ thông, trú tại phường Hạp Lĩnh thử hút thuốc lá điện tử lần đầu năm 15 tuổi. Bình kể: “Nhóm bạn em chơi đều hút thuốc. Em không muốn bị coi là nhút nhát!”. Từ vài hơi thử ban đầu, Bình chuyển sang dùng thuốc lá điện tử. Khi cố dừng lại, em thấy bứt rứt, cảm giác thèm thuồng khiến em khó tập trung.

Thuốc lá điện tử hấp dẫn giới trẻ bởi các chiêu trò quảng cáo nhằm vào tâm lý lứa tuổi.

Câu chuyện của Bình phần nào phản ánh kết quả mà nhiều nghiên cứu đã chỉ ra: Não bộ thanh, thiếu niên vẫn đang hoàn thiện, nhất là vùng kiểm soát hành vi. Khi đứng trước lựa chọn hút hay không hút, lời mời của bạn bè thường có sức nặng lớn hơn lời khuyên của gia đình hoặc giáo viên. Một khảo sát của nhóm nghiên cứu thuộc Trường Y khoa Harvard (Mỹ) cho thấy, nguy cơ hút thuốc tăng gấp hai đến ba lần nếu nhóm bạn thân có người hút.

V.M.Hưng, sinh viên năm thứ nhất một trường cao đẳng, trú tại phường Bắc Giang cũng bắt đầu từ sự tò mò. Em nói: “Thuốc lá điện tử có mùi thơm, không giống thuốc lá truyền thống. Em nghĩ nó an toàn hơn”. Chỉ vài tuần sau, Hưng nhận ra mình mất bình tĩnh nếu không được hút vào buổi sáng. Đây là dạng “nghiện sớm” mà Hưng cũng như nhiều người khác không hề biết.

Không ít thanh, thiếu niên tin rằng thuốc lá điện tử chỉ tạo ra “hơi nước”. Tuy nhiên, phân tích từ nhiều nghiên cứu cho thấy, hơi này chứa hàng trăm hóa chất, trong đó nhiều chất gây tổn thương đường thở, viêm phổi, phá hủy ADN hoặc ảnh hưởng thần kinh. Các hạt aerosol siêu mịn có thể đi sâu vào phổi, lưu lại trong nhiều giờ và gây viêm kéo dài.

Ảo giác an toàn là nguyên nhân khiến người trẻ đánh giá thấp nguy cơ. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhiều lần khẳng định thuốc lá điện tử không hề “nhẹ nhàng” hơn, mà thậm chí còn chứa nicotine ở dạng muối, hấp thụ nhanh và dễ gây nghiện mạnh hơn thuốc lá điếu.

Nicotine làm thay đổi cấu trúc và chức năng não bộ đang phát triển, ảnh hưởng đến trí nhớ, khả năng tập trung và kiểm soát cảm xúc. Những thay đổi này có thể kéo dài nhiều năm sau khi ngừng sử dụng, do đó tác động của thuốc lá nói chung, thuốc lá điện tử nói riêng đến trẻ vị thành niên có thể còn mang đến vô số hệ lụy lâu dài.

Sức mạnh của tiếp thị gián tiếp

N.H.Lâm, 19 tuổi ở phường Song Liễu nói rằng, em nhìn thấy nhiều video người nổi tiếng sử dụng thuốc lá điện tử. “Trông họ tự tin, phong cách. Em nghĩ hút chút chắc không sao!”. Nhưng Lâm không biết rằng đây là chiến lược tiếp thị thế hệ mới: Không quảng cáo trực tiếp mà tạo cảm giác đây là một phần của đời sống hiện đại.

Một trong những nguy cơ lớn nhất của thuốc lá điện tử là hàm lượng nicotine cao. Nhiều sản phẩm thuốc lá điện tử chứa lượng nicotine vượt xa thuốc lá truyền thống. Một số loại sử dụng muối nicotine nồng độ cao, khiến người trẻ nghiện nhanh hơn, khó cai hơn và dễ chuyển sang các sản phẩm liều mạnh hơn.

Rất nhiều thương hiệu sử dụng hình ảnh người mẫu trẻ, bối cảnh sành điệu, ánh sáng đẹp để gợi ý rằng thuốc lá điện tử là biểu tượng của cá tính và tự do. Thiết kế nhỏ gọn, nhiều màu sắc, giống như bút viết hay thiết bị công nghệ giúp sản phẩm dễ dàng xuất hiện trong cặp học sinh mà không gây chú ý.

Tổ chức Y tế Thế giới cảnh báo các hương vị như: Dâu, xoài, bạc hà, kem… được tạo ra chủ yếu để thu hút thanh, thiếu niên chứ không nhằm giúp người lớn cai thuốc như lời quảng bá. Một khảo sát ở 9 quốc gia cho thấy, trên 70% người trẻ chọn thử lần đầu vì hương vị “ngon” hoặc “thơm”.

Giá rẻ và khả năng tiếp cận dễ dàng cũng là yếu tố khiến sản phẩm lan rộng nhanh. Chỉ với vài thao tác trên điện thoại, người trẻ có thể mua và được giao hàng tận nơi, không cần xác minh độ tuổi. Đây là lỗ hổng lớn khiến việc kiểm soát gần như bất khả thi.

Thêm vào đó, hàng trăm nhóm kín trên các nền tảng trực tuyến chia sẻ “mẹo hút”, “mẹo giấu”, “mẹo mua” tạo hiệu ứng đám đông. Một khi người trẻ bị cuốn vào vòng xoáy này, họ khó nhận ra nguy cơ thật sự.

Bên cạnh đó, gia đình cũng đóng vai trò quan trọng. Nhiều nghiên cứu cho thấy trẻ sống trong gia đình có người hút thuốc, nguy cơ hút thử cao hơn rõ rệt. Em L.M.Hải, lao động trong Khu công nghiệp Yên Phong kể: “Bố em hút thuốc từ lâu, em lớn lên với mùi thuốc lá. Em hút vì muốn biết thứ khiến bố không bỏ được thuốc lá là gì!”.

Một trong những nguy cơ lớn nhất của thuốc lá điện tử là hàm lượng nicotine cao. Nhiều sản phẩm thuốc lá điện tử chứa lượng nicotine vượt xa thuốc lá truyền thống. Một số loại sử dụng muối nicotine nồng độ cao, khiến người trẻ nghiện nhanh hơn, khó cai hơn và dễ chuyển sang các sản phẩm liều mạnh hơn.

Khi đã phụ thuộc, người dùng dễ rơi vào vòng xoáy lo âu, mất tập trung, giảm khả năng học tập. Một nghiên cứu ở Anh cho thấy thanh, thiếu niên dùng nicotine thường xuyên có nguy cơ rối loạn lo âu cao hơn 30% và điểm số học tập suy giảm rõ rệt do giảm khả năng tập trung dài hạn.

Không thể bỏ qua thực tế rằng nhiều em không tin mình sẽ nghiện. Họ xem việc hút thuốc như trò giải trí hoặc biểu tượng của sự trưởng thành. Nhưng khi các triệu chứng như bứt rứt, khó ngủ, đánh trống ngực, khó kiểm soát cảm xúc xuất hiện, việc cai đã trở nên khó khăn hơn gấp nhiều lần.

Nếu không có các biện pháp kiểm soát mạnh, nhiều chuyên gia dự báo một thập kỷ tới sẽ là giai đoạn bùng nổ các rối loạn liên quan đến nicotine ở người trẻ: Bệnh tim mạch sớm, giảm chức năng phổi, suy giảm nhận thức và rối loạn cảm xúc.

Lý do đơn giản: Ai hút thuốc ở tuổi càng nhỏ thì nguy cơ nghiện lâu dài càng cao. Cai nghiện sớm có hiệu quả cao, nhưng hầu hết thanh, thiếu niên lại không nhận ra mình đang nghiện cho đến khi tình trạng đã trở nên rõ rệt.

Các chuyên gia nhất trí rằng, giảm tỷ lệ hút thuốc ở người trẻ không chỉ là việc ban hành quy định, mà cần sự kết hợp của gia đình, nhà trường, các nền tảng trực tuyến và chính bản thân mỗi người trong việc bảo vệ môi trường sống không nicotine.

Thùy Vy