Vị tướng nhận mật lệnh mở đường Trường Sơn và kỳ tích Đoàn 559

Trong những trang sử vàng của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đường Trường Sơn - đường Hồ Chí Minh hiện lên như một biểu tượng của ý chí quật cường và sự sáng tạo vô biên của dân tộc Việt Nam. Để có được tuyến huyết mạch "xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước" ấy, có dấu ấn lớn lao của Thiếu tướng Võ Bẩm, người Đoàn trưởng đầu tiên của Đoàn 559. Ông chính là vị tướng đặt những viên gạch đầu tiên xây dựng nên con đường huyền thoại bằng tất cả lòng trung thành, trí tuệ và sự dũng cảm vô song.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp tặng hoa Thiếu tướng Võ Bẩm nhân kỷ niệm 40 năm ngày mở đường Trường Sơn (19-5-1999). Ảnh tư liệu. Nguồn: QĐND.

Theo tư liệu, Thiếu tướng Võ Bẩm sinh năm 1915 tại Quảng Ngãi trong một gia đình giàu truyền thống cách mạng, có cha và anh trai là những chí sĩ hy sinh vì nước, được người mẹ nghèo góa bụa cho ăn học. Trong hoàn cảnh đó, bản thân ông sớm giác ngộ, hoạt động bí mật và từng nhiều lần bị thực dân Pháp tù đày. Ông đã trải qua nhiều vị trí chỉ huy quan trọng. Tuy nhiên, bước ngoặt lớn nhất trong cuộc đời binh nghiệp của ông là khi nhận nhiệm vụ công tác quân sự đặc biệt khai mở con đường tiếp viện cho chiến trường miền Nam vào tháng 5/1959.

Vào thời điểm đó, Thiếu tướng Bẩm đang giữ chức Phó cục trưởng Cục Nông trường Quân đội. Ông được Trung tướng Nguyễn Văn Vịnh,Thứ trưởng Bộ Quốc phòng trực tiếp giao nhiệm vụ thành lập "Đoàn công tác quân sự đặc biệt". Đây không chỉ là mệnh lệnh của Bộ Quốc phòng mà là quyết định chiến lược của Bộ Chính trị nhằm mở một con đường xuyên dãy Trường Sơn, vận chuyển vũ khí, nhân lực chi viện cho chiến trường miền Nam đang sục sôi.

Thiếu tướng Võ Bẩm (người quàng khăn) kiểm tra công tác mở đường Trường Sơn - Hồ Chí Minh. Ảnh: Tư liệu.

Nhiệm vụ khó khăn và tuyệt mật đến mức tại buổi làm việc ấy, tướng Võ Bẩm không được phép ghi chép mà phải "nhập tâm" hoàn toàn các chỉ thị. Phương châm hoạt động cốt lõi được quán triệt là: "Tuyệt đối bí mật".

Vào đúng ngày 19-5-1959, Thượng tá Võ Bẩm nhận quyết định thành lập Đoàn 559 và được bổ nhiệm làm Đoàn trưởng kiêm Chính ủy, với nhiệm vụ chiến lược là mở đường Trường Sơn để vận chuyển vũ khí, lương thực và đưa bộ đội chi viện cho miền Nam cũng như giúp đỡ cách mạng Lào.

Ngay sau khi thành lập Đoàn 559, Đoàn trưởng Võ Bẩm cùng Đoàn phó Nguyễn Thạnh đã nhanh chóng kiện toàn bộ máy chỉ huy và trực tiếp tuyển chọn những cán bộ, chiến sĩ miền Nam tập kết có sức khỏe tốt để thành lập Đoàn 301, đơn vị nòng cốt đầu tiên thực hiện nhiệm vụ mở đường và vận chuyển vào đầu tháng 6-1959.

Tuyến đường Trường Sơn trở thành huyết mạch nối liền hậu phương miền Bắc với tiền tuyến Miền Nam, nối dài ý chí, khát vọng của dân tộc. Ảnh tư liệu/TTXVN.

Dưới sự chỉ đạo của Thiếu tướng Võ Bẩm, Đoàn 559 đã bước vào cuộc hành trình huyền thoại với nguyên tắc "đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng". Để giữ bí mật tuyệt đối, cán bộ chiến sĩ phải đi men theo các con suối, cử người xóa dấu vết cuối hàng, sử dụng bếp Hoàng Cầm ngụy trang khói.

Ngày 13-8-1959, chuyến hàng đầu tiên chính thức băng rừng lội suối. Sau 8 ngày đêm, những khẩu súng bộ binh đầu tiên đã được bàn giao cho Khu 5, đánh dấu sự thành công bước đầu của tuyến hành lang vận tải đặc biệt. Chỉ trong 18 tháng đầu tiên, dưới sự chỉ huy của Thiếu tướng Võ Bẩm, Đoàn 559 đã thiết lập được tuyến giao liên dài hàng trăm cây số qua những vùng địa hình hiểm trở bậc nhất, tạo tiền đề vững chắc cho sự lớn mạnh của đường Hồ Chí Minh sau này.

Vai trò của Thiếu tướng Võ Bẩm không chỉ dừng lại ở việc dẫn lối, soi đường mà còn nằm ở tầm nhìn chiến lược về phát triển mạng lưới giao thông. Trong một lần báo cáo trực tiếp với Bác Hồ bằng bản đồ chi tiết, ông đã được Người chỉ thị phải tận dụng "thiên thời, địa lợi, nhân hòa" để phát triển cả Đông và Tây Trường Sơn. Thiếu tướng Võ Bẩm sau này đã chủ động mở thêm các tuyến đường mới như đường 16, đường 129 dài gần 200km băng qua nhiều cánh rừng, sông suối trên đất bạn Lào.

Từ những ngày đầu chỉ gùi thồ thô sơ với đôi chân trần và đôi vai sắt, dưới sự chèo lái của ông, Đoàn 559 đã dần phát triển thành một binh đoàn vận tải hùng hậu. Ông không ngần ngại đề xuất những phương án thi công táo bạo, như việc mở đường 20 Quyết Thắng, tuyến đường vượt qua những "tọa độ lửa" như cua chữ A, ngầm Ta Lê, đèo Phù La Nhích.

Dưới sự chỉ huy của người chỉ huy Võ Bẩm, lực lượng vận chuyển không chỉ phòng tránh địch đánh phá, mà còn được trang bị vũ khí để “đánh địch mà đi, mở đường mà tiến”. Từ "giấu dân" để giữ bí mật mà sau đó đã tiến tới "tranh thủ và gây dựng cơ sở trong nhân dân. Đặc biệt, còn dùng cả máy bay vận chuyển vũ khí đến sân bay Tà Khống (cách Sê Pôn khoảng 5km), hoặc thả dù gạo xuống đường 129 mới mở.

Đặc biệt, Thiếu tướng Võ Bẩm không chỉ là người đầu tiên tổ chức lực lượng đường Hồ Chí Minh trên bộ, mà còn là người đặt nền móng đầu tiên cho đường Hồ Chí Minh trên biển. Điều này khẳng định tài năng tổ chức và sự tin cậy tuyệt đối mà Đảng và Quân đội dành cho ông trong những nhiệm vụ mang tính sống còn của cách mạng.

Năm 1966, do sức khỏe suy giảm sau những năm tháng lăn lộn nơi rừng sâu nước độc, ông được lệnh rút ra Bắc điều trị nhưng vẫn tiếp tục cống hiến ở nhiều vị trí quan trọng khác cho đến khi nghỉ hưu. Thiếu tướng Võ Bẩm ra đi vào năm 2009, ngay trước thềm kỷ niệm 50 năm ngày truyền thống Bộ đội Trường Sơn. Dẫu vị tướng già đã rời xa "cõi tạm", nhưng hình ảnh người chỉ huy quàng khăn rằn, mắt rực sáng niềm tin bên những bản đồ chiến dịch vẫn mãi là một phần bất tử của dãy Trường Sơn. Đúng như những dòng thơ của Thiếu tướng Hoàng Kiền đã viết: "Bảy năm trên tuyến xông pha/ Mở ra huyền thoại bài ca kết thành/ Tấm gương tỏa khắp rừng xanh/ Thiếu tướng Võ Bẩm sáng danh Anh hùng".

Sự nghiệp của ông là minh chứng cho một thế hệ tướng lĩnh trưởng thành từ gian khổ, dùng trí tuệ để thắng vũ khí tối tân, dùng lòng dân để mở đường thắng lợi. Thiếu tướng Võ Bẩm mãi mãi là người "khai sơn phá thạch", người gieo hạt giống đầu tiên để từ đó mọc lên một "con đường của ý chí và khát vọng" mang tên Bác Hồ kính yêu.

Với những cống hiến, Thiếu tướng Võ Bẩm đã được Đảng và Nhà nước tặng Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Quân công hạng 1, hạng 2 và truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Mai Nguyễn