Viên chức sẽ hết cảnh 'biên chế suốt đời'?

Trong ngày làm việc hôm nay (22-10), Quốc hội tiếp tục dành thời gian cả ngày để các đại biểu thảo luận ở tổ về 5 dự án luật.

Những dự luật này gồm Luật Viên chức (sửa đổi), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) và Luật Hàng không dân dụng Việt Nam (sửa đổi).

Liên quan đến dự Luật Viên chức sửa đổi, Bộ Nội vụ - cơ quan soạn thảo cho biết có nhiều điểm mới so với Luật hiện hành. Cụ thể, dự thảo đã đổi mới cơ chế, phương thức tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức theo vị trí việc làm.

Theo đó, công tác tuyển dụng viên chức được đổi mới theo hướng quy định rõ việc tuyển dụng được thực hiện theo 2 hình thức: thi tuyển và xét tuyển; bổ sung quy định về tiếp nhận đối với người có kinh nghiệm công tác ở cả khu vực công và khu vực tư vào làm viên chức.

Dự luật cũng mở rộng quyền của viên chức cho phép ký hợp đồng thực hiện hoạt động nghề nghiệp, tham gia góp vốn, điều hành các doanh nghiệp nếu pháp luật về phòng chống tham nhũng không cấm hoặc pháp luật chuyên ngành không có quy định khác.

Song song đó, việc đánh giá viên chức được thực hiện liên tục, đa chiều dựa trên kết quả, sản phẩm công việc, chất lượng dịch vụ công và sự hài lòng của người dân, tổ chức, doanh nghiệp; xây dựng cơ chế sàng lọc viên chức khi xác định không đáp ứng được yêu cầu…

TS Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội khoa học hành chính, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ.

Hợp đồng làm việc thay thế biên chế "viên chức suốt đời"

TS Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội khoa học hành chính, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, cho rằng Luật Viên chức năm 2010 đã quy định chuyển quản lý viên chức từ tuyển dụng theo biên chế sang ký hợp đồng làm việc. Ông đánh giá đây là một bước rất tiến bộ, gắn với chuyển từ chế độ chức nghiệp sang chế độ việc làm và phát triển kinh tế thị trường.

Hợp đồng làm việc có 2 hình thức là hợp đồng có thời hạn và hợp đồng không có thời hạn. Chế độ hợp đồng làm việc với viên chức thực hiện từ 2010 chính là đã xóa bỏ cơ chế "biên chế suốt đời".

"Nếu không làm được việc hoặc nếu tiền lương, điều kiện làm việc không phù hợp thì một trong hai bên đều có thể "chia tay" kết thúc hợp đồng để tìm một chỗ làm mới hoặc tìm một người khác thay thế phù hợp hơn” - ông Tuấn nói và cho hay quá trình thực hiện, hình thức hợp đồng không có thời hạn dễ bị hiểu nhầm vẫn là một loại "biên chế suốt đời" mà quên rằng dù là hợp đồng cũng có thể được chấm dứt bất cứ lúc nào nếu một trong hai bên không hài lòng.

Theo ông Tuấn, Luật Viên chức (sửa đổi) lần này cần điều chỉnh lại chế độ hợp đồng làm việc theo 2 hình thức: Hợp đồng ngắn hạn (không quá 5 năm) và hợp đồng dài hạn (từ 5 năm trở lên).

"Dù là ngắn hạn hay dài hạn đều phải xác định rõ cụ thể thời hạn. Như thế sẽ bảo đảm tính năng động, linh hoạt, chủ động trong sử dụng nhân lực khu vực sự nghiệp và thể hiện được sự trọng dụng lâu dài đối với những viên chức có tài năng về chuyên môn, về đổi mới sáng tạo" - nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ nói.

Ông Tuấn cho rằng Luật Viên chức phải hướng tới một cơ chế quản trị hiệu quả, kết hợp giữa sàng lọc và ổn định, giữa tự chủ và kiểm soát, giữa quyền hạn và trách nhiệm.

"Đừng hiểu rằng sự trì trệ, chậm phát triển ở khu vực sự nghiệp là do hợp đồng không xác định thời hạn” - ông Tuấn nhấn mạnh và cho rằng điều quan trọng chính là đổi mới cơ chế tuyển dụng, sử dụng, trả lương, đãi ngộ quản lý viên chức.

Khi mỗi viên chức được đánh giá và quản lý bằng chất lượng và kết quả công việc, Luật Viên chức mới thực sự là cơ sở pháp lý xây dựng đội ngũ viên chức phục vụ nhân dân, đáp ứng sự hài lòng của nhân dân.

Cán bộ ở TP.HCM đang hỗ trợ người dân làm thủ tục hành chính. Ảnh: BẢO PHƯƠNG

Lo ngại "chảy máu chất xám tại chỗ"

Về mở rộng quyền của viên chức thông qua việc liên thông nguồn nhân lực giữa khu vực công và khu vực tư, theo các chuyên gia, đây là vấn đề lớn, liên quan đến đổi mới quản trị quốc gia theo hướng hiện đại, hiệu quả, liên quan đến mối quan hệ giữa Nhà nước với xã hội và thị trường.

Việc cho phép chuyển đổi công-tư linh hoạt sẽ giúp luân chuyển kinh nghiệm và kiến thức từ khu vực tư (chuyên môn hóa, cạnh tranh) vào khu vực công, từ đó nâng cao khả năng thích ứng với thị trường và công nghệ.

Tuy nhiên, PGS. TS Lê Minh Thông, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, cho rằng dưới góc độ pháp lý và quản trị, điều này tiềm ẩn một nghịch lý và nhiều rủi ro.

Phân tích cụ thể, PGS. TS Lê Minh Thông nhìn nhận quy định này tạo ra một tình trạng pháp lý không rõ ràng, có thể xung đột với các nguyên tắc của Bộ luật Lao động về hợp đồng lao động toàn thời gian.

“Hợp đồng mà viên chức ký với đơn vị bên ngoài là loại hợp đồng gì? Hợp đồng dịch vụ, hợp đồng lao động bán thời gian hay một loại hợp đồng mới?...” – ông đặt vấn đề và cho rằng sự mập mờ này là nguồn cơn tiềm tàng cho các tranh chấp pháp lý phức tạp.

Còn về mặt quản trị, việc này sẽ đặt ra các khả năng xung đột về lợi ích, thiếu cơ chế kiểm soát, sự suy giảm về nguồn lực công… “Nguồn lực về thời gian, trí tuệ và sức lực của một con người là hữu hạn. Đơn vị sự nghiệp công trả lương để viên chức cống hiến toàn thời gian nhưng với quy định này, họ có nguy cơ chỉ nhận lại được sự cống hiến bán thời gian, trong khi phần tinh hoa nhất lại có thể chảy sang khu vực tư” - PGS. TS Lê Minh Thông nói và nhấn mạnh đây chính là hiện tượng "chảy máu chất xám tại chỗ".

Từ những phân tích đó, theo nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, để quy định này khả thi trong thực tế thì cần bổ sung các điều kiện chặt chẽ.

Cụ thể, phải có sự đồng ý bằng văn bản của người đứng đầu đơn vị quản lý trực tiếp. Phải có quy chế rõ ràng về các lĩnh vực được phép và không được phép tham gia để tránh xung đột lợi ích; quy định rõ giới hạn về thời gian làm việc bên ngoài. Đặc biệt, phải có cơ chế giải trình minh bạch về hoạt động và thu nhập.

ĐỨC MINH

NGUYỄN THẢO