Việt Nam chủ động giải pháp thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu gạo và ổn định thị trường

Gạo không chỉ là mặt hàng lương thực thiết yếu mà còn là vấn đề chiến lược, mang tính sống còn

Trước năm 1986, gạo đã từng là nền tảng của an ninh kinh tế và an ninh chính trị Việt Nam. Ngày nay, với sản lượng xuất khẩu hàng chục triệu tấn, gạo đã mang về hàng chục tỷ USD mỗi năm, đóng góp quan trọng cho kim ngạch xuất nhập khẩu, ngân sách nhà nước, đồng thời tạo sinh kế ổn định cho hàng triệu hộ nông dân. Xuất khẩu gạo vì thế không đơn thuần là hoạt động thương mại, mà còn khẳng định vị thế của Việt Nam trong nỗ lực bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu.

Tuy nhiên, Bộ trưởng cũng thẳng thắn chỉ rõ những khó khăn mới. Việc một số thị trường xuất khẩu trọng điểm bất ngờ thu hẹp nhập khẩu, điển hình là Philippines và Indonesia, đã gây áp lực lớn. Để ứng phó, ngày 9/9, Thủ tướng Chính phủ ban hành Công điện 160/CĐ-TTg, yêu cầu thực hiện đồng bộ giải pháp nhằm duy trì ổn định thị trường và thúc đẩy xuất khẩu. Hội nghị lần này chính là bước triển khai kịp thời để tháo gỡ vướng mắc, đa dạng hóa thị trường, giảm phụ thuộc vào một số ít đối tác.

Trong bối cảnh toàn cầu, giá gạo thế giới đang có nhiều biến động. Từ đầu năm 2025, việc Ấn Độ tiếp tục siết xuất khẩu gạo trắng đã khiến giá gạo trên thị trường quốc tế tăng mạnh, có thời điểm vượt 700 USD/tấn. Thái Lan và Myanmar tận dụng cơ hội đẩy mạnh bán hàng, nhưng nguồn cung lại chịu ảnh hưởng từ thời tiết cực đoan. Việt Nam đứng trước cả thách thức lẫn cơ hội: thách thức khi phải cạnh tranh về chất lượng và tiêu chuẩn, cơ hội khi thị trường quốc tế khát nguồn cung ổn định.

Giữ vững an ninh lương thực và mở rộng thị trường

Trình bày tại Hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam khẳng định mục tiêu xuyên suốt là vừa giữ vững an ninh lương thực trong nước, vừa đảm bảo giá trị xuất khẩu. Ông cho biết, vụ hè - thu 2025 dự kiến cơ bản hoàn thành thu hoạch vào giữa tháng 9, tiếp đó vụ thu đông sẽ bước vào giai đoạn thu hoạch rộ từ tháng 11 đến tháng 12. Ngành nông nghiệp đặt mục tiêu không để xảy ra tình trạng ùn tắc cục bộ trong giai đoạn cao điểm, đồng thời tiếp tục duy trì cơ cấu lúa chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe của thị trường.

Một trong những trọng tâm là đẩy mạnh liên kết sản xuất. Thứ trưởng Nam nhấn mạnh, chương trình 1 triệu ha lúa chất lượng cao, giảm phát thải tại đồng bằng sông Cửu Long đang được triển khai rộng rãi, với 11 mô hình thí điểm sắp được tổng kết và nhân rộng. Chương trình này không chỉ nâng cao năng suất, chất lượng, mà còn đáp ứng xu thế nông nghiệp xanh, bền vững - một yếu tố then chốt để chinh phục các thị trường cao cấp.

Ông cũng lưu ý, gạo Việt đã có mặt tại 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Trong đó, Australia đánh giá cao chất lượng gạo Việt, mở ra triển vọng mở rộng hơn nữa. Nhiều quốc gia châu Phi và Nam Á cũng bày tỏ mong muốn nhập khẩu. Điều này cho thấy dư địa thị trường còn lớn, vấn đề là doanh nghiệp phải nhanh chóng tận dụng cơ hội, xây dựng chiến lược xuất khẩu phù hợp.

Thứ trưởng đề nghị hệ thống Tham tán thương mại tăng cường kết nối, cung cấp thông tin thị trường bản địa cho doanh nghiệp trong nước. Ông nhấn mạnh: sản xuất cần gắn liền với nhu cầu, phải có liên kết chặt chẽ và giảm chi phí để tăng sức cạnh tranh. Chỉ khi đó, gạo Việt mới đủ sức đứng vững trước những biến động khó lường.

Ngoài yếu tố thị trường, Thứ trưởng Trần Thanh Nam cũng cảnh báo thách thức từ biến đổi khí hậu. Năm 2025, hiện tượng El Ninõ được dự báo kéo dài, gây hạn hán tại nhiều quốc gia sản xuất lúa gạo lớn. Đây vừa là rủi ro cho sản xuất trong nước, vừa là cơ hội nếu Việt Nam chủ động được nguồn cung, bởi nhu cầu nhập khẩu quốc tế sẽ tăng mạnh.

Hóa giải các áp lực từ thị trường

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đánh giá cao kết quả mà ngành gạo đạt được trong 8 tháng đầu năm 2025. Việt Nam đã xuất khẩu 6,3 triệu tấn gạo, tăng 2% so với cùng kỳ năm 2024. Với kế hoạch cả năm 8 triệu tấn, chúng ta đã hoàn thành gần 80% chỉ tiêu, mở ra triển vọng vượt kế hoạch. Đặc biệt, ngoài các thị trường truyền thống, gạo Việt đã thâm nhập thành công vào nhiều thị trường mới như Trung Đông, Tây Á và châu Phi – những khu vực có nhu cầu tăng cao trong bối cảnh bất ổn toàn cầu.

Dù vậy, ông cũng thẳng thắn chỉ rõ, việc Philippines và Indonesia - hai thị trường lớn nhất - tạm ngừng nhập khẩu đã tạo ra áp lực lớn. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến giá và tiêu thụ, mà còn cho thấy rủi ro khi phụ thuộc vào một số ít thị trường trọng điểm. Ông nhấn mạnh, nhu cầu nhập khẩu sẽ sớm quay trở lại vào cuối năm, nhưng ngành gạo tuyệt đối không được chủ quan. Việt Nam cần tiếp tục đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao giá trị gia tăng và củng cố thương hiệu gạo Việt trên trường quốc tế.

Để hiện thực hóa, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên đưa ra 5 nhóm nhiệm vụ giải pháp trọng tâm. Trong đó, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Ngoại giao cùng các bộ, ngành cần theo sát diễn biến, chủ động tham mưu chính sách, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp về thông tin thị trường, thủ tục hành chính, chuyển đổi số trong xuất nhập khẩu. Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước được đề nghị hoàn thuế giá trị gia tăng, mở rộng tín dụng, hỗ trợ vốn kịp thời. Chính phủ và Quốc hội được kiến nghị sớm giải quyết các đề xuất liên quan đến luật thuế, vốn ưu đãi và chính sách logistics.

Hội nghị đầu bờ nhằm nâng cao năng suất, chất lượng lúa gạo

Song song đó, Hiệp hội ngành hàng phải tăng cường hỗ trợ thông tin, đồng thời vận động hội viên tuân thủ chính sách và quy định nhập khẩu. Các doanh nghiệp xuất khẩu cần đặt trọng tâm vào chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu, đa dạng hóa chủng loại gạo, đẩy mạnh tìm kiếm thị trường mới như Senegal, Bangladesh, Trung Đông. Đặc biệt, cần duy trì hoạt động thu mua và dự trữ để kịp thời đáp ứng các hợp đồng khi thị trường phục hồi.

Khi so sánh quốc tế, Việt Nam hiện nằm trong nhóm 3 quốc gia xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới, cùng với Ấn Độ và Thái Lan. Trong khi Ấn Độ thường xuyên hạn chế xuất khẩu để bảo đảm nhu cầu trong nước, Thái Lan và Myanmar gặp rủi ro do thời tiết cực đoan, thì Việt Nam nổi lên như một nguồn cung ổn định, có khả năng duy trì chất lượng và giá cả hợp lý. Đây là lợi thế chiến lược mà ngành gạo cần phát huy để củng cố vị thế toàn cầu.

Ngoài các giải pháp chính sách, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh vai trò quan trọng của báo chí, truyền thông trong việc lan tỏa hình ảnh hạt gạo Việt. Ông đề nghị các cơ quan báo chí đẩy mạnh tuyên truyền về Đề án phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, quảng bá nỗ lực của các bộ, ngành và cộng đồng doanh nghiệp trong hoạt động xuất khẩu. Theo ông, truyền thông đúng định hướng sẽ góp phần tạo dựng thương hiệu quốc gia, tránh thông tin thiếu kiểm chứng gây bất lợi trong đàm phán hoặc xử lý tranh chấp thương mại.

Cũng tại hội nghị, nhiều doanh nghiệp tham dự bày tỏ mong muốn Nhà nước tiếp tục đồng hành, hỗ trợ, đặc biệt trong công tác xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường mới và tháo gỡ khó khăn về vốn, kho bãi. Những kiến nghị này đã được Bộ Công Thương và các bộ, ngành liên quan ghi nhận để báo cáo cấp có thẩm quyền.

Các ý kiến cho rằng, việc duy trì ổn định an ninh lương thực trong nước, đồng thời đẩy mạnh xuất khẩu gạo không chỉ mang lại lợi ích kinh tế, mà còn khẳng định vai trò Việt Nam như một “trụ cột” trong bảo đảm an ninh lương thực toàn cầu. Hạt gạo Việt, từ sản phẩm thiết yếu của nông dân, nay đã trở thành biểu tượng của sức mạnh hội nhập, sự bền bỉ và uy tín trên trường quốc tế.

Trần Hương