Nền kinh tế tri thức không nằm ở quy mô nhà xưởng

Nền kinh tế tri thức nằm ở chỉ số sáng tạo và giá trị tài sản trí tuệ

Tại diễn đàn “Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW” diễn ra sáng 11/9, tại Hà Nội, luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch Công ty Luật TNHH Trương Anh Tú (TAT Law Firm) đã có bài trình bày tham luận làm rõ chuyên đề “Đổi mới sáng tạo - Tài sản vô hình là một trong những nguồn lực phát triển đất nước: Từ thực tiễn Nghị quyết đến thể chế”.

Diễn đàn “Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW” diễn ra sáng 11/9, tại Hà Nội.

Ông Tú cho biết, lần đầu tiên trong lịch sử các văn kiện của Đảng, Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đã gọi đích danh “tài sản vô hình” là một nguồn lực then chốt, và đặt ra yêu cầu phải thể chế hóa đầy đủ các quyền đối với loại tài sản này, bao gồm: Quyền sở hữu, quyền định đoạt và tài chính hóa tài sản vô hình.

Đây là bước ngoặt mang tính tư duy - khi Đảng không chỉ đặt vấn đề “bảo vệ” tài sản trí tuệ, mà nâng nó thành vấn đề chiến lược của nền kinh tế thị trường hiện đại. Cụ thể, Nghị quyết khẳng định: “Kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia”;“phát triển kinh tế tư nhân nhanh, bền vững, hiệu quả, chất lượng cao vừa là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, vừa mang tính chiến lược lâu dài”; “Xóa bỏ triệt để nhận thức, tư tưởng, quan niệm, thái độ định kiến về kinh tế tư nhân Việt Nam”; “bảo đảm đầy đủ quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng”; “bảo đảm kinh tế tư nhân cạnh tranh bình đẳng với các thành phần kinh tế khác trong tiếp cận cơ hội kinh doanh và các nguồn lực của nền kinh tế, nhất là vốn, đất đai, công nghệ, nhân lực, dữ liệu và các nguồn lực hợp pháp khác”.

Về nhiệm vụ, giải pháp mà Đảng đặt ra đối với tài sản kinh tế tư nhân, trong đó có “tài sản vô hình”, Nghị quyết nêu rõ một số nội dung sau: “Đẩy mạnh cải cách, hoàn thiện, nâng cao chất lượng thể chế, chính sách, bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng của kinh tế tư nhân và bảo đảm thực thi hợp đồng của kinh tế tư nhân”.

“Bảo đảm và bảo vệ hữu hiệu quyền sở hữu, quyền tự do kinh doanh, quyền tài sản, quyền cạnh tranh bình đẳng và bảo đảm thực thi hợp đồng của kinh tế tư nhân”.

“Rà soát, hoàn thiện và thực thi hiệu quả quy định pháp luật về bảo vệ quyền sở hữu tài sản, trong đó có quyền SHTT và tài sản vô hình; giảm thiểu rủi ro pháp lý. Có chính sách hỗ trợ định giá, bảo hộ quyền SHTT trong nước; hỗ trợ khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân đăng ký quyền SHTT ở nước ngoài và các tổ chức quốc tế. Có chế tài nghiêm khắc đối với hành vi vi phạm về SHTT, nhất là vi phạm trên không gian thương mại điện tử. Bảo đảm thực hiện trực tuyến toàn trình thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp, cắt giảm tối đa thời gian thực hiện thủ tục yêu cầu cấp quyền SHTT, bảo đảm phù hợp với thông lệ quốc tế”. “Tạo thuận lợi cho kinh tế tư nhân tiếp cận các nguồn lực về đất đai, vốn, nhân lực chất lượng cao”.

“Khuyến khích các tổ chức tài chính, tín dụng cho vay dựa trên cơ sở thẩm định phương thức sản xuất kinh doanh, phương án mở rộng thị trường đầu ra, cho vay dựa trên dữ liệu, dòng tiền, chuỗi giá trị, xem xét các tài sản bảo đảm bao gồm cả động sản, tài sản vô hình, tài sản hình thành trong tương lai và hình thức cho vay tín chấp”.

Nghị quyết 57-NQ/TW về hiện đại hóa thể chế - “đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”.

Theo tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW, đổi mới sáng tạo là một trụ cột của mô hình phát triển mới. Nhà nước phải tạo “hệ sinh thái pháp lý” để khuyến khích, bảo vệ và đầu tư cho đổi mới.

“Đây không còn là câu chuyện kỹ thuật, mà là một yêu cầu thể chế, đòi hỏi luật pháp, tài chính, giáo dục, SHTT, công nghệ - phải cùng chuyển động”, Luật sư Tú bày tỏ.

Luật sư Trương Anh Tú - Chủ tịch Công ty Luật TNHH Trương Anh Tú (TAT Law Firm).

Theo Luật sư Trương Anh Tú: “Trong nền kinh tế tri thức, sự khác biệt không nằm ở quy mô nhà xưởng, mà nằm ở chỉ số sáng tạo và giá trị tài sản trí tuệ. Một thương hiệu cà phê có thể được bán với giá gấp 20 lần nhà xưởng của nó. Một phần mềm logistics trị giá 10 triệu USD có thể không có bất kỳ tài sản vật chất nào - chỉ là dòng mã và 1 đội kỹ sư. Nhưng thử hỏi: Tại Việt Nam, có bao nhiêu doanh nghiệp được ngân hàng cho vay dựa trên giá trị thương hiệu hay bản quyền? Vấn đề không nằm ở thị trường, mà nằm ở luật pháp chưa đủ mạnh để công nhận và tài chính hóa các tài sản vô hình”.

Luật sư Trương Anh Tú cũng phân tích rõ những rào cản hiện nay như quy định của pháp luật, ngân hàng, thị trường. Theo đó, quy định còn phân mảnh. Từ những phân tích đưa ra, Luật sư Trương Anh Tú đề xuất chính sách nhằm từ luật bảo vệ sang luật phát triển.

Cụ thể, ba trụ cột chính sách cần được thể chế hóa ngay: Một là ghi nhận IP là tài sản tài chính hóa được; Hai là hình thành thị trường và hệ sinh thái định giá - giao dịch IP; Ba là bảo vệ quyền sở hữu mạnh mẽ - xử lý nghiêm vi phạm IP. Luật sư Tú cho rằng, Tòa án chuyên trách SHTT cần được kiện toàn và cơ chế thi hành án IP phải minh bạch, hiệu quả, răn đe.

"Cuộc chiến" chống xâm phạm thương hiệu của doanh nghiệp

Tại diễn đàn, luật sư Mai Thị Thảo - Phó Giám đốc TAT Law Firm cho biết, hệ thống pháp luật SHTT của Việt Nam là tương đối đầy đủ, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đã tham gia nhiều điều ước quốc tế quan trọng như Hiệp định TRIPS hay CPTPP. Tuy nhiên, một nghịch lý vẫn đang hiện hữu rất rõ: pháp luật không thiếu, nhưng doanh nghiệp vẫn cứ mất thương hiệu. Có những nghịch lý lớn đang tồn tại trong thực tiễn…

Luật sư Mai Thị Thảo - Phó Giám đốc TAT Law Firm.

Luật sư cũng đã chia sẻ về một số vụ việc điển hình thể hiện rất rõ những khoảng trống của hệ thống bảo vệ thương hiệu hiện nay. Từ góc độ hành nghề thực tiễn, Luật sư Thảo đề xuất 5 nhóm chính sách cần được ưu tiên thể chế hóa.

Thứ nhất, áp dụng cơ chế bồi thường mang tính trừng phạt (punitive damages) đối với hành vi xâm phạm thương hiệu nghiêm trọng. Không thể để kẻ vi phạm chỉ “trả lại hiện trạng” rồi ung dung hưởng lợi. Cần có chế tài đủ mạnh để hành vi vi phạm không còn đáng giá để thử.

Thứ hai, thành lập hệ thống tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ – với thẩm phán am hiểu sâu sắc và có thể ban hành án lệ. Chúng ta cần một hệ thống xét xử vừa nhanh – vừa đúng – vừa tạo được tính nhất quán và dự đoán trước được cho doanh nghiệp.

Thứ ba, mở rộng và công nhận các tổ chức giám định sở hữu trí tuệ độc lập. Tránh để giám định trở thành “nút cổ chai” làm trì hoãn công lý. Pháp luật cần cho phép nhiều kênh giám định cạnh tranh về chất lượng – tiến độ – chi phí.

Thứ tư, thiết lập Quỹ hỗ trợ pháp lý sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp nhỏ và startup. Đây có thể là mô hình hợp tác công – tư giữa Nhà nước, hiệp hội và giới luật sư. Không nên để hàng triệu doanh nghiệp phải đơn độc trong cuộc chiến pháp lý với các đối thủ vi phạm có tổ chức và kinh nghiệm.

Thứ năm, tăng cường truyền thông, giáo dục cộng đồng và nâng cao năng lực nhận diện thương hiệu cho người tiêu dùng. Trong một thị trường tự do, người tiêu dùng chính là tuyến đầu trong cuộc chiến bảo vệ thương hiệu. Khi họ nhận biết được hàng thật, hàng giả sẽ không còn đất sống.

TS. Phạm Minh Huyền - Đại học Luật Hà Nội.

Ngoài ra, tại diễn đàn TS. Phạm Minh Huyền - Đại học Luật Hà Nội cũng có những phân tích và lập luận về việc xây dựng cơ chế tài phán quốc gia về sở hữu trí tuệ (SHTT) tại Việt Nam đáp ứng tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW.

TS. Phạm Minh Huyền cho rằng, việc thành lập Tòa án chuyên trách để giải quyết các tranh chấp liên quan đến SHTT là cần thiết, đặc biệt, số lượng các tranh chấp liên quan đến lĩnh vực SHTT phát sinh ngày một nhiều và có xu hướng phức tạp hơn tại Việt Nam.

Khánh Hoài