Việt Nam đồng hành cùng ASEAN: Dấu ấn chiến lược và khát vọng tầm nhìn 2045

Nhân dịp Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 và các Hội nghị Cấp cao liên quan diễn ra tại Kuala Lumpur, Malaysia (25-28/10), Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á đang bước vào giai đoạn then chốt, hoàn thành Kế hoạch Tổng thể 2025 và định hình tương lai với Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045.

Trong hành trình này, Việt Nam kỷ niệm 30 năm gia nhập (1995-2025) với nhiều đóng góp mang tính bước ngoặt, khẳng định vai trò là một thành viên chủ động, tích cực và trách nhiệm.

Bước phát triển mang tính lịch sử và những định hướng mới

Sau gần 6 thập kỷ hình thành và phát triển, ASEAN khẳng định là hình mẫu thành công về hợp tác và liên kết khu vực, với vai trò và uy tín ngày càng cao. ASEAN đẩy mạnh hợp tác nội khối một cách toàn diện và đi dần vào chiều sâu, mở rộng và tăng cường quan hệ với nhiều đối tác trên thế giới, khởi xướng thành công và giữ vai trò chủ đạo trong nhiều cơ chế hợp tác khu vực.

Sự hình thành Cộng đồng ASEAN (chính thức ngày 31/12/2015) với 3 trụ cột về chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội là cột mốc lịch sử, đánh dấu bước phát triển về chất, đưa ASEAN trở thành một tổ chức khu vực gắn kết với mức độ và phạm vi hợp tác được mở rộng và nâng cao, đóng vai trò quan trọng đối với hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở Đông Nam Á và châu Á-Thái Bình Dương.

Trước những biến động nhanh chóng, phức tạp trong môi trường địa chính trị, an ninh, kinh tế thế giới và khu vực, đặt ra cả cơ hội và thách thức đan xen, ASEAN nỗ lực duy trì đoàn kết, thống nhất, từng bước củng cố, mở rộng và làm sâu sắc quá trình hợp tác và liên kết nội khối cũng như giữa ASEAN với các đối tác trong và ngoài khu vực, tiếp tục phát triển năng động và hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế toàn cầu, khẳng định vai trò trung tâm ở khu vực và nhân tố không thể thiếu trong chính sách khu vực của các đối tác.

Tổng Bí thư Tô Lâm và Phu nhân cùng Tổng Thư ký ASEAN Kao Kim Hourn và Phu nhân cắt bánh chào mừng 30 năm Ngày Việt Nam gia nhập ASEAN (Indonesia, 10/3/2025). (Ảnh: Thống Nhất/TTXVN)

Năm 2025, ASEAN kỷ niệm 10 năm hình thành Cộng đồng, bước vào năm cuối cùng triển khai các Kế hoạch Tổng thể 2025.

Để chuẩn bị cho sự phát triển trong giai đoạn mới, ASEAN đã thông qua Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 cùng 4 chiến lược triển khai về chính trị-an ninh, kinh tế, văn hóa-xã hội và kết nối dịp Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 46 (Kuala Lumpur, tháng 5/2025) hướng tới xây dựng một “ASEAN tự cường, năng động, sáng tạo và lấy người dân làm trung tâm.”

Hiện nay, ASEAN đang ưu tiên xây dựng lộ trình, xác định các ưu tiên, trọng tâm để thúc đẩy toàn diện, hiệu quả các văn kiện trên.

Tình hình triển khai các trọng tâm, ưu tiên của năm 2025 đến nay đã ghi nhận một số tiến triển đáng kể.

Về chính trị-an ninh, tỷ lệ triển khai Kế hoạch Tổng thể Chính trị-an ninh ASEAN 2025 đạt 99,6%. ASEAN tiếp tục phát huy và thúc đẩy các nguyên tắc, chuẩn mực ứng xử chung của Hiệp hội, hướng tới nỗ lực xây dựng trật tự khu vực mở, thu nạp, minh bạch và dựa trên luật lệ, được nhiều đối tác quan tâm, ủng hộ.

Cụ thể, đề cao Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) là văn kiện nền tảng điều chỉnh quan hệ và ứng xử giữa các nước khi can dự ở khu vực và tiếp tục chấp thuận thêm các đối tác ngoài khu vực tham gia Hiệp ước; cùng các đối tác tăng cường hợp tác thực tiễn trên cơ sở mục tiêu và nguyên tắc của Tài liệu Quan điểm ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (AOIP).

Trước các diễn biến ảnh hưởng đến hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển khu vực, ASEAN duy trì ứng xử cân bằng, linh hoạt, củng cố lập trường nguyên tắc trong các vấn đề quốc tế và khu vực trong đó có Tuyên bố chung của ASEAN về việc Hoa Kỳ đơn phương áp thuế đối ứng, căng thẳng Campuchia-Thái Lan, mở rộng và gia hạn lệnh ngừng bắn ở Myanmar, tình hình Trung Đông.

Về Biển Đông, ASEAN tiếp tục củng cố lập trường quan điểm chung giải quyết các tranh chấp và khác biệt bằng các biện pháp hòa bình phù hợp với luật pháp quốc tế và và Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982, thúc đẩy thực hiện đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC), sớm đạt được Bộ Quy tắc Ứng xử ở Biển Đông (COC) thực chất, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế và UNCLOS 1982.

Các đại biểu tham dự Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEAN hẹp lần thứ 31 (AEMR-31) chụp ảnh kỷ niệm. (Ảnh: Thành Trung/TTXVN)

Về kinh tế, Cộng đồng Kinh tế ASEAN những năm qua đã có những bước phát triển tích cực, về cả quy mô, mức độ liên kết, tốc độ phát triển và hiệu quả thực chất, giúp mở rộng thị trường, tạo môi trường thuận lợi cho đầu tư-kinh doanh nội khối, đồng thời tạo sự hấp dẫn thu hút đầu tư-kinh doanh từ bên ngoài. Tỷ lệ triển khai Kế hoạch Tổng thể Kinh tế ASEAN đạt 93%.

Hợp tác thương mại, đầu tư là điểm sáng, cả nội khối và ngoại khối, với việc hoàn tất đàm phán nâng cấp Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN, Hiệp định khung ASEAN về cạnh tranh (một trong số ít khu vực có hiệp định cạnh tranh), nâng cấp FTA ASEAN-Trung Quốc 3.0, thông qua Tuyên bố Cấp cao về hợp tác kinh tế ASEAN-GCC. Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN-GCC và ASEAN-GCC-Trung Quốc (tháng 5/2025), các nước cũng nhất trí thúc đẩy đàm phán FTA ASEAN-GCC và nghiên cứu khả năng FTA ASEAN-GCC-Trung Quốc.

ASEAN ưu tiên phát triển nền kinh tế tự cường, bao trùm và hướng tới người dân, nhằm ứng phó với những thay đổi nhanh chóng của thế giới, tận dụng cơ hội của Cách mạng công nghiệp 4.0, bắt kịp những xu thế mới về chuyển đổi số, kinh tế xanh, thương mại điện tử..., vì mục tiêu phát triển bền vững, thu hẹp khoảng cách phát triển, chú trọng lợi ích người dân và doanh nghiệp.

Các khuôn khổ mới thiết lập như Khung Kinh tế biển xanh ASEAN, xây dựng Hiệp định khung Kinh tế số ASEAN, Chiến lược Trung hòa carbon, phát triển hệ sinh thái xe điện là cơ sở quan trọng để ASEAN định hướng và thúc đẩy hợp tác khu vực theo các xu hướng phát triển lớn hiện nay.

Bộ trưởng Cộng đồng Văn hóa-Xã hội các nước ASEAN chụp ảnh chung tại Hội nghị ASCC 33. (Ảnh: Hằng Linh/TTXVN)

Về văn hóa-xã hội, năm 2025, các nước thúc đẩy cụ thể hóa 5 ưu tiên đề ra, gồm: nâng tầm văn hóa và di sản, nâng cao kỹ năng và khả năng thích nghi trong môi trường trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số, việc làm xanh, sáng kiến ASEAN khỏe mạnh vì một ASEAN thịnh vượng, phát huy tiềm năng của thanh niên và thể thao, đẩy nhanh hành động vì khí hậu.

Triển khai Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng Văn hóa Xã hội ASEAN (ASCC) 2025, đạt tỷ lệ 99%; ưu tiên các nỗ lực ứng phó các vấn đề toàn cầu và hỗ trợ các nhóm dễ bị tổn thương.

Giao lưu nhân dân, hợp tác thanh niên tiếp tục được tăng cường thông qua nhiều chương trình giao lưu, hội nghị, hội thảo... góp phần tăng cường gắn kết và hữu nghị giữa người dân và các quốc gia trong khu vực.

Về quan hệ đối ngoại, ASEAN tiếp tục phát triển quan hệ với các đối tác cả về chiều rộng và chiều sâu. Các đối tác khẳng định coi trọng, ủng hộ vai trò trung tâm của ASEAN, tăng cường hợp tác thực chất, lâu dài với ASEAN, đưa ra những đề xuất, sáng kiến thiết thực.

Mặc dù gặp nhiều thách thức trong bối cảnh gia tăng cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, các cơ chế của ASEAN như ASEAN+1, ASEAN+3, Cấp cao Đông Á, Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF) duy trì được giá trị chiến lược trong thúc đẩy đối thoại, hợp tác, thu hút sự quan tâm và tham gia của các đối tác, cùng ứng phó thách thức chung và đóng góp cho mục tiêu chung hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển bền vững ở khu vực.

Thủ tướng Phạm Minh Chính dự và phát biểu tại Hội nghị Cấp cao Kinh tế ASEAN-Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC)-Trung Quốc. (Ảnh: Dương Giang/TTXVN)

Ngày càng nhiều đối tác đề nghị thiết lập/nâng cấp quan hệ với ASEAN, mở ra các cơ hội tăng cường hợp tác, đặc biệt trong những lĩnh vực mới như tăng trưởng xanh, chuyển đổi số, tài chính xanh, hạ tầng bền vững, chuyển đổi năng lượng, bảo đảm an ninh lương thực, ứng phó biến đổi khí hậu...

ASEAN thúc đẩy mô hình liên kết mới với việc tổ chức Hội nghị Cấp cao ASEAN-GCC và ASEAN-GCC-Trung Quốc.

Về thu hẹp khoảng cách phát triển, với vai trò Chủ tịch luân phiên Nhóm đặc trách Sáng kiến Liên kết ASEAN (IAI), Phái đoàn Việt Nam đang tích cực phối hợp với Phái đoàn các nước ASEAN và Ban Thư ký ASEAN tiếp tục triển khai các dự án trong Kế hoạch Công tác IAI IV (2021-2025) và xây dựng Kế hoạch Công tác IAI V (2026-2030) để trình Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 (Kuala Lumpur, 10/2025) thông qua.

30 năm đồng hành cùng những dấu mốc lịch sử

Năm 2025 đánh dấu tròn 3 thập kỷ Việt Nam trở thành thành viên của ASEAN. Thực tiễn đã khẳng định chủ trương gia nhập ASEAN là một quyết sách đúng đắn, có ý nghĩa lịch sử và chiến lược của Đảng và Nhà nước, mang lại lợi ích quan trọng về an ninh, phát triển và vị thế.

Gia nhập ASEAN là “đột phá khẩu,” phá thế bao vây cấm vận, đưa Việt Nam từng bước hội nhập sâu rộng với khu vực và vươn tầm quốc tế.

May hàng xuất khẩu tại Công ty may Hồ Gươm (Hưng Yên). (Ảnh: Trần Việt/TTXVN)

Với phương châm chủ động, tích cực và trách nhiệm, Việt Nam đã có nhiều đóng góp thiết thực cho thành công của ASEAN, gắn liền với những dấu mốc phát triển mang tính bước ngoặt của Hiệp hội.

Giữ vững môi trường khu vực hòa bình và ổn định, thuận lợi cho an ninh và phát triển của Việt Nam

Việc Việt Nam tham gia ASEAN góp phần thúc đẩy quá trình kết nạp Lào, Myanmar và Campuchia, hoàn thành ASEAN-10 quy tụ tất cả quốc gia Đông Nam Á, mở ra thời kỳ mới về hợp tác, hữu nghị và tin cậy.

Tham gia các cơ chế của ASEAN, Việt Nam có điều kiện thuận lợi thúc đẩy hợp tác toàn diện, hài hòa, cân bằng và ngày càng chặt chẽ cả về đa phương và song phương, cùng phấn đấu vì mục tiêu chung là hòa bình, ổn định, hợp tác vì phát triển.

Việt Nam tham gia, đóng vai trò quan trọng trong việc xác định phương hướng phát triển và các quyết sách lớn của ASEAN, góp phần tích cực và trách nhiệm giữ vững đoàn kết, thống nhất, vai trò trung tâm của ASEAN, xây dựng và củng cố lập trường nguyên tắc, tiếng nói chung cân bằng của ASEAN trong các vấn đề quốc tế, khu vực.

Huy động nguồn lực phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội

ASEAN mang lại nhiều lợi ích kinh tế quan trọng, nhất là gia tăng sức hấp dẫn đối với đầu tư và kinh doanh từ bên ngoài, đồng thời thúc đẩy đầu tư của Việt Nam ra các nước.

Hiệp hội mở rộng thị trường cho hàng hóa và dịch vụ của Việt Nam sang các nước ASEAN và đối tác của ASEAN. ASEAN hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ 4 của Việt Nam và thị trường nhập khẩu lớn thứ 3 của Việt Nam.

Thịt bò của Công ty TNHH Pacow International được đánh giá cao tại thị trường Halal nhờ đáp ứng nghiêm ngặt tiêu chuẩn về vệ sinh, quy trình giết mổ và sự minh bạch trong chuỗi cung ứng. (Ảnh: Minh Phú – TTXVN)

Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) mang lại cơ hội xuất khẩu cho Việt Nam qua việc mở ra một thị trường chung rộng lớn. Trên bình diện phát triển xã hội, tham gia ASEAN giúp Việt Nam đưa được nhiều ưu tiên, quan tâm của đất nước vào chương trình nghị sự của ASEAN, phù hợp quan tâm chung của các nước và khu vực, đồng thời tranh thủ nguồn lực hỗ trợ từ bên ngoài thông qua nhiều chương trình/dự án hợp tác.

Một số đóng góp nổi bật bao gồm: Tuyên bố Hà Nội năm 2001 về thu hẹp khoảng cách phát triển vì một ASEAN hội nhập sâu rộng hơn, hàng loạt sáng kiến trong năm Chủ tịch ASEAN 2020 về ứng phó dịch bệnh COVID-19 và thúc đẩy phục hồi (như Quỹ ASEAN về ứng phó COVID-19, Khung phục hồi tổng thể ASEAN), chủ trì xây dựng Kế hoạch Tổng thể Kết nối ASEAN năm 2010, tổ chức Hội nghị Lãnh đạo nữ ASEAN lần đầu tiên năm 2020, tổ chức Diễn đàn Cấp cao ASEAN lần đầu tiên về hợp tác tiểu vùng vì phát triển bền vững và tăng trưởng bao trùm, thúc đẩy cách tiếp cận “lấy người dân làm trung tâm” thành định hướng bao trùm của Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045.

Hiện nay, trước sự phát triển của nhiều xu hướng mới, Việt Nam cùng các nước tích cực thúc đẩy hợp tác nội khối và ngoại khối về nhiều lĩnh vực tiềm năng như chuyển đổi số, khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo, kinh tế số, kinh tế biển xanh, kinh tế tuần hoàn, qua đó giúp tận dụng hiệu quả các động lực tăng trưởng mới.

Nâng tầm vị thế, uy tín và vai trò của Việt Nam

30 năm tham gia ASEAN đã chứng kiến sự trưởng thành và uy tín ngày càng cao của Việt Nam, từ quá trình làm quen, học hỏi, đến chủ động, tích cực tham gia và hiện nay là sẵn sàng đảm nhiệm trọng trách, từng bước phát huy vai trò dẫn dắt.

Nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN 2020 để lại dấu ấn đậm nét về vai trò, năng lực điều hành, dẫn dắt của Việt Nam, đưa khu vực vượt qua khó khăn chưa từng có của đại dịch COVID-19, hoàn thành trọn vẹn các mục tiêu đề ra theo tinh thần “Gắn kết và Chủ động thích ứng,” củng cố đoàn kết, giữ vững đà hợp tác, chủ động định hướng giai đoạn phát triển mới với sáng kiến xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2025.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, Chủ tịch ASEAN 2020, và các đại biểu thực hiện nghi thức khai trương website ASEAN 2020 trong Lễ khởi động năm Chủ tịch ASEAN 2020, ngày 6/1/2020, tại Hà Nội. (Ảnh: Thống Nhất/TTXVN)

Trong vai trò điều phối viên quan hệ giữa ASEAN với rất nhiều đối tác (như Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc...), Việt Nam phát huy tốt vai trò cầu nối, đưa hợp tác đi vào chiều sâu, nâng tầm quan hệ, đóng góp thực chất cho hòa bình, an ninh và phát triển ở khu vực.

Kinh nghiệm tham gia ASEAN đã giúp Việt Nam tự tin, khẳng định vai trò ở những sân chơi rộng lớn hơn như ASEM, APEC, Liên hợp quốc. Vượt ra ngoài khu vực, Việt Nam triển khai nhiều sáng kiến mang đậm dấu ấn Việt Nam, góp phần gắn kết các ưu tiên, quan tâm của ASEAN với cộng đồng quốc tế.

Trong đó, không thể không kể đến sáng kiến tổ chức phiên họp đầu tiên của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về hợp tác ASEAN-Liên hợp quốc trong duy trì hòa bình, an ninh quốc tế, góp phần thúc đẩy hợp tác giữa hai tổ chức, nâng cao vị thế của ASEAN cũng như vai trò của Việt Nam ở ASEAN và Liên hợp quốc.

Thành công của Diễn đàn Tương lai ASEAN năm 2024 và năm 2025 tại Hà Nội là minh chứng rõ nét về khả năng dẫn dắt của Việt Nam trong các tiến trình thảo luận, định hướng về Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045.

Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ và hài hòa thể chế, luật lệ trong nước

ASEAN là môi trường thuận lợi giúp Việt Nam đào tạo đội ngũ cán bộ làm việc trong môi trường đa phương, hội nhập khu vực và quốc tế; nâng cao hiệu quả hoạt động của tổ chức bộ máy và lề lối làm việc; tạo chuyển biến tích cực trong việc xây dựng và hoàn thiện chính sách, luật lệ và thủ tục trong nước cho phù hợp hơn với yêu cầu hội nhập quốc tế.

Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 hướng tới mục tiêu "bao trùm và bền vững"

Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 và các Hội nghị Cấp cao liên quan sẽ diễn ra ngày 25-28/10 tại Kuala Lumpur, Malaysia. Đây là loạt hội nghị quan trọng và lớn nhất trong năm Chủ tịch ASEAN 2025 của Malaysia với sự tham dự của Lãnh đạo các nước ASEAN, Timor-Leste và các nước đối tác (Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Hoa Kỳ, Ấn Độ, Nga, Australia, New Zealand), Tổng Thư ký Liên hợp quốc, cùng nhiều khách mời là Lãnh đạo các nước và tổ chức quốc tế.

Các đại biểu tại Hội nghị quan chức cấp cao ASEAN chuẩn bị cho Hội nghị Cấp cao ASEAN-47 và các hội nghị liên quan. (Ảnh: Viên Luyến/TTXVN)

Tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 47, Lãnh đạo các nước sẽ đánh giá kết quả hợp tác ASEAN trong năm 2025 dưới chủ đề “Bao trùm và bền vững,” định hướng xây dựng Cộng đồng ASEAN thời gian tới, nhất là trên cơ sở xây dựng lộ trình và ưu tiên thực hiện Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 và các Kế hoạch chiến lược.

Các nước cũng sẽ tập trung nâng cao hiệu quả các cơ chế do ASEAN dẫn dắt, thực chất hóa quan hệ đối ngoại của ASEAN, củng cố và phát huy vai trò trung tâm của ASEAN và trao đổi về các vấn đề quốc tế, khu vực cùng quan tâm. Đặc biệt, nhân dịp này, Lãnh đạo các nước sẽ ký Tuyên bố kết nạp Timor-Leste vào ASEAN.

Tại các Hội nghị Cấp cao ASEAN với các đối tác (ASEAN+1, ASEAN+3, Cấp cao Đông Á), Lãnh đạo các nước ASEAN và các đối tác sẽ kiểm điểm và định hướng thúc đẩy quan hệ giữa ASEAN với các đối tác.

Đặc biệt, các bên sẽ tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực đang được quan tâm hiện nay như thương mại, đầu tư, đa dạng hóa thị trường, chuỗi cung ứng, khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo, ứng phó biến đổi khí hậu, dịch bệnh, thiên tai, và trao đổi về tình hình quốc tế, khu vực.

Ngoài các Hội nghị trên, dự kiến dịp này sẽ diễn ra Hội nghị Cấp cao Mekong-Nhật Bản (MJC), Hội nghị Thượng đỉnh Kinh doanh và Đầu tư ASEAN (ABIS) 2025, Hội nghị Lãnh đạo Cộng đồng châu Á phát thải ròng bằng 0 và Hội nghị Cấp cao các nước tham gia Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP).

Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 không chỉ là dịp để nhìn lại những thành tựu của ASEAN nói chung và Việt Nam nói riêng trong 30 năm hội nhập, mà còn là bước khởi đầu quan trọng để Cộng đồng ASEAN, với sự đóng góp tích cực và xây dựng của Việt Nam, vững vàng tiến tới Tầm nhìn 2045, xây dựng một khu vực hòa bình, thịnh vượng và tự cường./.

(Vietnam+)