Việt Nam hành động vì đa dạng sinh học

Ngày 31/7/2025, gần 100 đại biểu đến từ các bộ, ngành, địa phương, vườn quốc gia, khu bảo tồn, tổ chức quốc tế, viện nghiên cứu và doanh nghiệp đã tham dự Hội thảo quốc gia về tăng cường quản lý loài ngoại lai xâm hại do Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tổ chức.

Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam phát biểu tại Hội thảo.

Theo Báo cáo năm 2023 của Diễn đàn Khoa học-Chính sách Liên chính phủ về Đa dạng sinh học và Dịch vụ hệ sinh thái (IPBES), loài ngoại lai xâm hại là một trong năm nguyên nhân hàng đầu gây suy giảm đa dạng sinh học trên toàn cầu.

Trên 3.500 loài đã được ghi nhận gây hại, với chi phí thiệt hại ước tính khoảng 420 tỷ USD mỗi năm. Trung bình mỗi năm có khoảng 200 loài mới được du nhập vào các hệ sinh thái do hoạt động của con người, và nếu không có hành động kịp thời, con số này sẽ còn tăng mạnh trong những thập kỷ tới.

Báo cáo IPBES cũng nhấn mạnh rằng phòng ngừa là biện pháp hiệu quả và tiết kiệm nhất, đặc biệt đối với các hệ sinh thái nhạy cảm như đảo và vùng nước nội địa.

Việc phát hiện sớm và phản ứng kịp thời có thể giúp khoanh vùng, kiểm soát và phục hồi hệ sinh thái bị xâm hại. Tuy nhiên, hiện có tới 83% quốc gia vẫn chưa ban hành luật pháp cụ thể để phòng ngừa và kiểm soát ngoại lai xâm hại.

Tại Việt Nam, các loài như ốc bươu vàng, cây mai dương và lục bình đang gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho nông nghiệp, hệ sinh thái nước ngọt và đời sống người dân.

Việc thiếu dữ liệu giám sát dài hạn, nguồn lực hạn chế, sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các ngành và nhận thức cộng đồng còn thấp đang cản trở nỗ lực kiểm soát ngoại lai xâm hại.

Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Trị nhấn mạnh rằng, loài ngoại lai xâm hại không chỉ đe dọa sự cân bằng sinh thái mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống cộng đồng và nền kinh tế.

Ông cho biết, Hội thảo là diễn đàn quan trọng để chia sẻ các kinh nghiệm, mô hình quản lý và kỹ thuật kiểm soát hiệu quả, góp phần thực hiện Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.

Bà Ramla Khalidi, Trưởng đại diện Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam cho rằng, giải quyết vấn đề loài ngoại lai xâm hại không chỉ là bảo vệ hệ sinh thái. Đó là bảo vệ con người, bảo vệ sức khỏe, bảo vệ sinh kế và bảo vệ tương lai của chúng ta.

Bà nhấn mạnh rằng mỗi bước trong chuỗi xâm lấn đều quan trọng và mỗi sự chậm trễ đều phải trả giá. Theo bà, chính sách và thể chế là cần thiết nhưng chưa đủ, mà còn cần sự tham gia tích cực của cộng đồng, khu vực tư nhân và năng lực địa phương.

Cũng tại Hội thảo, các đại biểu đã chia sẻ nhiều mô hình kiểm soát hiệu quả. Điển hình là việc kiểm soát cây mai dương tại Vườn quốc gia Tràm Chim (tỉnh Đồng Tháp), nơi diện tích xâm lấn đã giảm mạnh từ hơn 2.000 ha vào năm 2006 xuống chỉ còn 22 ha vào năm 2024, nhờ kết hợp biện pháp sinh thái và điều tiết thủy văn.

Trong khi đó, tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, lục bình được thu gom để chế biến thành phân hữu cơ, thức ăn chăn nuôi và sản phẩm thủ công mỹ nghệ, vừa giúp kiểm soát sinh khối loài xâm hại, vừa tạo sinh kế cho cộng đồng địa phương.

Hội thảo cũng giới thiệu dự thảo Thông tư quy định về Danh mục loài ngoại lai xâm hại, trong đó nêu rõ quy trình điều tra, xác định, thẩm định và công bố danh mục nhằm tạo cơ sở pháp lý và đồng bộ trong công tác quản lý.

Các chuyên gia trong và ngoài nước cũng trình bày nhiều công cụ và kỹ thuật giám sát hiện đại như công nghệ gen môi trường (eDNA), viễn thám từ thiết bị bay không người lái, mô hình hóa phân bố loài, trí tuệ nhân tạo và ghi âm sinh học, những phương pháp có tiềm năng lớn trong việc phát hiện sớm và phản ứng nhanh trước các mối đe dọa từ ngoại lai xâm hại.

Các đại biểu thống nhất rằng, để đạt được các mục tiêu trong Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học cũng như Mục tiêu 6 của Khung đa dạng sinh học toàn cầu Côn Minh - Montreal, Việt Nam cần tăng cường hợp tác liên ngành giữa các lĩnh vực như nông nghiệp, môi trường, kiểm dịch, giao thông, thủy sản và lâm nghiệp.

Đồng thời, cần đẩy mạnh sự tham gia của cộng đồng, nâng cao nhận thức xã hội, khuyến khích vai trò của khu vực tư nhân và các tổ chức địa phương trong công tác phòng ngừa và kiểm soát loài ngoại lai xâm hại.

D.Ngân