Việt Nam - một quốc gia yêu chuộng hòa bình

Từ khi còn là học sinh trung học, Gilbert đã tích cực tham gia phong trào phản đối cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. Đây là bước khởi đầu cho hành trình gắn bó với Việt Nam của ông. Trong thời gian này, Gilbert chủ động nghiên cứu, tìm hiểu vì sao chính sách đối ngoại của Mỹ, đặc biệt là chính sách can thiệp quân sự tại các nước của Nhà Trắng khi đó không mang lại hiệu quả, đi ngược lại mong muốn của người dân Mỹ yêu chuộng hòa bình. Cũng từ đó, Gilbert tham gia các phong trào bảo vệ quyền tự do báo chí của các nhà báo phản chiến.

Năm 1966, khi theo học tại Đại học California, Los Angeles (UCLA), Gilbert trở thành trợ lý cho một nhóm nghiên cứu do Bộ Quốc phòng Mỹ tài trợ, hoạt động với mục tiêu tìm kiếm giải pháp hòa bình cho các cuộc xung đột, bao gồm chiến tranh Việt Nam. Qua các kênh thông tin đại chúng cũng như nắm bắt được dư luận trong lòng nước Mỹ, ông đã đào sâu nghiên cứu về tính phi nghĩa của cuộc chiến này. Tiếng nói chống chiến tranh của Gilbert đã lan rộng đến hoạt động của sinh viên tại UCLA, nơi ông trở thành người phát ngôn phản chiến.

Không dừng lại ở đó, chàng sinh viên trẻ Gilbert đã tham gia nhiều cuộc biểu tình lớn phản đối chiến tranh, bao gồm cuộc diễu hành năm 1967 tại Century City (Los Angeles, California), vụ đốt chi nhánh Isla Vista ở California của Ngân hàng Bank of America lớn nhất nhì nước Mỹ vào năm 1970 và các cuộc biểu tình chỉ trích sự dối trá của giới cầm quyền Mỹ về chiến tranh Việt Nam tại Trại Pendleton ở California. “Tôi cảm thấy mình cần phải làm điều gì đó vì đất nước nhỏ bé nhưng anh hùng ở bên kia bán cầu", ông Gilbert hồi tưởng về quá khứ.

Giáo sư Gilbert trao đổi học thuật tại Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Ảnh do nhân vật cung cấp

Năm 22 tuổi, Gilbert kiên quyết phản đối chế độ nghĩa vụ quân sự và yêu cầu được bỏ tù như một hành động phản đối chiến tranh Việt Nam. Ông cũng đóng góp ý kiến, tham gia các cuộc biểu tình phản chiến tại California, San Francisco, Boston và nhiều nơi khác, đồng thời hỗ trợ phong trào cựu chiến binh Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam phản đối cuộc chiến này.

Từ thập niên 1970 trở đi, Gilbert theo đuổi sự nghiệp học thuật trong khi vẫn duy trì hoạt động vì hòa bình. Ông đã hợp tác với những nhân vật nổi tiếng như Howard Hesseman, Mike Farrell và các nhà thơ từng là binh lính tham chiến tại Việt Nam có tư tưởng phản chiến như W.D.Ehrhart và David Connolly để tổ chức các buổi đọc sách phơi bày sự tàn khốc của chiến tranh.

Sau khi hòa bình lập lại ở Việt Nam, Gilbert có cơ hội được đến thăm đất nước tươi đẹp này. Khi trở về, ông nhen nhóm ý tưởng về việc thúc đẩy bình thường hóa quan hệ Việt-Mỹ. Cuối năm 1994, ông đích thân viết thư cho Tổng thống Bill Clinton, trong đó nhấn mạnh việc Mỹ cần phải xúc tiến bình thường hóa mối quan hệ song phương với Việt Nam. Thật bất ngờ khi chỉ ít lâu sau, Tổng thống Bill Clinton trả lời thư của ông rằng: “Chúng tôi đang khởi động lộ trình đó”. Và rồi hơn 8 tháng sau, vào ngày 11-7-1995, Tổng thống Bill Clinton tuyên bố bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa hai quốc gia, mở ra chương mới cho mối quan hệ hữu nghị song phương. Trong suốt cuộc đời mình, Gilbert sẽ không bao giờ quên khoảnh khắc lịch sử ấy, khoảnh khắc cho thấy Việt Nam và Mỹ đã nỗ lực vượt qua quá khứ, hướng tới tương lai. Sau này, Gilbert có cơ hội gặp và trao đổi với Tổng thống Bill Clinton. Tổng thống Bill Clinton đã khẳng định việc bình thường hóa quan hệ Việt-Mỹ là một trong những thành tựu ngoại giao quan trọng nhất trong nhiệm kỳ của ông.

30 năm qua, Gilbert thường xuyên trở lại Việt Nam. Ông đã tham gia các hội thảo về giảng dạy lịch sử thế giới cho giảng viên tại Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội). Ngoài ra, ông tiếp tục đóng góp vào việc nghiên cứu lịch sử Việt Nam, hỗ trợ và trao đổi học thuật giữa học giả Việt Nam và Mỹ, hỗ trợ nghiên cứu sinh Việt Nam sang theo học tại các trường của Mỹ. Ông khẳng định, đó cũng là một cách để thúc đẩy giao lưu nhân dân, tăng cường quan hệ Việt-Mỹ.

Từ thực tiễn tham gia các phong trào phản chiến, chống chiến tranh xâm lược Việt Nam, ông đã tham gia viết, biên tập, xuất bản nhiều đầu sách có liên quan như: “The Vietnam War on Campus: Other Voices, More Distant Drums” (tạm dịch: Chiến tranh Việt Nam trên khuôn viên trường đại học: Những tiếng nói khác, tiếng trống xa hơn); “The View from the Hill: Hawaii's Congressional Delegation and the Struggle for Peace in Vietnam and Equity at Home, 1964-1975” (tạm dịch: Quan điểm từ Quốc hội Mỹ: Phái đoàn Quốc hội Hawaii và cuộc đấu tranh vì hòa bình tại Việt Nam và công bằng trong nước, giai đoạn 1964-1975)...

Trong suốt cuộc đời mình, Gilbert đã gắn bó với Việt Nam bằng một tình bạn thủy chung và lâu bền. Ông yêu mến những nét văn hóa truyền thống, đồng thời cũng khâm phục những bước tiến vượt bậc trong quá trình hiện đại hóa đất nước của Việt Nam. Ông nói, tinh thần đoàn kết và yêu chuộng hòa bình của nhân dân Việt Nam giống như những ngọn lửa luôn rực cháy, tiếp thêm sức mạnh để Việt Nam vượt qua vô vàn khó khăn, vươn đến bến bờ độc lập, tự do. “Khát khao làm chủ và cao hơn cả là niềm tự hào dân tộc trong mỗi con người Việt Nam là điều vô cùng đáng quý”, ông Gilbert chia sẻ.

THƯ HIẾU