Việt Nam tìm cơ hội xuất khẩu sang châu Phi khi rủi ro gia tăng tại thị trường truyền thống

Xếp dỡ hàng hóa Container tại Tân cảng Sài Gòn. Ảnh: Hồng Đạt/TTXVN

Đẩy mạnh xúc tiến thương mại với các nước châu Phi

Trong thời gian gần đây, Việt Nam đã liên tiếp thực hiện nhiều hoạt động ngoại giao cấp cao với các nước châu Phi. Đáng chú ý là chuyến thăm chính thức Senegal và Maroc của Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Trần Thanh Mẫn cũng như chuyến thăm Côte d’Ivoire và Nam Phi của Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh vừa qua. Các hoạt động ngoại giao đi kèm với thúc đẩy ngoại thương đang mở ra một giai đoạn mới trong quan hệ hợp tác kinh tế, thương mại giữa Việt Nam với khu vực châu Phi.

Trong khuôn khổ các chuyến công tác, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã làm việc song phương với nhiều bộ, ngành quan trọng của Senegal và Maroc. Các cuộc họp tập trung vào những lĩnh vực có tiềm năng hợp tác cao như nông nghiệp, công nghiệp chế biến và xuất nhập khẩu hàng hóa thiết yếu. Đặc biệt, tọa đàm chính sách, pháp luật giữa hai nước do Phó Chủ tịch Quốc hội đồng chủ trì đã thu hút sự quan tâm rộng rãi từ các doanh nghiệp, mở ra nhiều cơ hội tiếp cận thông tin thị trường và tạo lập quan hệ đối tác.

Theo đại diện Bộ Công Thương, các chuyến công tác lần này không chỉ thể hiện cam kết chính trị mạnh mẽ từ phía Việt Nam mà còn là bước đi cụ thể nhằm hiện thực hóa các đề án hợp tác kinh tế với châu Phi đã được Chính phủ Việt Nam phê duyệt.

Châu Phi – thị trường tiềm năng rộng mở

Châu Phi hiện có dân số trên 1,4 tỷ người, được dự báo sẽ vượt 2,5 tỷ người vào năm 2050. Đây là một trong những khu vực có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất thế giới, với tầng lớp trung lưu ngày càng gia tăng.

Theo số liệu thống kê, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang châu Phi đạt khoảng 4 tỷ USD và nhập khẩu từ khu vực này khoảng 5,5 tỷ USD. Tuy nhiên, kim ngạch với nhiều quốc gia trong khu vực vẫn còn khiêm tốn. Ví dụ, Senegal, một đối tác quan trọng tại Tây Phi, hiện chỉ chiếm gần 1% trong tổng thương mại hai chiều với châu Phi, cho thấy dư địa hợp tác còn rất lớn.

Các quốc gia châu Phi đang có nhu cầu lớn về các mặt hàng nông sản, lương thực thực phẩm, hàng tiêu dùng thiết yếu, máy móc thiết bị phục vụ sản xuất nông nghiệp, vật liệu xây dựng… – những lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh.

Lợi thế hàng hóa Việt Nam

Việt Nam là nước xuất khẩu hàng đầu thế giới về gạo, cà phê, hạt tiêu, hạt điều và thủy sản. Năm 2024, xuất siêu nông sản của Việt Nam đạt gần 18 tỷ USD. Gạo Việt Nam đã có mặt tại hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ. Ngoài ra, ngành công nghiệp chế biến, dệt may, điện tử, hàng gia dụng của Việt Nam cũng phát triển mạnh mẽ, có khả năng cung ứng đa dạng chủng loại hàng hóa với chất lượng ngày càng cao.

Các chuyên gia kinh tế nhận định châu Phi là thị trường có sức mua ngày càng lớn, tỷ suất lợi nhuận cao và không đặt ra những rào cản kỹ thuật quá khắt khe như Liên minh châu Âu (EU). Đây là cơ hội lớn cho hàng hóa Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh các thị trường truyền thống đang có nhiều biến động.

Tiến sĩ Phan Chí Hiếu, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, nhấn mạnh rằng khi Hiệp định Thương mại Tự do Lục địa châu Phi (AfCFTA) được triển khai đầy đủ, Việt Nam sẽ có cơ hội lớn để đẩy mạnh xuất khẩu vào khu vực này, bởi hàng hóa giữa hai bên có tính bổ sung cao, không cạnh tranh trực tiếp.

Tham tán thương mại Việt Nam tại một số nước châu Phi cho biết, người tiêu dùng tại đây đánh giá cao chất lượng và giá thành hàng Việt Nam, nhất là những sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, thân thiện môi trường, đáp ứng các tiêu chuẩn cơ bản và phù hợp với nhu cầu tiêu dùng trong khu vực.

Theo ông Hoàng Đức Nhuận, Tham tán thương mại tại Algeria, các quốc gia Bắc Phi như Algeria, Tunisia có nhu cầu nhập khẩu lớn các mặt hàng nông sản, thủy sản thế mạnh của Việt Nam như cà phê thô, hạt tiêu, hạt điều nhân, cơm dừa, cá tra, ba sa, tôm đông lạnh, vv, trong khi một số nước Tây Phi như Senegal cần mua nhiều gạo, hạt tiêu, bánh kẹo và sản phẩm ngũ cốc.

Trong khuôn khổ chuyến thăm chính thức Senegal của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn từ ngày 22-24/7/2025, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân đã ký Bản ghi nhớ về thương mại gạo với Bộ trưởng Bộ Công Thương Senegal Serigne Gueye Diop, theo đó mỗi năm Việt Nam cung cấp cho quốc gia Tây Phi này 100.000 tấn gạo. Việc ký kết MOU về thương mại gạo với Senegal có ý nghĩa quan trọng, nhằm góp phần đảm bảo an ninh lương thực, ổn định thị trường gạo, giảm thiểu tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, các thảm họa thiên nhiên cho Senegal. Đồng thời, thỏa thuận hợp tác này cũng nhằm tăng cường mối quan hệ kinh tế và thương mại tốt đẹp giữa hai nước; góp phần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu gạo; tìm thêm đầu ra cho ngành hàng lúa gạo và người nông dân Việt Nam.

Những rào cản cần lưu ý

Tuy nhiên, để chinh phục thị trường châu Phi không phải là điều dễ dàng. Khoảng cách địa lý xa, chi phí vận chuyển cao, thiếu thông tin thị trường và khung pháp lý còn chưa hoàn chỉnh là những rào cản lớn đối với doanh nghiệp Việt Nam.

Thêm vào đó, tình trạng thanh toán quốc tế chưa ổn định, cơ sở hạ tầng logistics còn yếu, và đặc biệt là vấn đề rủi ro chính trị tại một số quốc gia cũng là những yếu tố mà doanh nghiệp cần tính toán kỹ lưỡng.

Đại diện Vụ Phát triển thị trường nước ngoài (Bộ Công Thương) khuyến nghị Việt Nam cần xây dựng chiến lược tiếp cận thị trường có trọng điểm, kết hợp xúc tiến thương mại, quảng bá thương hiệu và tăng cường hiện diện ngoại giao – thương mại tại khu vực này. Đồng thời, các hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp cần chủ động tham gia hội chợ, triển lãm, thiết lập kênh phân phối và tìm kiếm đối tác lâu dài tại địa phương.

Tăng cường kết nối, hướng tới phát triển bền vững

Để hỗ trợ doanh nghiệp, Chính phủ Việt Nam đang thúc đẩy đàm phán và ký kết các hiệp định thương mại, đầu tư, tránh đánh thuế hai lần, bảo hộ đầu tư… nhằm tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho hợp tác song phương. Đồng thời, các đề án hợp tác đã được Bộ Công Thương ban hành như “Tăng cường quan hệ thương mại với Liên minh châu Phi giai đoạn 2022–2025”, “Thúc đẩy trao đổi thương mại một số mặt hàng xuất nhập khẩu có thế mạnh giữa Việt Nam với các thị trường trọng điểm tại châu Phi giai đoạn 2024-2026” hay “Phát triển quan hệ Việt Nam – Trung Đông – Châu Phi” cũng đang đi vào triển khai thực chất.

Phía Việt Nam cũng hoan nghênh các đoàn doanh nghiệp châu Phi, đặc biệt là từ Senegal, Maroc, Nigeria... sang Việt Nam tham dự các hội chợ lớn như Vietnam Expo, Vietnam Foodexpo, Viet Nam International Sourcing... nhằm tăng cường giao lưu kinh doanh và tìm kiếm cơ hội hợp tác thực tế.

Trong bối cảnh các thị trường truyền thống như Mỹ, châu Âu, Trung Quốc đang đối mặt với các rào cản gia tăng – từ thuế quan, hàng rào kỹ thuật đến suy giảm nhu cầu – việc hướng tới châu Phi là một bước đi chiến lược, phù hợp với xu thế đa dạng hóa thị trường và chuỗi cung ứng toàn cầu.

Kỳ vọng từ cộng đồng doanh nghiệp

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã bước đầu khai thác thị trường châu Phi. Các tập đoàn như PAN Group, Vinamilk, Hòa Phát, Hapro, Intimex, Angimex... đã có hoạt động xuất khẩu hoặc tìm hiểu thị trường tại một số quốc gia trong khu vực. Ngoài ra, Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam (PVN) và Tập đoàn Công nghiệp – Viễn thông Quân đội (Viettel) cũng đã có nhiều năm đầu tư sản xuất, kinh doanh tại Algeria và Mozambique. Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp Việt Nam hiện diện tại châu Phi vẫn còn khiêm tốn so với tiềm năng.

Để tăng cường hiệu quả, các chuyên gia khuyến nghị cần sớm thiết lập trung tâm logistics hoặc kho hàng trung chuyển tại những quốc gia đầu mối như Senegal, Nam Phi, Maroc nhằm rút ngắn thời gian giao hàng và giảm chi phí. Đồng thời, đẩy mạnh hợp tác ngân hàng, bảo hiểm và các dịch vụ hỗ trợ xuất nhập khẩu.

Cùng với đó, sự đồng hành của các cơ quan ngoại giao, thương vụ Việt Nam tại địa bàn sẽ là chỗ dựa vững chắc giúp doanh nghiệp Việt Nam tiếp cận, mở rộng và phát triển bền vững tại thị trường giàu tiềm năng này.

Trung Khánh (PV TTXVN tại Algeria)