Vũ khí của người Sài Gòn trong Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám

Vũ khí truyền thống của quần chúng cách mạng

Thiếu tướng Nguyễn Minh Hoàng, Chủ tịch Hội Cựu chiến binh TP Hồ Chí Minh cho biết: “Thời điểm năm 1945, mặc dù cơ sở vật chất thiếu thốn nhưng dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy đảng, nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định đã chủ động sáng tạo trang bị nhiều vũ khí thô sơ và vũ khí truyền thống như: Gậy gộc, dao, kiếm, công cụ lao động cuốc, xẻng, dùng để cận chiến với địch trong Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám. Các vũ khí này có ở khắp nơi và mỗi người dân đều chủ động trang bị cho mình một loại vũ khí tốt nhất để tham gia Tổng khởi nghĩa. 80 năm đã trôi qua, những vũ khí ấy vẫn còn được lưu giữ, trưng bày sinh động tại những khu di tích lịch sử và các bảo tàng trên địa bàn TP Hồ Chí Minh”.

Người dân tham quan, tìm hiểu về vũ khí trong Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám 1945 tại Bảo tàng TP Hồ Chí Minh.

Đến thăm Bảo tàng LLVT Miền Đông Nam Bộ, chúng tôi ấn tượng với chiếc gậy tầm vông của cụ Lê Văn Nhồng, ấp 2, xã Xuân Thới Thượng, huyện Hóc Môn (nay là xã Bà Điểm, TP Hồ Chí Minh) sử dụng trong khởi nghĩa Nam Kỳ năm 1940 và trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 cùng những bông băng cá nhân chuẩn bị cho các tình huống chiến đấu. Ở Bảo tàng TP Hồ Chí Minh cũng lưu giữ nhiều vũ khí tự chế và vũ khí là những dụng cụ lao động sản xuất của nhân dân như cuốc chim của bà con xã Trung Mỹ Tây (TP Hồ Chí Minh) vừa sử dụng để chiến đấu vừa sử dụng đào hầm, công sự; giỏ bằng vỏ quả bầu của cụ Trần Văn Cứng, xã Hòa Phú, huyện Củ Chi (nay là xã Bình Mỹ, TP Hồ Chí Minh) sử dụng ngụy trang đựng tài liệu khi cơ động công tác; mõ tre của Nguyễn Văn Nương, đội viên Thanh niên Tiền phong xã Bình Chánh (TP Hồ Chí Minh) sử dụng tuyên truyền, vận động, tập hợp thanh niên tham gia Tổng khởi nghĩa và súng trường tự chế, cung tên của các chiến sĩ cách mạng…

Người dân tham quan, tìm hiểu về Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám 1945 tại Bảo tàng TP Hồ Chí Minh.

Bên cạnh vũ khí thô sơ, truyền thống, nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định còn tự chế tạo hoặc tìm cách thu vũ khí của địch, được nhiều vũ khí như súng ngắn, súng trường, bom xăng… Các chiến sĩ cách mạng và nhân dân còn chế mìn tự tạo từ các vật liệu dễ kiếm như thuốc nổ, pháo hoặc đồ sắt thép để cận chiến.

Các cựu chiến binh tham quan vũ khí trưng bày tại Khu di tích lịch sử địa đạo Củ Chi (TP Hồ Chí Minh).

Vũ khí của nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định sử dụng trong Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám không chỉ là vũ khí thu được từ của địch, mà còn là sự sáng tạo của quần chúng trong việc sử dụng các công cụ lao động và nhiều vật dụng trở thành vũ khí. Sự phối hợp chặt chẽ giữa vũ khí của lực lượng vũ trang và dân sự, vũ khí thô sơ với vũ khí lấy được của địch, quân dân Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định đã tự trang bị được đa dạng vũ khí, đủ khả năng bảo đảm tấn công địch, làm địch không thể sử dụng vũ khí để có thể quay lại đàn áp quần chúng nhân dân, đàn áp các cuộc biểu tình như trong Khởi nghĩa Nam Kỳ năm 1940. Đây là bài học kinh nghiệm mà quần chúng cách mạng Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định phải trả bằng xương máu và được rút ra từ Khởi nghĩa Nam Kỳ.

Tinh thần cách mạng và "vũ khí" sáng tạo làm nên thắng lợi

Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định là trung tâm chính trị, kinh tế và đô thị quan trọng ở phía Nam. Sau Khởi nghĩa Nam Kỳ (23-11-1940), mặc dù bị đàn áp nhưng người dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định vẫn không hề khuất phục. Họ vẫn nung nấu nuôi dưỡng lý tưởng cách mạng. Bằng chuẩn bị tốt về vũ khí, tinh thần, lực lượng cách mạng, dưới sự lãnh đạo của các tổ chức Đảng, chỉ trong thời gian ngắn, hàng chục vạn người dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định sục sôi tinh thần cách mạng, đã xuống đường biểu tình, chiến đấu và chiếm các cơ quan trọng yếu, giành chính quyền về tay nhân dân.

Đại tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Minh Quang, nguyên Phó chủ nhiệm Chính trị Quân khu 7 cùng vợ ôn lại truyền thống, kỷ niệm chiến đấu.

Nổi bật là lực lượng cách mạng đã tận dụng, chớp thời cơ khởi nghĩa và tổ chức lực lượng cách mạng với nhiều hình thức đấu tranh từ trong đánh ra, từ ngoài đánh vào, phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng nội thành với ngoại ô, nông thôn tiến vào nội thành. Nhân dân đã linh hoạt vận dụng các hình thức đấu tranh phù hợp đặc thù, tình hình đô thị như biểu tình có vũ trang, sử dụng vũ khí tấn công chiếm các mục tiêu đồn bốt, cơ sở quân sự, trụ sở chính quyền và nhanh chóng làm chủ các vị trí quan trọng của thành phố.

Đại tá, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Minh Quang, nguyên Phó chủ nhiệm Chính trị Quân khu 7, ngụ phường An Nhơn (TP Hồ Chí Minh) nhớ lại: "Lúc đó tôi mới 15 tuổi, tôi vẫn còn nhớ hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng–biểu tượng thiêng liêng của dân tộc, đã xuất hiện trên tay nhiều người trong các đoàn biểu tình khởi nghĩa. Lá cờ đỏ sao vàng trở thành ngọn cờ tập hợp đoàn kết, dẫn đường cho tinh thần đấu tranh giành độc lập trong những ngày sôi sục Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Nam Bộ và Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định. Dưới lá cờ đỏ sao vàng, tinh thần đoàn kết, sáng tạo, mưu trí, dũng cảm, linh hoạt trong sử dụng vũ khí của quần chúng đã trở thành sức mạnh vô địch để cách mạng thành công".

Đáng chú ý là “vũ khí” sáng tạo trong tổ chức và hành động của lực lượng quần chúng cách mạng tại Sài Gòn- Chợ Lớn - Gia Định. Theo đó, các đội Thanh niên Tiền phong, tự vệ, các hội quần chúng được thành lập khéo léo dưới nhiều hình thức hợp pháp. Các đội tự vệ, Thanh niên Tiền phong làm nòng cốt sử dụng các loại vũ khí chiến đấu với kẻ thù, tấn công trụ sở địch, giành quyền kiểm soát cơ quan hành chính. Với vũ khí tinh thần, sự đồng lòng, quả cảm “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”, nhân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định đã mưu trí, sử dụng hiệu quả các loại vũ khí, góp phần quan trọng vào thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tinh thần yêu nước, sự sáng tạo trong chuẩn bị vũ khí và trong tổ chức, hành động của lực lượng cách mạng tiếp tục được phát huy mạnh mẽ sát đặc điểm đô thị Sài Gòn - Chợ Lớn – Gia Định. Các hình thức tổ chức linh hoạt, từ cơ sở đến phong trào học sinh, trí thức, tôn giáo… tạo nên “thế trận lòng dân” vững chắc. Phương thức đấu tranh cũng được đổi mới liên tục, kết hợp giữa chính trị và vũ trang, nông thôn và đô thị, công khai và bí mật… Dưới sự lãnh đạo của các tổ chức Đảng, quân dân Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định đã vượt qua muôn vàn khó khăn, từng bước cùng cả nước đánh bại kẻ thù hùng mạnh hơn gấp nhiều lần, góp phần giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Chủ động chuẩn bị vũ khí, tinh thần yêu nước, sự sáng tạo trong tổ chức và hành động cách mạng trở thành bài học, truyền thống cách mạng của quân dân Sài Gòn - Chợ Lớn – Gia Định và được vận dụng hiệu quả trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước và xây dựng, bảo vệ Tổ quốc thời kỳ mới.

“Phát huy truyền thống cách mạng, kinh nghiệm sử dụng vũ khí, sáng tạo trong tổ chức và hành động cách mạng của quần chúng và các chiến sĩ cách mạng trong Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám và trong các cuộc kháng chiến, thời gian qua, Đảng ủy, Bộ tư lệnh TP Hồ Chí Minh đã chủ động tham mưu cho Thành ủy, UBND Thành phố triển khai nhiều chủ trương, đề án nhằm xây dựng nền quốc phòng toàn dân và xây dựng tiềm lực quân sự, quốc phòng, lực lượng vũ trang vững mạnh làm nòng cốt cho nhân dân trong thực hiện nhiệm bảo vệ Tổ quốc, tạo sức mạnh tổng hợp bảo vệ vững chắc thành phố từ sớm, từ xa; xây dựng thành phố giàu đẹp, văn minh, hiện đại, nghĩa tình, phát triển bền vững”, đó là trao đổi của Thiếu tướng Vũ Văn Điền, Tư lệnh Bộ tư lệnh TP Hồ Chí Minh.

Bài và ảnh: NGUYỄN DUY HIỂN