Bác Hồ về Hà Nội trong những ngày cuối tháng tám lịch sử

Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh minh họa: Tư liệu.

Sáng 22 tháng 8 năm 1945, dù chưa khỏi bệnh, còn đang mệt, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn quyết định rời Tân Trào (Sơn Dương, Tuyên Quang) về Hà Nội. Tổ bảo vệ tiền trạm do ông Trần Đăng Ninh trực tiếp chỉ đạo đã lên đường. Trên đường đi, có lúc Hồ Chủ tịch phải nằm cáng.

Từ Tân Trào (Tuyên Quang), đoàn hành quân tắt xuyên qua 18 km đường rừng hiểm trở, vượt suối, băng dốc, qua sông… Ông Đàm Trung Y dẫn đường đưa đoàn về tới Đại Từ (Thái Nguyên), dừng chân ở xã Hà Thượng vừa đúng 11 h trưa.

Ăn trưa và nghỉ ngơi xong, đoàn hành quân tiếp từ Hà Thượng tới thị xã Thái Nguyên. Lúc này, ông Trần Đăng Ninh đưa xe ô tô đón đoàn. Đoàn nghỉ đêm tại thị xã Thái Nguyên. Các ông Nam Long, Ngọc Hà, Trần Đình và Văn Lâm phân công nhau bảo vệ trực tiếp phía trong. Vòng ngoài, lực lượng giải phóng quân và du kích địa phương bố trí canh gác chặt chẽ.

Sáng 23 tháng 8 năm 1945, ông Trần Đăng Ninh bố trí hai cận vệ tháp tùng Hồ Chủ tịch trên chiếc ôtô con lăn bánh rời thị xã Thái Nguyên.

Cùng thời gian đó, Trung ương Đảng ở Hà Nội đã cử các ông Lê Đức Thọ và Nguyễn Văn Trân theo hai hướng khác nhau (Phúc Yên và Thái Nguyên) để đón Bác nhưng đều không gặp vì Người lại đi đường Đèo Khế, Cù Vân (thuộc Đại Từ, Thái Nguyên).

Theo đường ngã ba Phù Lỗ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đến phủ [1] Đa Phúc, tỉnh Phúc Yên (nay là địa phận Sóc Sơn, Thành phố Hà Nội). Khi ấy, bà Nguyễn Thị Thái Bảo [2], Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa phủ Đa Phúc được ông Trần Đăng Ninh giao nhiệm vụ đi đón và đi cùng xe với Bác, đưa Bác suốt địa phận huyện mình phụ trách.

Phủ Đa Phúc nằm trong An toàn khu do Trung ương Đảng và Đội công tác Trung ương phụ trách. Ngay sau Hội nghị toàn quốc của Đảng, bà Lê Thị Lịch - Bí thư Ban Cán sự Đảng tỉnh Phúc Yên trở về địa phương họp bàn việc giành chính quyền khi thời cơ đã chín muồi.

Chiều ngày 18 tháng 8 năm 1945, Ban Cán sự Đảng tỉnh Phúc Yên triệu tập hội nghị cán bộ toàn tỉnh tại chùa làng Chi Đông (nay là thị trấn Chi Đông, huyện Mê Linh, Hà Nội), để triển khai kế hoạch khởi nghĩa, giành chính quyền trong tỉnh.

Hội nghị đã thống nhất thành lập Ủy ban Khởi nghĩa tỉnh và phân công từng cán bộ phụ trách khởi nghĩa giành chính quyền ở các địa phương. Bà Thái Bảo tức Thuận được giao phụ trách khởi nghĩa ở phủ Đa Phúc.

Sáng ngày 20 tháng 8 năm 1945, Ủy ban Khởi nghĩa Đa Phúc tổ chức cuộc mít tinh khổng lồ tại phủ lị Đa Phúc. Gần hai vạn quần chúng nhân dân tham gia mang theo cờ và biểu ngữ.

Cuộc mít tinh mau chóng chuyển thành tuần hành vũ trang biểu dương lực lượng trên quốc lộ 3 từ phố Nỉ tới Phù Lỗ. Dọc đường tuần hành, quần chúng hô vang các khẩu hiệu: "Ủng hộ Việt Minh!", "Việt Nam Độc lập muôn năm!"… và hát vang các bài ca cách mạng, sau đó tiến hành bao vây phủ lị Đa Phúc. Khi lực lượng cách mạng tiến vào phủ, tri phủ Nguyễn Phúc Sa đã giao nộp toàn bộ sổ sách, giấy tờ, kho tàng và tiền quỹ.

Giành được chính quyền về tay, bà Thái Bảo cùng Ủy ban Khởi nghĩa củng cố và xây dựng chính quyền cách mạng. Những ngày đầu không tránh khỏi nóng vội, ấu trĩ, thiếu kinh nghiệm, trong đó có trường hợp xử một thanh niên từng qua lại khu vực đóng quân của Nhật ở Đa Phúc.

Anh ta bị cơ sở báo cáo lên là mật thám, đề nghị Ủy ban Khởi nghĩa cho bắt ngay và đem ra xử trước nhân dân. Phiên tòa chưa bắt đầu nhưng dân đã kéo đến rất đông.

[1] Đơn vị hành chính cũ, trên cấp huyện, dưới cấp tỉnh.

[2] Tên thật là Nguyễn Thị Thọ, sinh tại làng Bái Ân (Tây Hồ, Hà Nội), trải qua nhiều cương vị công tác trong hai cuộc kháng chiến và xây dựng đất nước, làm Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội từ 1969 – 1979.

Kiều Mai Sơn/ NXB Kim Đồng