Vũ khí mới làm thay đổi chiến tranh dưới biển và lung lay ưu thế của tàu ngầm

Cuộc chạy đua kiểm soát đáy biển – nơi chứa cáp ngầm, cảm biến và thiết bị không người lái chiến đấu hải quân – đang trở thành mặt trận chiến lược mới (trong ảnh: Tàu USS Columbia, tàu ngầm tấn công lớp Los Angeles của Hải quân Mỹ). Ảnh: Yonhap/TTXVN

Theo trang tin về các vấn đề quốc phòng châu Âu Defencematters.eu, chiến tranh tàu ngầm, lĩnh vực công nghệ quân sự luôn được che giấu trong sự bí mật và kinh ngạc, đang trải qua một cuộc cách mạng thầm lặng. Giả định lâu đời rằng độ sâu của đại dương là nơi trú ẩn bất khả xâm phạm cho tàu ngầm truyền thống đang dần tan vỡ.

Sự xuất hiện của thiết bị không người lái dưới biển (UUV), mạng lưới cảm biến phân tán, và những tiến bộ trong công nghệ đẩy đang định hình lại bản chất của năng lực răn đe trên biển. Các chuyên gia nhận định, sự chuyển đổi này có tác động không kém gì sự xuất hiện của năng lượng hạt nhân vào những năm 1950.

Sự tăng tốc của công nghệ

Ba năm gần đây đã chứng kiến tốc độ thay đổi mạnh mẽ. Trong năm 2022 và 2023, Hải quân các nước bắt đầu thử nghiệm nghiêm túc các loại UUV tầm trung cho nhiệm vụ rà phá thủy lôi và trinh sát. Trong khi đó, các cường quốc nhỏ hơn đã đầu tư vào việc cải tiến tàu ngầm diesel-điện với công nghệ "động cơ đẩy không phụ thuộc vào không khí bên ngoài" (AIP) mới, mang lại khả năng tàng hình và sức bền đáng kinh ngạc.

Đến năm 2024, các cuộc thử nghiệm vận hành đầu tiên của tàu ngầm triển khai và thu hồi UUV đã diễn ra. Điều này đã thực nghiệm một lý thuyết quan trọng: liệu một tàu ngầm tấn công truyền thống có thể hoạt động như một "tàu mẹ" (mothership) cho UUV, điều khiển chúng đi trước để trinh sát, lắp đặt cảm biến, hoặc thậm chí tấn công mục tiêu. Những bằng chứng ban đầu cho thấy điều đó hoàn toàn có thể.

Tiếp đó, vào năm 2025, tốc độ còn nhanh hơn nữa. Mỹ thúc đẩy kế hoạch xây dựng một hạm đội lớn các thiết bị không người lái chiến thuật và chiến lược. Australia công bố chương trình "Cá Mập Ma" (Ghost Shark), được thiết kế để có thể hoạt động độc lập trong thời gian dài ở Thái Bình Dương. Thậm chí, các cuộc tập trận của NATO đã bắt đầu tích hợp bảo vệ đáy biển vào các kịch bản của họ, nhận thấy rằng cáp ngầm và cơ sở hạ tầng đang trở thành tài sản chiến lược.

Thông điệp rất rõ ràng: chiến tranh tàu ngầm không còn là lãnh địa riêng của tàu có người lái. Đáy biển, vốn từng được coi là một đấu trường thụ động, đang trở nên đông đúc với các cảm biến, UUV và cáp dễ bị tấn công.

Các nước đang thúc đẩy cuộc cách mạng

Mỹ vẫn là tiên phong cho những thay đổi công nghệ, đầu tư vào một hệ thống đa tầng các thiết bị không người lái, từ thiết bị bay không người lái (UAV) nhỏ gọn dùng một lần đến những phương tiện khổng lồ có thể hoạt động trên đại dương. Australia, với những lo ngại chiến lược ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đã theo sau với chương trình "Ghost Shark".

Anh và Pháp thận trọng hơn nhưng không hề thụ động. Hải quân Hoàng gia Anh đã chuyển sang chiến tranh chống ngầm đa miền, thử nghiệm các tàu nổi không người lái có thể hoạt động như mồi nhử hoặc nền tảng cảm biến. Pháp đang nâng cấp tàu chiến của mình đồng thời âm thầm phát triển hệ thống phòng thủ ven biển tiên tiến chống lại các bầy/đàn UAV.

Trong khi đó, Trung Quốc và Nga đang theo đuổi những tham vọng tương tự. Cả hai đều mở rộng lực lượng tàu ngầm hạt nhân và tàu ngầm diesel-điện, đồng thời ngày càng chú trọng đến việc lập bản đồ đáy biển và tàu không người lái. Moskva đặc biệt quan tâm đến việc giám sát cáp ngầm dưới biển, trong khi Bắc Kinh đã và đang đầu tư mạnh mẽ vào quyền tự chủ hàng hải.

Sự thay đổi đã tạo ra một không gian chiến đấu dưới biển đông đúc và phức tạp. Tàu ngầm truyền thống sẽ không biến mất - chúng vẫn có giá trị đặc biệt cho răn đe hạt nhân và tấn công tầm xa - nhưng vai trò của chúng sẽ chuyển sang chỉ huy, kiểm soát và triển khai. Chúng sẽ hoạt động như những trung tâm, chỉ đạo các tàu tự hành, thay vì những "kẻ săn mồi" đơn độc.

Ở cấp độ chiến thuật, UUV sẽ đảm nhiệm các nhiệm vụ trinh sát, rà phá thủy lôi và thậm chí là tấn công "một chiều" (cảm tử), vì chúng đủ rẻ để làm vậy. UUV cỡ lớn, với sức bền tốt, hứa hẹn có thể hoạt động dưới biển sâu hàng tháng trời, lập bản đồ đáy biển, theo dõi tàu địch và đóng vai trò là nút chuyển tiếp dữ liệu.

Thêm vào đó là khái niệm bầy/đàn (swarming): các nhóm UUV hoạt động cùng nhau, chia sẻ thông tin và áp đảo hệ thống phòng thủ bằng số lượng. Nếu mô hình bầy/đàn được triển khai hiệu quả, nó có thể thay đổi đáng kể cán cân lực lượng, buộc hải quân phải đối mặt với mối đe dọa không chỉ từ một tàu ngầm mà từ hàng chục UUV cùng một lúc.

Tàu phi hạt nhân: Sự trỗi dậy lặng lẽ

Một trong những diễn biến đáng chú ý nhất là sự bền bỉ âm thầm của tàu ngầm diesel-điện. Các tiến bộ trong công nghệ AIP đã mang lại cho tàu ngầm phi hạt nhân khả năng tàng hình và sức bền đáng kinh ngạc, đặc biệt hữu ích ở vùng biển ven bờ, nơi tàu ngầm hạt nhân có thể quá ồn ào hoặc quá lớn. Các quốc gia không đủ khả năng đầu tư hạm đội tàu ngầm hạt nhân đang đầu tư mạnh vào các thiết kế được trang bị AIP, thu hẹp khoảng cách năng lực.

Cuộc cách mạng này không chỉ giới hạn ở hạm đội. Cáp ngầm và cơ sở hạ tầng - huyết mạch của nền kinh tế số - giờ đây được xem là mục tiêu chiến lược. NATO đã nhận ra rằng việc bảo vệ đáy biển không còn là mối quan tâm lý thuyết nữa mà là một yêu cầu thường nhật.

Đây chính là ranh giới vùng xám mới. Các quốc gia có thể thăm dò, lập bản đồ hoặc can thiệp vào cáp ngầm để tạo ra ưu thế chiến lược. Chiến tranh tàu ngầm do đó đang xâm nhập vào không gian mạng, thương mại và luật pháp. Viễn cảnh UUV có khả năng cắt hoặc nghe lén cáp ngầm đặt ra những câu hỏi về trách nhiệm pháp lý và chính trị chưa từng có.

Tóm lại, sự chuyển đổi trên không có nghĩa là tàu ngầm đã lỗi thời. Ngược lại, chúng còn quan trọng hơn bao giờ hết - với vai trò là trung tâm chỉ huy, nền tảng tấn công và vũ khí răn đe tối thượng của quốc gia. Tuy nhiên, chúng phải thích nghi với một chiến trường đang tràn ngập thiết bị, mạng lưới và các hình thức đe dọa mới.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc