Vụ vỡ hồ chứa nước: Chính quyền địa phương có buông lỏng quản lý?

Đêm 1.11, một hồ chứa nước trên khu đồi Tân Lai, thôn 1, xã Tuy Phong, tỉnh Lâm Đồng bất ngờ vỡ, khiến hàng trăm nghìn mét khối nước và bùn đất tràn xuống hạ lưu, cuốn trôi nhà cửa, tài sản và làm một bé gái 13 tuổi tử vong. Đáng nói, công trình này chưa được cấp phép, từng được cảnh báo mất an toàn.

Phóng viên Một Thế Giới đã có cuộc trao đổi với Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TGS xoay quanh vấn đề này.

Có dấu hiệu hình sự

- Vụ hồ chứa nước của Công ty TNHH thương mại Trang Trại Việt Phong Phú ở xã Tuy Phong (Lâm Đồng) bị vỡ, khiến một bé gái 13 tuổi tử vong, đồng thời thiệt hại rất nhiều hoa màu, tài sản của người dân. Đáng nói, cơ quan chức năng xác định trong giấy phép không có hạng mục hồ nước. Ông nhìn nhận vụ việc này thế nào dưới góc nhìn pháp lý?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Vụ việc là một hồi chuông cảnh báo nghiêm khắc về sự coi thường pháp luật trong hoạt động xây dựng và quản lý an toàn công trình. Cơ quan chức năng xác định hồ chứa này không có giấy phép xây dựng - một chi tiết cho thấy hành vi vi phạm pháp luật kéo theo hàng loạt hệ quả pháp lý nghiêm trọng.

Theo Điều 89 Luật Xây dựng 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2020), mọi công trình xây dựng, trừ một số trường hợp được miễn trừ, đều phải có giấy phép xây dựng hợp pháp trước khi khởi công.

Do đó, việc tự ý thi công khi chưa có giấy phép là hành vi vi phạm hành chính được quy định tại Điều 16 Nghị định 16/2022/NĐ-CP, với mức phạt có thể lên tới 80 triệu đồng và buộc dừng thi công, tháo dỡ công trình vi phạm.

Song trong vụ việc này, hậu quả đã vượt xa phạm vi xử phạt hành chính - khi tính mạng con người bị tước đoạt vì sự cẩu thả và xem thường pháp luật của chủ đầu tư.

Hiện trường vụ vỡ hồ chứa nước ở Tuy Phong, Lâm Đồng

Về trách nhiệm dân sự, theo Điều 601 Bộ luật Dân sự 2015, hồ chứa nước là một nguồn nguy hiểm cao độ, và chủ sở hữu hoặc người được giao quản lý phải bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm đó gây ra, dù có hay không có lỗi, trừ khi chứng minh được thiệt hại phát sinh hoàn toàn do lỗi của người bị hại hoặc do sự kiện bất khả kháng.

Công ty Trang Trại Việt sẽ phải bồi thường đầy đủ cho gia đình nạn nhân, bao gồm chi phí mai táng, tổn thất tinh thần, cùng thiệt hại về tài sản, hoa màu của người dân vùng hạ du bị ảnh hưởng.

Nghiêm trọng hơn, hành vi xây dựng hồ chứa không phép, không bảo đảm an toàn kỹ thuật, dẫn đến hậu quả chết người, có dấu hiệu cấu thành tội phạm hình sự.

Theo Điều 295 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), người nào vi phạm quy định về an toàn trong xây dựng, khai thác hoặc vận hành công trình, làm chết người, có thể bị phạt tù từ 3 đến 12 năm.

Nếu chứng minh được hành vi thiếu trách nhiệm hoặc cẩu thả trong quá trình thi công, vận hành là nguyên nhân trực tiếp dẫn tới tai nạn, chủ doanh nghiệp hoặc người quản lý có thẩm quyền của công ty hoàn toàn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm quy định về an toàn lao động, an toàn công cộng hoặc tội vô ý làm chết người theo Điều 128 Bộ luật Hình sự.

- Một công trình không phép khá lớn tồn tại lâu dài, liệu có lỗ hổng trong quản lý Nhà nước?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Tôi cho rằng vụ việc cũng cho thấy lỗ hổng trong công tác quản lý nhà nước. Một hồ chứa nước quy mô lớn tồn tại ngay trên địa bàn mà không có giấy phép xây dựng, không được kiểm định an toàn, đặt ra câu hỏi lớn về trách nhiệm của chính quyền địa phương và các cơ quan chuyên môn trong công tác kiểm tra, giám sát.

Theo quy định tại Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2025, UBND cấp xã/phường có nghĩa vụ quản lý trật tự xây dựng, bảo đảm an toàn cho người dân trên địa bàn. Nếu để công trình “không phép” tồn tại, hoạt động trong thời gian dài mà không bị phát hiện, xử lý, rõ ràng đã có dấu hiệu buông lỏng quản lý và cần được xem xét trách nhiệm cụ thể.

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TGS

Trong trường hợp này, việc xử lý nghiêm khắc cả chủ doanh nghiệp lẫn những cá nhân, tổ chức buông lỏng quản lý là cần thiết, nhằm khẳng định nguyên tắc: không ai được phép đặt lợi ích riêng lên trên tính mạng, tài sản và sự an toàn của cộng đồng.

Lời cảnh tỉnh về trách nhiệm của chính quyền địa phương

- Như vậy, ngoài doanh nghiệp, theo ông, chính quyền địa phương liệu có trách nhiệm gì? Thực tế, người dân cho biết, họ đã từng phản ánh đến chính quyền về sự nguy hiểm của công trình này?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Theo Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025, UBND cấp phường, cấp xã có trách nhiệm quản lý nhà nước về trật tự xây dựng, an toàn công trình, bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai trên địa bàn.

Bên cạnh đó, Điều 99 Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi, bổ sung 2020) quy định rõ: cơ quan có thẩm quyền cấp phép và quản lý xây dựng phải tổ chức kiểm tra, thanh tra, đình chỉ thi công công trình vi phạm.

Nếu hồ chứa của doanh nghiệp được xây dựng trái phép mà chính quyền không phát hiện, hoặc đã nhận phản ánh của người dân nhưng không xử lý, thì rõ ràng có dấu hiệu buông lỏng quản lý và thiếu trách nhiệm trong thi hành công vụ.

Phản ánh của người dân về nguy cơ mất an toàn đã được gửi tới chính quyền trước khi tai nạn xảy ra, nhưng nếu những cảnh báo đó không được kiểm tra, xác minh, hoặc bị “bỏ qua”, thì hậu quả chết người hôm nay không chỉ là tai nạn khách quan, mà là hệ quả tất yếu của sự thờ ơ.

Theo Điều 360 Bộ luật Hình sự 2015, người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc do thiếu trách nhiệm mà không thực hiện đúng nhiệm vụ được giao, gây thiệt hại đến tính mạng, tài sản của người khác, có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng.

Về mặt hành chính, Luật Cán bộ, công chức năm 2025 cũng quy định rõ: cán bộ, công chức để xảy ra hậu quả nghiêm trọng do thiếu kiểm tra, giám sát hoặc không kịp thời ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật thì phải bị xử lý kỷ luật, thậm chí bị buộc thôi việc.

Việc một công trình hồ chứa quy mô lớn, đắp ngay trên núi, tồn tại công khai mà không có giấy phép xây dựng, cho thấy chính quyền sở tại đã không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ quản lý trật tự xây dựng và an toàn công trình.

Nhiều diện tích hoa màu của người dân bị cuốn trôi, vùi lấp vì vỡ hồ chứa nước.

Do đó, cùng với việc làm rõ trách nhiệm dân sự và hình sự của chủ doanh nghiệp, cơ quan điều tra cần xem xét trách nhiệm của UBND xã/phường và các cơ quan chuyên môn liên quan - đặc biệt là Phòng Kinh tế - Hạ tầng, Phòng Tài nguyên và Môi trường - về việc kiểm tra, giám sát hoạt động xây dựng trên địa bàn.

- Ông có khuyến nghị gì về bài học kinh nghiệm với các bên sau vụ việc này?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn: Với doanh nghiệp, việc tự ý xây dựng hồ chứa nước, đập thủy lợi hay bất kỳ công trình có tính chất nguy hiểm nào mà không có giấy phép, không thẩm định thiết kế và không được giám sát kỹ thuật là hành vi coi thường pháp luật và xem nhẹ tính mạng con người.

Doanh nghiệp phải hiểu rằng mỗi công trình chứa nước là một “nguồn nguy hiểm cao độ”, được điều chỉnh bởi hàng loạt quy định chặt chẽ của Luật Xây dựng, Luật Thủy lợi và Bộ luật Dân sự. Mọi hành vi bỏ qua thủ tục pháp lý đều có thể phải trả giá bằng trách nhiệm hình sự, dân sự và cả uy tín thương hiệu.

Một doanh nghiệp có đạo đức và tuân thủ pháp luật không thể chọn con đường “làm trước, xin sau” rồi phó mặc hậu quả cho xã hội.

Với chính quyền địa phương, vụ việc này là lời cảnh tỉnh nghiêm khắc về trách nhiệm giám sát, thanh tra và phòng ngừa rủi ro. Khi người dân đã nhiều lần phản ánh về sự nguy hiểm của công trình nhưng không được xử lý, thì không thể đổ lỗi cho “thiên tai”, mà phải nhìn nhận đây là hệ quả của sự buông lỏng quản lý, thậm chí là đồng phạm thụ động.

Quản lý trật tự xây dựng không chỉ là việc hành chính, mà là nghĩa vụ bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân – nhiệm vụ gắn liền với danh dự và kỷ luật công vụ của chính quyền.

Chủ tịch UBND tỉnh Lâm Đồng Hồ Văn Mười cho rằng hồ chứa nước tại xã Tuy Phong bị vỡ gây lũ quét là “nhân tai, không phải thiên tai"

Với các cơ quan chuyên môn, không để sự “thiếu giấy phép” trở thành nguyên nhân của những sự thiệt hại về tính mạng người dân. Mọi hồ, đập, công trình chứa nước phải được kiểm định an toàn định kỳ, có hồ sơ pháp lý rõ ràng, và phải được giám sát thường xuyên – nhất là trong mùa mưa bão. Luật pháp chỉ thực sự có ý nghĩa khi được thực thi nghiêm minh, và mọi sự châm chước, nể nang trong quản lý đều có thể phải trả giá bằng sinh mạng con người.

Một sinh mạng mất đi không thể lấy lại, nhưng trách nhiệm và kỷ luật pháp lý cần được thực thi triệt để, để không còn những “hồ chứa vô pháp” đe dọa dân sinh. Vụ việc này không chỉ là một thảm kịch cá nhân, mà là tấm gương phản chiếu mức độ thượng tôn pháp luật của cả hệ thống.

Xin cảm ơn ông!

Lam Thanh (thực hiện)