Vườn trừu tượng của Thủy

Một.

Tôi được xem triển lãm tranh cá nhân lần thứ ba của Thủy tại nhà riêng (Eight Gallery – 357/2 Nguyễn Trọng Tuyển, phường Tân Sơn Hòa (phường 1, quận Tân Bình trước đây) của nhà sưu tập Trần Hậu Tuấn, khai mạc ngày 4.10.2025, bế mạc sau hai tuần.

Triển lãm Khu vườn bí ẩn của họa sĩ Vũ Bích Thủy, sau triển lãm thứ nhất Ngoài cửa sổ 2019, tại Bảo tàng Mỹ thuật Quốc gia (66 Nguyễn Thái Học, Hà Nội) và sau triển lãm thứ hai Vị nhiệt đới tại trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam (42 Yết Kiêu, Hà Nội). Triển lãm thứ ba được Trần Hậu Tuấn tổ chức cho Thủy tại nhà riêng, cũng là một gallery lớn ở TP.HCM. Việc tổ chức này hoàn toàn do tình riêng của Tuấn với vợ chồng Thủy, là hai họa sĩ vẽ tranh trừu tượng. Tuấn tổ chức triển lãm cho chồng Thủy đã cách đây mấy năm, giờ có dịp thực hiện cử chỉ đẹp này với Thủy.

Suốt cuộc đời ba mươi năm cầm cọ, ngoài ba triển lãm này, Vũ Bích Thủy tham gia gần 20 triển lãm nhóm, tại Hà Nội, TP.HCM, Malaysia, Bangkok - Thái Lan, Singrapore, Nhật Bản, Brucell – Bỉ, Ma Cao -Trung Quốc, Berlin – Đức. Trong đó, 7 lần triển lãm nhóm ở Đức, bởi Thủy nhiều năm du học mỹ thuật ở Đức: năm 1995 nhận bằng cử nhân đại học, năm 1996, bằng Thạc sỹ Mỹ thuật Đại học Nghệ thuật Berlin Đức.

Rằm trung thu 80x60cm Acrylic 2025.

Hai.

Khi xem tranh Thủy ở triển lãm thứ ba này, tôi ngẫu hứng muốn đặt tên mới, theo trực giác chính mình mách bảo: Vườn trừu tượng của Thủy. Có lẽ do Thủy đã hơn 30 năm miệt mài, thủy chung vẽ tranh trừu tượng, nên tôi mặc nhiên cho rằng mình đang bước vào thế giới tranh của Thủy, theo cách riêng, do chính trực giác của mình dẫn dụ. Và khu vườn ấy thực sự đã đi vào nội tâm người ngắm tranh là tôi, và vụt hiện cái tên: Vườn trừu tượng của Thủy. Và khu vườn ấy bất ngờ trở nên chập chờn mộng mị và lãng đãng mờ xa, như bồng bềnh trong sương hồng của dĩ vãng.

Được trào dâng từ đầy đặn nội tâm bên trong, nên cả phòng tranh cá nhân của Thủy như xuất thần một vẻ đẹp riêng – vẻ đẹp trừu tượng, ấm áp đặc hiệu phương Đông.

Vậy nên, không tình cờ mà cảnh vật Thủy vẽ trên toan, thường duy nhất chỉ chọn chất liệu acrylic, tự thân vốn là chất liệu mỏng manh, gốc plastic, nên bề mặt tranh khi vẽ thường bị trơn chuội, tuột trôi. Song, chính điều này đã thách thức, ép buộc Thủy, khi vẽ phải đặc biệt dụng công: chồng nhiều lớp màu, đắp phết nhiều lớp dày dặn, tận dụng mặt tốt của chất liệu này là mau khô, nên tranh của Thủy đã hằn lên hình khối, và cảnh vật hiện hữu bỗng mang nặng suy tư thấm thía của người vẽ.

Khu vườn bí ẩn 80x60cm Acrylic 2024.

Một điều rất lạ nữa: Thủy vẽ tranh trừu tượng, song lại như cố tình đặt tên rất thực, cho từng tranh, theo sát cảnh vật thông thường ngoài đời: Ngày gió bấc, Nhìn ra phố Bắc, Sát cửa, Nghỉ ngơi, Đón khách, Nắng nhạt, Hoa đầu mùa, Mùi oải hương, Rằm trung thu, Nhớ mùa hè, Thăm vườn v.v…

Nhưng một khi được Thủy đưa đẩy vào tranh của mình, tất thảy cảnh vật ấy đều lên hương, lên màu khác lạ, được xô đẩy bất ngờ vào những xiêu lệch bất thường của đường nét, bố cục, và màu sắc… khiến người xem tranh có thể phải kinh ngạc, choáng váng, ngỡ ngàng vì…tranh ửng lên màu sắc đẹp lạ và bố cục vô thường.

Tôi ngờ rằng tranh của Thủy có thể khiến người thưởng ngoạn bỗng không còn để tâm đến tên tranh do chính nữ họa sĩ đặt tên. Thay vì đọc tên tranh Chợ chẳng hạn, ta chỉ thấy ngay, bằng chỉ dấu trực giác, rằng tranh có một bố cục nhấp nhô duyên dáng, với những chuyển động hình tròn tròn, trong hòa sắc trầm mà rực ấm, dường như bao hàm xa xôi, lung linh một quang cảnh muôn đời đông vui tấp nập của chợ búa làng quê Việt cổ, dù không một chi tiết nào trong tranh mang dáng vẻ nệ thực, tả thực cái chợ quê vốn ồn ào mua bán ngoài đời.

Vậy không khó để nhận ra, cái duyên riêng của một tâm hồn nữ họa sĩ Việt tận tình trong cái sống, khi hạnh ngộ cái vẽ, do được học hành bài bản từ hội họa phương Tây, đã tạo tác tranh mang hồn nhiên phẩm chất trìu tượng phương Đông, được hiện diện bất ngờ và độc đáo trong phong cách vẽ riêng của Thủy họa sĩ.

Chưa kịp đến xem triển tranh thứ ba của Thủy thì họa sĩ Lê Thiết Cương, bạn nghề thân thiết của vợ chồng Thủy, đã ra đi (17.7.2025) vì bệnh trọng. Nhưng Cương đã kịp thưởng lãm và có nhận xét tinh vi, thấu đáo ngay từ triển lãm đầu tiên Ngoài cửa sổ vào năm 2019 của Thủy:

Cứ ngỡ qua ô cửa sổ bé nhỏ trong cái ngõ nhỏ bé ấy không có gì đáng kể nhưng bằng vào điểm nhìn trừu tượng, Vũ Bích Thủy đã thấy được rất nhiều chuyện, cái hiện thực tưởng chừng chật hẹp cỏn con ấy trở nên dài rộng hơn và quan trọng là nó có một khuôn mặt khác hấp dẫn hơn, đẹp hơn.

(…)Nếu không phải là ngôn ngữ trừu tượng thì làm sao có thể mở cái ô cửa sổ nhỏ đó ra đến vô cùng.

(…).Chọn những câu chuyện bình dị ngay bên ngoài cửa sổ nhà mình và lại chọn ngôn ngữ trừu tượng, Vũ Bích Thủy đã chấp nhận dấn thân vào hai lần khó(…). Trừu tượng là hội họa không hình. Khi không có hình để bám, để biểu diễn thì mầu và bố cục là xương sống. Các tác phẩm của Vũ Bích Thủy đều được cấu trúc bởi sự nhấn mạnh của các đường thẳng, vệt màu dọc ngang chạy qua mặt tranh ra ngoài biên tạo ra một kiểu bố cục bổ ô chặt chẽ, khúc triết với những khoảng trên dưới, phải trái, to nhỏ như một cái cây có thân và cành còn chi tiết như những hoa lá. Dù nhiều chi tiết vẫn không bị rối.

Chọn đề tài nhỏ, chọn hội họa trừu tượng, chọn chất liệu acrylic trên toan. Toàn chọn khó. Đối đầu với ba điều khó. Thế cũng là người kỹ lưỡng với nghề, kỹ tính với mình. Ai chả thế, có đi qua được lòng mình thì mới hy vọng tới được lòng người. Có bước qua ngưỡng cửa nhà mình mới mong đến được với mọi người.

Trạm nghỉ 60x80cm Acrylic 2024.

Thăm vườn 50x70cm Acrylic trên toan 2024.

Trần Hậu Tuấn, người tổ chức triển lãm thứ ba tại gia, cũng là lần đầu ở TP.HCM cho Thủy, đã khảng khái khẳng định: với 30 năm trung thành vẽ tranh trừu tượng, Vũ Bích Thủy đã có “một hành trình nghệ thuật bền bỉ và đạt đến một thế giới trừu tượng giàu nữ tính và tinh tế”. Nếu màu sắc là cảm xúc, thì đường nét với chị lại gần gũi kiến trúc. Ở triển lãm này, những đường cọ chồng lớp, đan xen, vừa mềm mại vừa dứt khoát, tạo nên không gian đa chiều. Đó là một “cuộc chơi” giữa sự tự nhiên và sự kiểm soát, nơi người xem được dẫn dắt vào những cung bậc cảm xúc từ rực rỡ, phóng khoáng đến trầm lắng, ẩn ức.

Trần Hậu Tuấn, người theo dõi kĩ hành trình nghệ thuật của Thủy, nhận thấy trong tranh nữ họa sĩ có một: “Không khí trữ tình bao phủ các tác phẩm theo phong cách trừu tượng cảnh quan, gợi liên tưởng đến một thảm thực vật hư ảo. Trong không gian yên tĩnh, tranh của Thủy dẫn người xem vào khu vườn êm dịu của cảm xúc lãng mạn, nơi cỏ cây hoa lá hiện hữu với sắc màu và hương vị của một ban mai còn ướt đẫm sương đêm.”

Cũng theo Trần Hậu Tuấn, Vũ Bích Thủy đã chọn một lối đi “trung dung” giữa trừu tượng và trình hiện, mà có thể gọi là “bán biểu hình” (semi-figurative). Nhờ đó, tranh của chị vừa gợi mở trí tưởng tượng vừa có điểm tựa trong thế giới thực, đưa người xem đến một trạng thái nửa hư nửa thực, đầy thơ mộng.

Nhớ mùa Hạ 69x80cm Acrylic trên bìa 2024.

Ba. Vĩ Thanh:

Với gần 100 tranh trừu tượng được Vũ Bích Thủy trưng bày qua 3 triển lãm cá nhân, từ 2019 đến 2025, là người thưởng ngoạn, ta mặc nhiên thâu góp về cho chính mình một mối lưu tâm, mến mộ, sự yêu thích cái lạ biệt của một lối riêng, vẽ tranh trừu tượng. Và của một cách riêng, khi giải quyết mâu thuẫn tự thân trong cái vẽ của mình: vừa muốn định hình phong cách cá nhân, vừa muốn đổi mới và phát triển, trên sự “lạ hóa”. Và sau cuối, với tư cách người thưởng ngoạn, ta có thể nhận thực xác đáng chân dung một nữ họa sĩ người Việt, đã tự xây cất và xác tín một lối vẽ trìu tượng riêng – phong nhiêu và đặc hiệu, dẫn dụ ta vào một khu vườn bí ẩn, đầy biến ảo, vừa thấm đẫm hương vị ngây thơ, cảm tính của những dải màu nhiệt đới phương Đông, đẫm đầy văn hóa dân gian Việt - như cái cách Thủy pha màu ngẫu nhiên, lại đầy chủ ý kiến trúc, trên nền lý tính của hội họa trừu tượng phương Tây.

Mà vẽ theo lối này, đã thành của riêng Thủy - với phong cách vẽ trừu tượng – cũng đặc hiệu riêng Thủy.

Và dường như đây không phải một thứ hội họa trừu tượng xa ngái, duy lý, chặt chẽ theo tư duy triết học phương Tây, (ở đây là triết học Đức) - mà dĩ nhiên, hội họa của Thủy có quyền bị ảnh hưởng. Tranh trừu tượng của Thủy, mặc nhiên, được khơi nguồn từ kí ức xa xôi mà vững bền của một đời sống Hà Nội, từ thuở thơ bé, đến tuổi thanh xuân, luôn ám nhiễm và bám rễ sâu trong tâm thức Thủy, nhất là trong giai đoạn tuổi thiếu phụ, khi học nghề vẽ ở nước Đức, trải nghiệm từ bậc cử nhân, tiến tới bậc cao học, vơí́ tấm bằng thạc sĩ mỹ thuật năm 1996.

Mùi oải hương 30x40cm Acrylic trên bìa 2024.

Thực chất, xét về sự chuyển động hội họa của một cá thể nữ họa sĩ, đây là một tiến trình nghệ thuật vẽ trừu tượng của riêng Thủy, với sự dịch chuyển mỹ thuật hài hòa từ văn hóa Việt cội nguồn sang văn hóa phương Tây mà nước Đức là đại diện… Chính sự chuyển động tinh tế này đã dẫn tới một đặc thù thú vị là khi tiếp nhận tranh Thủy, rõ ràng trước mắt mười mươi là tranh trừu tượng, nhưng tên tranh lại hiển thị rất rõ sự vật cụ thể, như tên cỏ cây hoa lá rực rỡ đua chen và tỏa hương quyến rũ trong một khu vườn nhiệt đới, nhất là trong triển lãm thứ ba của Thủy. Tên tranh thì thế, nhưng tranh thì mặc lòng, đã “trừu tượng hóa” cái thảm thực vật nhiệt đới ấy, thành một vườn trừu tượng của riêng Thủy. Như vườn địa đàng của riêng Thủy...

Nói cách khác, khu vườn cỏ cây hoa lá đặc hiệu phương Đông ấy, đã được Thủy thăng hoa thành một giấc mơ trừu tượng, mang nhan sắc hội họa hài hòa Đông - Tây. Do được chiếu sáng bởi kí ức tuổi thơ, khu vườn ấy của Thủy bỗng nhiên được phối kết, hòa trộn bằng một bảng màu riêng, trong diễn ngôn hội họa trừu tượng của Thủy, với hiện diện sắc thái lãng mạn của những vệt màu tươi tắn: xanh, hồng, vàng cam, trắng tươi…, trong sự đối lập và tương phản mạnh mẽ với các màu trầm: đen, nâu, nâu đất, xanh lam… cùng ý thức đổi mới trong sử dụng chất liệu của nữ họa sĩ.

Lần đầu, ở vườn trừu tượng này,Thủy đã táo bạo thử nghiệm tranh trên chất liệu giấy Duplex, khác với những bức toan thường quen. Vì thế, Trần Hậu Tuấn đã nhận xét xác đáng. “Với hai khổ: 60x80 và 30x40, cùng bảy tác phẩm trên toan kích thước lớn 100x100, triển lãm thứ ba của Thủy mang đến một dải sắc thái đa dạng về cấu trúc không gian và biểu đạt cảm xúc”. Thủy từng chia sẻ, trong cái vẽ của mình, chị thường “dịch chuyển từ cái vô hình sang cái hữu hình”. Là người thưởng ngoạn, đã sở hữu tranh Phố chợ của Thủy, từng viết bài về tranh nữ họa sĩ này, ngay từ triển lãm đầu, tôi thấy ngược lại. Từ tên Phố chợ, ta tự thẩm thấu tranh Thủy bằng trực giác, thì chính trực giác đã chỉ dấu: tranh có bố cục nhấp nhô duyên dáng, trên dải màu nâu đất đậm nhạt của ruộng đồng Việt, với những hình tròn chuyển động xoay vòng, trên hòa sắc trầm nâu mà rực ấm, đã dường như bao hàm xa xôi náo động cái quang cảnh muôn đời đông vui, tấp nập, sống động bán mua của chợ búa làng quê Việt cổ, dù không một chi tiết nào nệ thực, tả thực cái chợ quê ngoài đời vốn ồn ào kẻ bán người mua.

Lối vẽ trừu tượng riêng biệt ấy của Thủy, một mặt đã đưa cảm xúc của chủ thể vẽ Vũ Bích Thủy lên hương, thành bảng màu riêng, óng ánh nữ tính Việt. Mặt khác, lại được cài đặt song song với việc kiến trúc cho bảng màu ấy một bố cục trừu tượng, về đường nét hư hao. Khi đạt tới sự cân bằng âm dương ấy của màu sắc và kiến trúc trong tranh, thì “vườn trừu tượng” của Thủy đã đem đến sự quân bình đẹp giữa tình cảm và lý trí cho người thưởng ngoạn, dù cho người ấy vốn thuộc về một, hoặc thuộc về cả hai vùng văn hóa Đông – Tây…

Cho nên, nếu chịu đến xem tận mặt, bắt tận tay… tranh của Thủy, ta có thể suy tư, và vỡ lẽ nhiều cảm thức sinh động, tươi tắn về sự thử nghiệm cái sống Đông – Tây, dẫn đến sự đổi mới hồn nhiên và đương nhiên, trong cái vẽ đầy suy cảm, trong Vườn trừu tượng đa sắc màu, đa cảm, đa đoan của… chính nữ họa sĩ Vũ Bích Thủy.

Saigon Pearl những ngày cuối năm 2025.

PGS-TS. Nguyễn Thị Minh Thái