Women's Prize và 3 thập kỷ không ngừng vận động

Theo đó, đây là giải thưởng trao cho tác phẩm được xuất bản ở Vương quốc Anh trong năm trước đó và viết bởi tác giả nữ. Các chiến thắng này không quá bất ngờ, bởi đây là những tác phẩm đã khuấy đảo làng sách năm ngoái, lọt vào nhiều đề cử danh giá.

Đơn cử, “The Safekeep” đã vào đến danh sách rút gọn của giải Booker, trong khi “The Story of a Heart” cũng từng góp mặt tại giải Baillie Gifford nổi tiếng dành cho tác phẩm phi hư cấu. Phần thưởng của mỗi tác giả là 30.000 bảng Anh và một bức tượng được thiết kế riêng cho giải thưởng này.

Rachel Clarke, Bernardine Evaristo và Yael van der Wouden được vinh danh năm nay.

Nhận nhiều đánh giá tích cực, “The Safekeep” lấy bối cảnh Hà Lan năm 1961, qua đó khảo sát những chấn thương não trạng thời kì hậu chiến và di sản mà Thế chiến thứ II để lại cho người Do Thái ở quốc gia này. Cuốn sách xoay quanh 2 nhân vật chính Isabel và Eva, đồng thời là 2 người phụ nữ vô cùng khác nhau: một người gắn bó sâu sắc với căn nhà của mình, cho đến khi người kia xuất hiện và đảo lộn tất cả những gì từng yên ổn. Bên cạnh nói về nỗi đau quốc gia, Van der Wouden cũng xây dựng thành công khía cạnh lãng mạn cũng như sự phức tạp về mặt tâm lý trong mối quan hệ của hai người họ.

Chia sẻ về cuốn sách này, Chủ tịch ban giám khảo năm nay - nhà văn Kit de Waal cho biết: “The Safekeep” là một tác phẩm hiếm có: Nó là sự kết hợp tuyệt vời giữa lịch sử, sự kịch tính và tính xác thực lịch sử. Từng từ ngữ được đặt đúng chỗ, trong khi từng trang sách cũng tiết lộ một khía cạnh khác của chiến tranh và cuộc thảm sát Holocaust mà cho đến nay vẫn chưa được khám phá nhiều trong văn chương. Song song đó, đây cũng là một câu chuyện tình yêu được viết tinh tế, hấp dẫn và ngập tràn cảm xúc. Tác phẩm đầu tay đáng kinh ngạc này sẽ là một tác phẩm kinh điển theo thời gian. Có thể nói những cuốn sách như thế này không phải năm nào cũng xuất hiện”.

Là tác phẩm đầu tay, Van der Wouden cho biết cuốn sách được lấy cảm hứng trong lần bản thân muốn trốn khỏi nỗi đau buồn khi ông và bà qua đời cách nhau chỉ trong một thời gian ngắn. Nó đã bất ngờ đánh bại những tác phẩm khác, trong đó có 2 nhà văn gạo cội là Miranda July với “All Fours” và Elizabeth Strout từng đoạt giải Pulitzer với “Tell Me Everything”. 3 tiểu thuyết khác góp mặt vào danh sách đề cử cũng là những tác phẩm đầu tay, gồm “Good Girl” của Aria Aber, “The Persians” của Sanam Mahloudji và “Fundamentally” của Nussaibah Younis.

Trong khi đó, mùa thứ 2 của giải thưởng dành cho tác phẩm phi hư cấu đã vinh danh Bác sĩ Rachel Clarke với cuốn sách “The Story of a Heart”. Về nội dung, đây là cuộc khám phá sâu sắc và đầy cảm xúc về mọi khía cạnh trong việc hiến tim nói riêng và hiến tạng nói chung trong y học. Có cách tiếp cận vừa riêng tư vừa phổ quát, Clarke đã bám theo câu chuyện của Keira - một bé gái 9 tuổi gặp tai nạn xe hơi khiến em bị chấn thương não nghiêm trọng, trong lúc Max - một cậu bé cũng 9 tuổi khác đang trong tháng thứ 8 nằm viện với một trái tim có thể ngừng đập bất cứ lúc nào và chỉ có thể cải thiện khi được ghép tim. Bất ngờ là cả 2 có các xét nghiệm tương thích, vì vậy cuộc phẫu thuật đã diễn ra, và Max giờ đây là một cậu bé vô cùng khỏe mạnh.

Với cuốn sách này, Clarke đã kết hợp 3 khoảng thời gian: 4 ngày trong câu chuyện của Keira, gần 1 năm bệnh tật của Max và một thế kỉ của những đột phá y học cho phép việc ghép tim người diễn ra thành công. Do đó, bên cạnh câu chuyện truyền cảm hứng nói trên, cuốn sách cũng trình bày một lịch sử về các nỗ lực y học cũng như đội ngũ đứng sau các tiến bộ này, từ các bác sĩ phẫu thuật, đội ngũ gây mê, y tá, hộ lý...

Nhận xét về cuốn sách, Chủ tịch ban giám khảo - nhà báo Kavita Puri nhận định đây là tác phẩm “được viết bằng sự dịu dàng và lòng trắc ẩn, đồng thời giải thích một cách sáng rõ về phép màu của phẫu thuật cấy ghép”. Bà cũng nói thêm: “Cách Clarke viết rất thuyết phục, trong khi hành trình nghiên cứu được thực hiện tỉ mỉ và cách kể chuyện được truyền tải rất chuyên nghiệp”.

Không hẹn mà gặp, sau đúng 3 thập kỉ từ khi ra đời, các chiến thắng năm nay cũng truyền nhiều cảm hứng không chỉ cho phụ nữ mà còn đồng thời cho nhóm yếu thế, có tiếng nói ít nhiều còn chưa được lắng nghe đủ: cộng đồng LGBTQ+ (trong câu chuyện cá nhân của Van der Wouden) và người khuyết tật (chủ đề cuốn sách của Clarke).

Được truyền cảm hứng từ việc giải Booker 1991 không có nhà văn nữ nào được đề cử trong khi năm đó có đến 60% tiểu thuyết được viết từ giới tính này, giải thưởng dành cho tác phẩm phi hư cấu cũng bắt đầu trao vào năm 2023, khi chỉ có khoảng 30% chiến thắng thuộc về nữ giới trong tổng số 7 giải thưởng danh giá của Vương quốc Anh.

Tham dự lễ trao giải, Nữ vương Camilla đã tôn vinh những người tổ chức và chính giải thưởng này: “Họ đã tin rằng những câu chuyện của phụ nữ thực sự cần được lắng nghe, thấu hiểu và tôn vinh. Giờ đã đến lúc bác bỏ trích dẫn nổi tiếng của Virginia Woolf: Người vô danh, kẻ đã viết biết bao bài thơ không ký tên, thường là phụ nữ. Bước đi đơn giản nhưng cấp tiến này đã đưa tiếng nói của phụ nữ từ bên lề thế giới văn học đến đúng trung tâm”.

Hai tác phẩm thắng giải năm nay ở hạng mục phi hư cấu và hư cấu.

Năm nay, một giải thưởng cống hiến mang tên Đóng góp đặc biệt cũng được trao tặng, và người có vinh hạnh nhận được giải thưởng độc nhất vô nhị này là tiểu thuyết gia BernardineEvaristo - người từng chiến thắng giải Booker với tiểu thuyết “Girl, Women, Other”. Bà được gọi tên bởi các “tác phẩm mang đến thay đổi cho văn học và sự cống hiến không ngừng nghỉ trong việc lan tỏa tiếng nói của những người chưa được đại diện trong các bối cảnh văn hóa khác nhau”.

Theo đó tuy chưa chiến thắng giải Womens Prize for Fiction nào, nhưng Evaristo lại có vị thế đặc biệt trong văn học Anh. Bà là nhà văn da màu đầu tiên và là người phụ nữ thứ hai từng giữ chức Chủ tịch Hội Văn học Hoàng gia. Bằng đóng góp và sức ảnh hưởng, bà đã tạo ra rất nhiều chương trình hỗ trợ tài năng khác, mà quan trọng hơn là hướng đến các tác giả nữ không được chú ý đủ.

Có thể kể đến “Spread the Word” - loạt hội thảo về viết sáng tạo và “The Complete Works” có mục đích chính là cố vấn về chuyên môn cho các nhà thơ da màu. Ngoài ra, bà cũng hoạt động tích cực cho dự án “RSL Scriptorium” khi trao cơ hội cho 10 nhà văn sử dụng ngôi nhà của mình ở Kent để làm nơi tĩnh tâm sáng tác mỗi năm.

Không dừng ở đó, 40 năm trước, bà cũng đồng sáng lập sân khấu “Theatre of Black Women” do phụ nữ da màu sáng tác, trình diễn và lưu diễn đầu tiên ở Anh. Evaristo cho biết mình rất bất ngờ khi nhận giải thưởng và cho biết khoản tiền mặt 100.000 bảng Anh nhận được sẽ được bà tiếp tục dùng cho các hoạt động hỗ trợ phụ nữ trong lĩnh vực viết lách.

Song song đó, bài nhận giải 5 phút của Van der Wouden cũng truyền nhiều cảm xúc khi cô vinh danh những người đã đấu tranh không ngừng nghỉ để thay đổi hệ thống luật pháp, chuẩn mực xã hội cũng như đã vận động để cộng đồng LGBTQ+ được hưởng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe một cách bình đẳng.

Cô tiết lộ bản thân là người liên giới tính và việc nhận giải Womens Prize for Fiction cho thấy tài năng và tiếng nói của bất cứ ai cũng không thể bị phủ nhận. Bên cạnh đó, đặt vào tình trạng hỗn loạn hiện nay ở dải Gaza hay Bờ Tây nước Mỹ, “The Safekeep” cũng đồng thời gửi gắm thông điệp về nỗi đau chiến tranh, xung đột, qua đó kêu gọi sự thấu hiểu, sẻ chia, đồng cảm để biến thế giới thành một nơi tốt đẹp hơn.

Có thể thấy với những nỗ lực không ngừng trong suốt 3 thập kỉ qua, giải thưởng và tổ chức Womens Prize ngày càng chứng minh được tiếng nói đa dạng, có tầm ảnh hưởng và đầy đồng cảm về nhiều vấn đề trong thế giới này, từ đó tham gia vào dòng chủ lưu để nâng cao nhận thức, mang lại sự bình đẳng và cơ hội cất cao tiếng nói cho những cá nhân bị gạt ra rìa.

Đoàn Tuấn Anh