Xây dựng đô thị thông minh, bền vững: Cần chiến lược dài hạn và sự đồng hành của cộng đồng
Hạ tầng giao thông, quy hoạch đô thị và chuyển đổi số đang là tâm điểm trong chiến lược phát triển của Hà Nội và TP.HCM. Hai đô thị này được kỳ vọng sẽ dẫn dắt quá trình kiến tạo các thành phố thông minh, bền vững của Việt Nam đến năm 2050.
Phóng viên Báo Xây dựng có cuộc trao đổi với GS Nguyễn Quang Trung, đồng lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu Thành phố thông minh và bền vững châu Á - Thái Bình Dương, Đại học RMIT Việt Nam.
GS Nguyễn Quang Trung, đồng lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu Thành phố thông minh và bền vững châu Á - Thái Bình Dương, Đại học RMIT Việt Nam.
Theo GS, Việt Nam cần chiến lược dài hạn như thế nào để xây dựng các đô thị thông minh, bền vững và đáng sống đến năm 2050? Hà Nội và TP.HCM có thể đóng vai trò "đầu tàu" ra sao trong tiến trình này?
GS Nguyễn Quang Trung: Việt Nam đang ở thời điểm bước ngoặt. Hoặc chúng ta tận dụng cơ hội để đồng kiến tạo thế hệ đô thị thông minh, bền vững và đáng sống, hoặc sẽ bị bỏ lại phía sau. Để chuẩn bị cho 25 năm tới, cần một chiến lược đô thị dài hạn vượt khỏi chu kỳ bầu cử, với sự tham gia của nhà nước, doanh nghiệp và giới học thuật.
Chiến lược cần bám sát 6 trụ cột: giao thông, đời sống, môi trường, con người, chính quyền và kinh tế thông minh. Việt Nam nên xây dựng lộ trình quốc gia theo 5 giai đoạn ADB đề xuất: phân tích thực trạng, đánh giá mức độ sẵn sàng, xây dựng chiến lược, lập kế hoạch triển khai và giám sát đánh giá.
Hà Nội và TP.HCM đóng vai trò "đầu tàu", nơi thử nghiệm các mô hình đô thị nén, quản trị dữ liệu và dịch vụ số trước khi nhân rộng ra cả nước.
Hà Nội và TP.HCM đang đối mặt với tình trạng đô thị hóa nhanh, ùn tắc giao thông, ngập lụt và biến đổi khí hậu. Theo GS, đâu là ưu tiên hàng đầu để hai thành phố này giải quyết các vấn đề này một cách bền vững?
GS Nguyễn Quang Trung: Theo chỉ số Cities in Motion Index (CIMI) năm 2025, một chỉ số được đánh giá cao trong lĩnh vực xếp hạng thành phố thông minh và bền vững toàn cầu do Trường Kinh doanh IESE (Đại học Navarra, Tây Ban Nha) công bố, TP.HCM đứng hạng 132/183 thành phố toàn cầu, trong khi theo Bảng xếp hạng chỉ số thành phố thông minh IMD (IMD Smart City Index) năm 2025, Hà Nội xếp hạng 88/146. Điều này cho thấy cả hai còn nhiều dư địa cải thiện về quy hoạch, môi trường và quản trị.
TP.HCM đang đối diện nguy cơ 66% diện tích (tính theo ranh giới trước sáp nhập) có thể ngập vào năm 2050, do đó cần một chiến lược quy hoạch toàn diện bao trùm, thích ứng và dựa vào dữ liệu cùng hệ thống quản trị thông minh và sự tin tưởng của người dân.
Hà Nội và TP.HCM đều cần ưu tiên nguồn lực cho hạ tầng thích ứng khí hậu, giao thông tích hợp, nhà ở xanh và dữ liệu mở để tăng khả năng chống chịu và phát triển bền vững.
Làm thế nào để các thành phố Việt Nam khai thác dữ liệu, ứng dụng AI, IoT và công nghệ số vào quản trị, vừa nâng cao hiệu quả điều hành vừa bảo đảm quyền riêng tư và tính bao trùm cho người dân?
GS Nguyễn Quang Trung: Hà Nội và TP.HCM đều đã triển khai nhiều sáng kiến đô thị thông minh như wifi công cộng và trung tâm điều hành thông minh phục vụ giao thông, y tế, giáo dục.
TP.HCM đặt mục tiêu đến 2035 phát triển khoảng 355km đường sắt đô thị, kết nối trung tâm với các đô thị vệ tinh, đồng thời đẩy mạnh triển khai mạng 5G và AI trong điều hành giao thông, dịch vụ công.
GS Nguyễn Quang Trung nhận định: "Việt Nam đang đứng trước thời điểm bước ngoặt. Hoặc chúng ta tận dụng cơ hội để kiến tạo một thế hệ đô thị thông minh và bền vững mới, hoặc sẽ bị bỏ lại phía sau khi khu vực tiếp tục tiến về phía trước".
Thống kê gần đây cho thấy Việt Nam hiện xếp thứ 19 toàn cầu về internet di động và thứ 35 về băng thông cố định - tạo nền tảng cho phát triển dịch vụ số. Tuy nhiên, chúng ta không nên chỉ tập trung vào công nghệ. Nguy cơ lớn nhất là chạy theo công nghệ mà quên đi các giá trị xã hội như quyền riêng tư, công bằng và gắn kết cộng đồng. Thành phố phải lấy con người làm trung tâm, công nghệ là công cụ phục vụ.
Phát triển đô thị thông minh đòi hỏi nhân lực chất lượng cao và sự tham gia của người dân. Theo GS, cần có những chính sách gì để phổ cập kỹ năng số, thu hút nhân tài và khuyến khích người dân tham gia đồng kiến tạo đô thị?
GS Nguyễn Quang Trung: Chuyển đổi thực sự đòi hỏi đổi mới mạnh mẽ trong tư duy lãnh đạo, khả năng quản trị (trong đó có quản trị thực thi), tư duy thiết kế và thu hút nhân tài. Thành công của đô thị thông minh và bền vững không chỉ đo bằng công nghệ hay hạ tầng, mà còn bằng cách bồi dưỡng giới trẻ và tạo điều kiện để cư dân cùng tham gia đồng kiến tạo.
Khi kỹ năng số trong lực lượng lao động vẫn còn phân bố chưa đồng đều, phổ cập năng lực số là điều kiện tiên quyết để đảm bảo công bằng trong tiếp cận tương lai số.
Để huy động nguồn lực cho hạ tầng và ứng phó biến đổi khí hậu, đâu là giải pháp trọng tâm, thưa GS?
GS Nguyễn Quang Trung: Hà Nội và TP.HCM cần thúc đẩy hợp tác công - tư để thu hút nguồn lực phát triển giao thông đô thị và hạ tầng chống ngập. Trong đó, chính sách sandbox công nghệ(là một cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, cho phép các doanh nghiệp, tổ chức thử nghiệm sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh hoặc công nghệ mới trong phạm vi, thời gian và điều kiện nhất định, dưới sự giám sát của cơ quan quản lý nhà nước) sẽ là công cụ quan trọng để khuyến khích đổi mới sáng tạo.
Cùng với sandbox, việc xây dựng quỹ đổi mới và tinh gọn thủ tục hành chính sẽ tạo môi trường thuận lợi, giảm rủi ro cho nhà đầu tư.
Bên cạnh đó, hợp tác quốc tế với các tổ chức như JICA, Mạng lưới Thành phố Thông minh ASEAN hay UN-Habitat sẽ mang đến nguồn vốn, kinh nghiệm và công nghệ hiện đại, giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi đô thị.
Các đơn vị nghiên cứu như RMIT cũng có thể tham gia tích cực thông qua việc vận hành phòng lab số, tổ chức đối thoại chính sách và đào tạo nhân lực, từ đó thử nghiệm các sáng kiến mới và nhân rộng những mô hình hiệu quả ra toàn quốc.
