Xây dựng Hà Nội trở thành trung tâm công nghiệp văn hóa hàng đầu châu Á

Trao đổi với Kinh tế & Đô thị, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng, Hà Nội – với chiều sâu di sản, sự đa dạng văn hóa, đội ngũ nghệ sĩ sáng tạo đông đảo, cùng hạ tầng truyền thông và giáo dục phát triển, hoàn toàn có đủ điều kiện để trở thành một trung tâm công nghiệp văn hóa hàng đầu châu Á.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội.

Hà Nội là Thủ đô ngàn năm văn hiến, với tài nguyên di sản văn hóa vô cùng phong phú, đặc sắc. Để phát huy tiềm lực phát triển văn hóa thời gian tới, Hà Nội có cần giải pháp như thế nào, thưa ông?

- Hà Nội không chỉ là Thủ đô về hành chính, chính trị mà còn là trái tim văn hóa của cả nước. Với hơn 6.400 di tích được xếp hạng, hàng nghìn lễ hội truyền thống, 1.350 làng nghề, cùng vô vàn giá trị văn hóa phi vật thể, Hà Nội sở hữu một “mỏ vàng văn hóa” mà ít TP nào trong khu vực có được. Tuy nhiên, vấn đề không chỉ nằm ở chỗ Hà Nội có bao nhiêu di sản, mà là cách chúng ta “đánh thức”, gìn giữ và phát triển những giá trị ấy ra sao trong kỷ nguyên mới.

Để khai mở hết tiềm lực văn hóa, Hà Nội cần một tư duy phát triển mang tính hệ thống, dài hạn và đột phá, bắt đầu từ cấp xã, phường – nơi lưu giữ phần hồn của di sản, nơi ký ức cộng đồng và bản sắc cư dân đang hiện hữu từng ngày. Trước hết, phải chuyển đổi cách tiếp cận văn hóa: không chỉ là bảo tồn, mà là bảo tồn để phát triển; không chỉ là di sản, mà là nền tảng cho công nghiệp văn hóa, du lịch văn hóa, giáo dục nhân văn và bản sắc đô thị.

Chương trình nghệ thuật ứng dụng công nghệ 3D mapping tại Lễ hội Gò Đống Đa 2025. Ảnh: Phạm Hùng

Thứ hai, cần xây dựng chiến lược văn hóa cấp xã, phường dựa trên đặc trưng từng địa bàn: nơi nào có làng nghề thì phát triển du lịch thủ công mỹ nghệ; nơi nào có di tích thì quy hoạch không gian trải nghiệm; nơi nào có truyền thống nghệ thuật dân gian thì hỗ trợ sân chơi cộng đồng, trường lớp truyền dạy… Mỗi phường, mỗi xã phải trở thành một “trung tâm văn hóa nhỏ” – có bản sắc riêng, có kế hoạch đầu tư bài bản, và được kết nối vào tổng thể phát triển của Thủ đô.

Thứ ba, đầu tư cho con người – cụ thể là cán bộ làm văn hóa, nghệ nhân, cộng đồng dân cư – cần được coi là ưu tiên. Nếu không có người “thổi hồn” vào di sản, mọi chương trình đều sẽ khô cứng, thiếu sức sống. Phải tạo điều kiện cho người dân tham gia vào quá trình sáng tạo và gìn giữ văn hóa – họ không chỉ là “đối tượng thụ hưởng” mà là chủ thể thực sự.

Thứ tư, Hà Nội cần một hệ sinh thái văn hóa hiện đại, nơi hạ tầng văn hóa, công nghệ, dữ liệu, truyền thông, giáo dục – đào tạo và kinh tế được kết nối đồng bộ. Mỗi xã, phường không thể đơn lẻ vận hành nếu không nằm trong một hệ thống hỗ trợ lớn hơn. Và chính quyền TP cần là người “dẫn đường” để từng địa phương khai phá được kho tàng văn hóa quý giá mà mình đang nắm giữ – không chỉ cho hôm nay, mà cho tương lai.

Phát triển công nghiệp văn hóa là hướng đi quan trọng và tất yếu, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội gắn với bảo tồn di sản của Hà Nội cũng như các địa phương. Theo ông, trong phát triển công nghiệp văn hóa, TP Hà Nội nên lựa chọn định hướng như thế nào cho phù hợp với bối cảnh hiện nay?

- Phát triển công nghiệp văn hóa là một định hướng lớn, mang tính đột phá và đầy tiềm năng cho Hà Nội nói riêng và các địa phương trên cả nước nói chung. Trong bối cảnh chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đây cũng là thời điểm vàng để các xã, phường chủ động định vị lại vai trò văn hóa không chỉ là “phần hồn” của cộng đồng, mà còn là nguồn lực kinh tế mới – một trụ cột phát triển bền vững.

Hà Nội - với chiều sâu di sản, sự đa dạng văn hóa, đội ngũ nghệ sĩ sáng tạo đông đảo, hoàn toàn có đủ điều kiện để trở thành một trung tâm công nghiệp văn hóa hàng đầu châu Á. Nhưng để làm được điều đó, chúng ta cần bắt đầu từ cơ sở. Các xã, phường không nên đứng ngoài cuộc, mà phải trở thành mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị công nghiệp văn hóa.

Tour đêm Tinh hoa đạo học tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Thứ nhất, xác định bản sắc và lợi thế riêng của từng địa phương. Không cần nơi nào cũng trở thành “phố đi bộ” hay trung tâm trình diễn lớn. Xã có làng nghề thì phát triển sản phẩm sáng tạo gắn với thủ công mỹ nghệ; phường có di tích thì tổ chức hoạt động trải nghiệm – học đường; nơi có nghệ nhân thì khai thác dịch vụ biểu diễn, truyền dạy… Mỗi xã, phường cần nhận diện “mã văn hóa” của mình để lựa chọn ngành công nghiệp phù hợp: từ quảng cáo, du lịch văn hóa, thiết kế, ẩm thực, thủ công, cho đến sản xuất nội dung số, trò chơi điện tử...

Thứ hai, xây dựng cơ chế khuyến khích sáng tạo và khởi nghiệp văn hóa tại cộng đồng. Cần thiết lập các “không gian sáng tạo” nhỏ ở cấp phường – nơi giới trẻ có thể thử nghiệm ý tưởng nghệ thuật, sản phẩm truyền thông, dịch vụ văn hóa mới. Chính quyền địa phương cần mạnh dạn chuyển từ “quản lý hành chính” sang “hỗ trợ phát triển”, kết nối các nghệ sĩ trẻ, DN sáng tạo, nhà đầu tư địa phương vào cùng một hệ sinh thái.

Thứ ba, đẩy mạnh chuyển đổi số và truyền thông văn hóa ở cơ sở. Mỗi xã, phường cần có kế hoạch số hóa di sản, tổ chức hoạt động văn hóa trên nền tảng số, tham gia các sàn giao dịch văn hóa – nghệ thuật, từ đó đưa sản phẩm địa phương ra thị trường trong nước và quốc tế.

Công nghiệp văn hóa không chỉ dành cho các trung tâm lớn. Chính từ những phường nhỏ, từ những làng ven đô – nơi có chiều sâu truyền thống và nguồn lực con người – nếu biết khơi dậy đúng cách, sẽ tạo thành “làn sóng sáng tạo địa phương” góp phần xây dựng Hà Nội trở thành TP tiên phong, hội nhập sâu rộng và đầy bản sắc.

Tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội ngày 16/6/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Tầm nhìn phát triển Hà Nội không chỉ để dẫn đầu cả nước mà để Thủ đô ngàn năm văn hiến của chúng ta thực sự là thành phố tiên phong, hấp dẫn của châu Á… Mỗi không gian công cộng, mỗi sản phẩm văn hóa, mỗi công trình tiêu biểu, mỗi chính sách phát triển cần được thiết kế với ý thức rằng: chúng ta đang cùng nhau kiến tạo hình ảnh của Hà Nội không chỉ cho hôm nay, mà cho cả thế kỷ sau”. Để làm được điều này, bài toán đặt ra cho ngành văn hóa Hà Nội là gì, thưa ông?

- Tôi rất ấn tượng với phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội ngày 16/6/2025, đặc biệt là câu nói đầy chiều sâu và tầm nhìn: “Chúng ta đang cùng nhau kiến tạo hình ảnh của Hà Nội không chỉ cho hôm nay, mà cho cả thế kỷ sau”. Đó không chỉ là một lời hiệu triệu đối với Đảng bộ và chính quyền Hà Nội, mà còn là một thông điệp mạnh mẽ gửi đến toàn ngành văn hóa – rằng chúng ta đang đứng trước một nhiệm vụ không chỉ là phát triển, mà là kiến tạo một tầm vóc văn hóa mới cho Thủ đô ngàn năm văn hiến.

Hà Nội là nơi tổ chức nhiều chương trình văn hóa, nghệ thuật quy mô lớn. Ảnh: Ngọc Tú

Để làm được điều đó, bài toán đặt ra cho ngành văn hóa Hà Nội hiện nay là phải thay đổi tư duy quản lý văn hóa sang tư duy thiết kế và dẫn dắt phát triển văn hóa, lấy con người sáng tạo làm trung tâm, lấy bản sắc làm nền tảng và lấy công nghệ làm công cụ. Mỗi chính sách văn hóa, mỗi công trình đầu tư, mỗi không gian công cộng, mỗi sự kiện nghệ thuật... đều phải mang trong mình tinh thần của một Thủ đô không chỉ sống bằng di sản, mà còn dẫn đầu về sáng tạo.

Ngành văn hóa Hà Nội cần chủ động hơn trong việc thiết kế chiến lược phát triển dài hạn, có tính tích hợp giữa bảo tồn và phát triển, giữa truyền thống và hiện đại, giữa cộng đồng và DN, giữa văn hóa và các ngành khác như giáo dục, du lịch, công nghệ, truyền thông… Đồng thời, cần xây dựng cơ chế phát triển nguồn nhân lực văn hóa đủ tầm cho một đô thị đặc biệt: từ nghệ sĩ, nhà nghiên cứu, quản lý, đến đội ngũ làm văn hóa ở cơ sở – tất cả đều phải được bồi dưỡng để đáp ứng yêu cầu mới.

Hơn hết, ngành văn hóa Thủ đô cần khơi dậy được tình yêu Hà Nội trong mỗi người dân, để họ không chỉ là người thụ hưởng mà còn là người kiến tạo, gìn giữ và lan tỏa hình ảnh Thủ đô ra thế giới.

Hà Nội đang đứng trước một cơ hội vô giá – cơ hội để trở thành một “Thủ đô văn hóa” thực thụ của không chỉ Việt Nam mà cả khu vực. Và điều đó sẽ không đến từ những khẩu hiệu lớn, mà từ sự chuyển mình mạnh mẽ ngay ở cấp xã, phường – nơi mỗi người dân Thủ đô được sống trong không gian văn hóa, góp phần kiến tạo một Hà Nội sáng tạo, hấp dẫn, trường tồn với thời gian.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Thiên Tú