Xây dựng nền giáo dục quốc dân tiên tiến hiện đại, cùng đất nước bước vào kỷ nguyên mới

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Thảo - Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo.

Đây là định hướng có tính chiến lược, vừa kế thừa tư tưởng xuyên suốt của Đảng coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, vừa bổ sung những yếu tố mới phù hợp với yêu cầu hội nhập quốc tế và khát vọng vươn lên mạnh mẽ của dân tộc.

Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt quyết định tương lai dân tộc. Đây không chỉ là sự khẳng định nhất quán về vị trí, vai trò của giáo dục trong chiến lược phát triển quốc gia, mà còn là kết quả đúc kết giữa lý luận và thực tiễn để đưa vào dự thảo Báo cáo Chính trị, tiếp tục coi giáo dục là trụ cột chiến lược; từ đó đề ra những chủ trương, chính sách phù hợp bối cảnh toàn cầu hóa, đưa đất nước bước vào giai đoạn phát triển bứt phá, phồn vinh, thịnh vượng.

Quan điểm xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại vì thế mang ý nghĩa chiến lược sâu sắc, phản ánh tư duy phát triển xuyên suốt và nhất quán của Đảng. Từ nhiều kỳ Đại hội trước, Đảng đã kiên định khẳng định giáo dục-đào tạo cùng với khoa học-công nghệ là quốc sách hàng đầu, là động lực then chốt của phát triển. Đại hội X nhấn mạnh yêu cầu “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”. Đại hội XI tiếp tục khẳng định “phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao, là khâu đột phá chiến lược”. Đại hội XII và Đại hội XIII đều đặt trọng tâm vào “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo gắn với khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo”.

Dự thảo văn kiện Đại hội XIV tiếp tục kế thừa và phát triển ở tầm cao mới. Theo đó, giáo dục không những là nền tảng bảo đảm cho phát triển trong nước, mà còn khẳng định vị thế quốc gia trên trường quốc tế, khẳng định trí tuệ Việt trên bản đồ giáo dục thế giới. Việc xác định mục tiêu đưa giáo dục Việt Nam ngang tầm khu vực và thế giới cho thấy sự kế thừa có chọn lọc, vừa giữ vững tinh thần coi giáo dục là quốc sách hàng đầu, vừa bổ sung, phát triển để đáp ứng yêu cầu của thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng sau một giai đoạn tích lũy đủ về cả chất và lượng.

Điều này thể hiện rõ nhận thức chiến lược: Nguồn nhân lực chất lượng cao, được đào tạo trong một nền giáo dục hiện đại, hội nhập chính là yếu tố quyết định thành công của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Không có một nền giáo dục tiên tiến thì khó có thể xây dựng đất nước giàu mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, sánh vai cùng các cường quốc năm châu.

Những nội dung mới trong dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng cho thấy rõ tầm nhìn chiến lược, sự đổi mới tư duy về giáo dục-đào tạo. Định hướng giáo dục chuyển từ trang bị kiến thức là chủ yếu sang phát triển toàn diện. Các quan điểm chỉ đạo lần này không chỉ kế thừa những định hướng xuyên suốt, mà còn bổ sung nhiều yếu tố mới, phù hợp với quy luật vận động, phát triển khách quan, thể hiện khát vọng hùng cường của một dân tộc có truyền thống hiếu học.

Giáo dục-đào tạo được đặt trong mối quan hệ giữa truyền thống văn hóa và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, quốc tế hóa và chuyển đổi số. Đây là điểm nhấn có ý nghĩa đột phá, thể hiện sự kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện, giáo dục vừa kế thừa truyền thống, vừa phải không ngừng cập nhật công nghệ hiện đại; đổi mới mô hình tổ chức, phương thức dạy và học, bổ sung những yêu cầu mới để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, công dân số, nhân lực số, khả năng thích ứng nhanh, sáng tạo, làm chủ tri thức và công nghệ.

Xây dựng một nền giáo dục toàn diện, liên thông và tạo cơ hội học tập suốt đời cho mọi công dân là một mục tiêu lớn. Quan điểm chỉ đạo khẳng định hệ thống giáo dục quốc dân bao quát từ mầm non, phổ thông, nghề nghiệp, đại học đến giáo dục thường xuyên và xã hội học tập. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Mỗi gia đình là một tế bào học tập, mỗi người dân là một công dân học tập suốt đời”. Đây không chỉ là mở rộng phạm vi, mà còn là sự khẳng định tính hệ thống, liên thông, bảo đảm mọi công dân đều có điều kiện nâng cao tri thức, để hình thành một xã hội học tập đúng nghĩa.

Dự thảo văn kiện nhấn mạnh công bằng và nhân văn trong giáo dục. Đây là một định hướng quan trọng, thể hiện bản chất tiến bộ, nhân văn của chế độ ta. Sự chăm lo đặc biệt quan tâm đến học sinh, sinh viên ở những địa bàn khó khăn (vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo) và đối tượng yếu thế. Đây cũng là sự cụ thể hóa quan điểm xây dựng xã hội học tập, bao trùm, mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhiều lần nhấn mạnh, khẳng định mục tiêu “không để ai bị bỏ lại phía sau”; tiếp tục hiện thực hóa mong ước giản dị của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại: đồng bào ta “ai cũng được học hành”.

Dự thảo đặt ra yêu cầu đổi mới quản trị giáo dục, thực hiện tự chủ gắn với trách nhiệm giải trình. Đó là bước phát triển mới về tư duy quản trị, tương xứng với các nền giáo dục phát triển trên thế giới. Tự chủ, nhất là ở bậc đại học và giáo dục nghề nghiệp, được coi là điều kiện để phát huy sáng tạo và nâng cao chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, tự chủ chỉ có giá trị khi song hành với giải trình, công khai và minh bạch, bảo đảm trách nhiệm xã hội, quyền lợi của người học và sự phát triển bền vững của cơ sở giáo dục.

Trọng dụng hiền tài, phát triển nhân lực chất lượng cao thể hiện khát vọng vươn lên khẳng định trí tuệ, bản lĩnh con người Việt Nam trong bối cảnh mới. Đây là định hướng chiến lược, gắn liền với mục tiêu đưa đất nước phát triển nhanh, bền vững bằng chính nội lực của chúng ta. Bước vào kỷ nguyên mới, Việt Nam bước sang trang sử mới, trang sử đồng bào ta đem chính sức ta dựng xây đất nước. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, chỉ khi có đội ngũ nhân lực tinh hoa, nhất là trong khoa học cơ bản và công nghệ mũi nhọn, Việt Nam mới có thể tham gia và khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu. Truyền thống “hiền tài là nguyên khí quốc gia” tiếp tục được khẳng định với ý nghĩa mới: Trở thành nền tảng cho quốc gia hội nhập, sáng tạo và phát triển.

Rõ ràng, dự thảo văn kiện Đại hội XIV không chỉ thể hiện sự vận động phát triển, hợp thời, hợp thế, hợp lòng dân, mà còn mang tính tất yếu lịch sử. Chuyển đổi số là điều kiện để đất nước không tụt hậu trong kỷ nguyên số. Xây dựng xã hội học tập là con đường nâng cao dân trí, phát triển nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và bảo đảm công bằng. Tự chủ gắn với giải trình là bước đi tất yếu để hiện đại hóa quản trị, nâng cao chất lượng và hiệu quả. Trọng dụng hiền tài là truyền thống quý báu, đồng thời là yêu cầu cấp thiết để hội tụ trí tuệ, gia tăng sức mạnh cạnh tranh quốc gia. Và hội nhập quốc tế chính là một trong những cách thức khai thác nguồn lực tri thức toàn cầu phục vụ sự phát triển của đất nước.

Với quan điểm “xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại, ngang tầm khu vực và thế giới”, dự thảo văn kiện Đại hội XIV đã thể hiện chiến lược, tầm nhìn và định hướng phát triển, hợp thời và toàn diện. Những nội dung này chính là kim chỉ nam cho hành động, tạo cơ sở chính trị và pháp lý để toàn Đảng, toàn dân, toàn quân tiếp tục đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục; xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao; bồi dưỡng và trọng dụng hiền tài; khẳng định vị thế, uy tín và trí tuệ của con người Việt Nam.

Theo NDĐT