Xây dựng tiêu chuẩn môi trường: Tránh hình thức, tăng hiệu quả

Với 68 quy chuẩn và 92 tiêu chuẩn quốc gia đã ban hành, Việt Nam đã có nền tảng quản lý môi trường. (Ảnh minh họa; congnghiepmoitruong.vn)

Nhiều bất cập trong triển khai

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đến nay ngành đã xây dựng được 68 Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) và 92 Tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) trong lĩnh vực môi trường. Giai đoạn 2021-2025, Cục Môi trường được giao xây dựng thêm 31 QCVN và 6 TCVN, kế thừa những quy chuẩn đã ban hành, đồng thời tham khảo kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt từ Hàn Quốc.

Tiến sĩ Lương Duy Hanh, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết các TCVN hiện nay chủ yếu được hình thành từ việc rà soát, cập nhật hệ thống tiêu chuẩn ngành và quy định kỹ thuật đã áp dụng nhiều năm, tập trung vào chất lượng môi trường chung quanh, quản lý chất thải và một số lĩnh vực khác. Trong khi đó, QCVN gồm sáu nhóm chính: chất lượng môi trường xung quanh; chất thải; quản lý chất thải; quản lý phế liệu nhập khẩu; giới hạn các chất ô nhiễm khó phân hủy trong nguyên, nhiên liệu, vật liệu, sản phẩm, thiết bị; cùng các quy chuẩn khác theo yêu cầu bảo vệ môi trường.

Thực tế, hệ thống này đã góp phần quan trọng trong bảo vệ môi trường và hướng tới kinh tế xanh. Tuy nhiên, nhiều tiêu chuẩn còn chậm được rà soát, chưa theo kịp nhu cầu thực tiễn. Một số QCVN liên quan đến công nghệ có nguy cơ ô nhiễm cao, như lò đốt chất thải hay lò hơi sử dụng chất thải, vẫn chưa được nghiên cứu, ban hành. Đáng chú ý, 100% QCVN môi trường hiện nay đều chậm tiến độ.

Nguồn lực xây dựng tiêu chuẩn còn phân tán, thiếu chuyên gia và kinh phí, cơ chế huy động xã hội chưa hiệu quả. Các TCVN lại chủ yếu viện dẫn tiêu chuẩn quốc tế (ISO, ASTM, SMEWW…), dẫn tới khó khăn trong áp dụng trực tiếp.

Ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng ban Pháp chế, Phó Tổng Thư ký VCCI, nhận định hệ thống QCVN, TCVN và định mức kinh tế-kỹ thuật là công cụ pháp lý quan trọng trong kiểm soát ô nhiễm, định hướng công nghệ, đồng thời ảnh hưởng trực tiếp tới chi phí tuân thủ, năng lực cạnh tranh và chiến lược đầu tư của doanh nghiệp.

Cập nhật, loại bỏ quy chuẩn lạc hậu để tối ưu hiệu quả

Từ góc nhìn kinh tế, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thường Lạng, chuyên gia kinh tế và thương mại quốc tế (Trường Đại học Kinh tế quốc dân), cho rằng việc ban hành nhiều quy chuẩn, tiêu chuẩn nhưng hiệu quả chưa tương xứng có thể làm tăng thêm khoảng 30% chi phí cho doanh nghiệp, khiến sức cạnh tranh quốc tế giảm. Trong bối cảnh nguồn lực còn hạn chế, Việt Nam nên chọn lọc, áp dụng các thực tiễn tốt từ những quốc gia đã có kinh nghiệm, thay vì xây dựng lại từ đầu, vừa tốn kém vừa kéo dài thời gian.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thường Lạng cũng nhấn mạnh, cần thường xuyên rà soát, cập nhật, mạnh dạn thay thế cái cũ bằng cái mới hiện đại, tạo thuận lợi cho cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp. “Nếu ban hành một quy chuẩn mới thì nên loại bỏ hai quy chuẩn cũ, hướng tới giảm ít nhất 30% chi phí tuân thủ”, ông Nguyễn Thường Lạng nêu quan điểm.

Đặc biệt, các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu lớn cần tham gia trực tiếp vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn, thay vì chỉ giao cho cơ quan quản lý. Thiếu tiếng nói từ cộng đồng doanh nghiệp, hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn của Việt Nam có nguy cơ tụt hậu so với thực tiễn quốc tế.

Trong bối cảnh yêu cầu về bảo vệ môi trường và phát triển xanh ngày càng cao, việc hoàn thiện hệ thống QCVN, TCVN và định mức kinh tế-kỹ thuật vừa là thách thức, vừa là cơ hội. Một hệ thống đồng bộ, minh bạch và khả thi sẽ giúp doanh nghiệp giảm chi phí tuân thủ, nâng cao sức cạnh tranh, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường và thúc đẩy phát triển bền vững.

Ngược lại, nếu chậm tháo gỡ những bất cập hiện nay, đây sẽ tiếp tục là điểm nghẽn lớn, cản trở hiệu lực quản lý Nhà nước cũng như hoạt động sản xuất, kinh doanh.

THANH TRÀ