Xây lại nền tảng tôn sư trọng đạo

Clip lan truyền, dư luận phẫn nộ. Điều đáng sợ hơn cú giật tóc là cảm giác ranh giới tôn trọng đã bị xóa khỏi căn phòng vốn dạy chúng ta biết tôn trọng. Cơ quan quản lý giáo dục yêu cầu xử lý nghiêm, coi đây là vụ việc nghiêm trọng ảnh hưởng môi trường sư phạm an toàn, lành mạnh.

Siết kỷ cương

Dư chấn của hai phút bạo lực ấy không nằm ở mức độ tổn thương tức thời mà ở câu hỏi: Chúng ta đã để kỷ cương học đường mỏng đi đến mức nào để một đứa trẻ dám ra tay với thầy cô ngay giữa lớp? Đừng vội xem đây là ca cá biệt. Những biến cố bột phát luôn là bài kiểm tra sức chịu đựng của hệ thống.

Dữ liệu cho thấy bạo lực vị thành niên không nhỏ. Khảo sát quốc tế gần đây ghi nhận tỷ lệ học sinh 15 tuổi tại Việt Nam bị bắt nạt ở mức đáng chú ý. Tổ chức y tế thế giới ước tính mỗi năm có hàng nghìn vụ giết người trong nhóm 15-29 tuổi trên toàn cầu. Phía sau là vô số ca thương tích và rối loạn tâm thần không được ghi nhận hết. Ở trong nước, cơ quan quản lý từng thống kê hàng trăm vụ bạo lực học đường mỗi năm.

Vậy nên cú giật tóc của nam sinh lớp 7 không đơn giản là phút bồng bột. Nó là mảnh ghép của bức tranh rộng hơn khi kỷ luật học đường nhẹ dần về chế tài nhưng chưa kịp dày lên bằng biện pháp giáo dục thay thế. Môi trường giáo dục dạy kỹ năng ứng xử, kiểm soát cảm xúc còn mỏng trong khi môi trường số khiến bạo lực bùng lên và lan đi chỉ bằng một lần chạm màn hình.

Ngày 15/9, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Thông tư 19/2025/TT-BGDĐT về khen thưởng và kỷ luật học sinh có hiệu lực từ 31/10/2025. Thông tư này bỏ các hình thức đình chỉ, cảnh cáo và mức cao nhất là viết bản tự kiểm điểm có xác nhận của gia đình. Đây là chuyển hướng nhân văn nhưng nếu không đi kèm nguồn lực tham vấn và phục hồi thì e rằng nhà trường sẽ đứng giữa việc thiếu công cụ răn đe trong ngắn hạn và chưa có cơ chế giáo dục thay thế đủ mạnh. Một bối cảnh quan trọng là quy định kỷ luật học sinh mới chuyển trọng tâm từ trừng phạt sang giáo dục, mức cao nhất là bản tự kiểm điểm có xác nhận của gia đình. Tinh thần nhân văn đáng ủng hộ. Nhiều người lo ngại bản kiểm điểm dễ trôi vào hình thức và chưa có phương án để “làm nguội” cơn nóng giận và “vá” lại quan hệ thầy trò sau xung đột.

Kinh nghiệm thế giới

Nhìn ra thế giới, những nơi đi trước không chọn cực đoan đánh mạnh hay buông nhẹ, mà ghép kỷ luật với phục hồi. Ở New Zealand, Anh hay một số bang của Mỹ, sau vi phạm, học sinh và nạn nhân ngồi trong vòng tròn đối thoại có người điều phối để đối diện, thừa nhận sai, đồng ý kế hoạch sửa chữa cụ thể như xin lỗi, hỗ trợ người bị hại, đóng góp cộng đồng rồi được theo dõi vài tuần.

Còn tại Phần Lan, chương trình KiVa là chương trình chống bắt nạt nổi tiếng. Thay vì để học sinh đứng ngoài làm người bàng quan trước bạo lực học đường thì KiVa huấn luyện các em trở thành người bảo vệ, dám can ngăn và lên tiếng khi thấy bạn bị bắt nạt. Các nghiên cứu và đánh giá toàn quốc cho thấy chỉ sau 5-9 tháng triển khai, tỷ lệ bắt nạt và số học sinh trở thành nạn nhân đều giảm khoảng 20%.

Hàn Quốc có luật phòng, chống bạo lực học đường quy định rõ phòng ngừa, bảo vệ và giáo dục lại. Singapore và Nhật Bản đưa tham vấn tâm lý học đường thành dịch vụ thiết yếu, đi cùng phụ huynh và giáo viên như đường ray bắt buộc.

Từ các kinh nghiệm đó, điều Việt Nam cần không phải là nặng tay hay nhẹ tay mà là đúng tay.

Thứ nhất, với mọi vụ nghiêm trọng, cần kích hoạt một quy trình kỷ luật phục hồi tử tế bao gồm đánh giá an toàn ngay sau sự cố, tham vấn bắt buộc, đối thoại có điều phối giữa học sinh - nạn nhân - phụ huynh và giáo viên. Đồng thời cần thống nhất kế hoạch phục hồi có thời hạn (xin lỗi, bồi hoàn nếu có thiệt hại, công việc cộng đồng gắn với trường lớp) và theo dõi 4-6 tuần rồi mới đóng vụ việc. Khi có quy trình chuẩn ấy thì bản kiểm điểm mới có giá trị.

Học sinh là thế hệ tương lai của đất nước. Ảnh: Hồng Vĩnh

Thứ hai, nên thí điểm “KiVa phiên bản Việt” ở khối 6-7 tại một số địa phương. Dạy học sinh các bài kỹ năng để biết cách ứng xử và bảo vệ bạn bị bắt nạt. Tập huấn giáo viên bằng các tình huống cụ thể để xử lý đúng lúc, đúng cách. Gửi tài liệu đơn giản cho phụ huynh để cùng phối hợp với nhà trường. Hiệu quả sẽ được đo bằng những chỉ số dễ thấy như không khí lớp học có tích cực hơn không, số vụ xung đột có giảm không, và có nhiều học sinh dám đứng ra bảo vệ bạn hơn không.

Thứ ba, về hạ tầng con người, cách hiệu quả và ít tốn kém là tổ chức ghép 3-5 trường thành một cụm cùng dùng 1-2 chuyên viên tư vấn tâm lý đã được đào tạo. Mỗi cụm có đường dây nóng nội bộ để giáo viên, học sinh, phụ huynh liên hệ ngay khi cần. Hễ có xung đột liên quan bạo lực, nhà trường kích hoạt tham vấn bắt buộc cho các bên liên quan (học sinh, nạn nhân, phụ huynh) nhằm hạ nhiệt và xử lý đúng cách.

Cuối cùng là ràng buộc trách nhiệm gia đình bởi pháp luật dân sự đã quy định cha mẹ bồi thường khi con chưa đủ 15 tuổi gây thiệt hại và cùng chịu trách nhiệm giáo dục. Đồng trách nhiệm không thể chỉ là chữ ký dưới bản cam kết mà phải là sự tham gia thực sự vào kế hoạch phục hồi và quá trình theo dõi hành vi của con.

Hoàng Hà