Xây nền tảng phát triển bền vững cho ngành chứng khoán

PV: Thông tư số 102/2025/TT-BTC của Bộ Tài chính (Thông tư 102) được xem là bước cập nhật quan trọng của quy định về an toàn tài chính cho tổ chức kinh doanh chứng khoán. VIS Rating đánh giá thế nào về mục tiêu và định hướng chính sách này?

Ông Phan Duy Hưng

Ông Phan Duy Hưng: Thông tư 102 cập nhật các quy định mới liên quan đến tính vốn khả dụng, điều chỉnh các hệ số liên quan đến rủi ro thị trường, rủi ro thanh toán và rủi ro hoạt động. Bên cạnh đó, các công ty chứng khoán vẫn phải đảm bảo tỷ lệ an toàn tài chính trên 180%, tương tự quy định tại Thông tư số 91/2020/TT-BTC.

Trong bối cảnh quy mô toàn ngành tăng trưởng mạnh mẽ, nhất là với các mảng kinh doanh cốt lõi như cho vay margin, tư vấn, đầu tư và phân phối trái phiếu doanh nghiệp, cùng việc thị trường chứng khoán Việt Nam được nâng hạng, yêu cầu tăng cường quản trị rủi ro và nâng cao năng lực hoạt động của các công ty chứng khoán ngày càng cấp thiết.

Do vậy, VIS Rating cho rằng, Thông tư 102 hướng tới việc tăng cường khung quản trị rủi ro thông qua việc điều chỉnh cách tính vốn khả dụng, các hệ số rủi ro tài sản đối với khoản cho vay ký quỹ, trái phiếu, khoản phải thu... giúp phản ánh sát hơn mức độ rủi ro thực tế của từng loại tài sản của công ty chứng khoán, đảm bảo sự thống nhất với các quy định pháp lý mới. Đồng thời, quy định mới cũng sẽ giúp giảm thiểu rủi ro hệ thống và những ảnh hưởng dây chuyền trong bối cảnh ngày càng nhiều ngân hàng tham gia lĩnh vực chứng khoán.

PV: Đâu là những thay đổi đáng chú ý có thể ảnh hưởng đến hoạt động của công ty chứng khoán, thưa ông?

Ông Phan Duy Hưng: Một trong những điểm thay đổi đáng chú ý của Thông tư 102 là khuyến khích việc sử dụng xếp hạng tín nhiệm từ các tổ chức quốc tế (S&P, Fitch, Moody’s) hoặc xếp hạng trong nước để xác định hệ số rủi ro cho các khoản đầu tư trái phiếu doanh nghiệp của công ty chứng khoán. Điều này giúp phân hóa rủi ro rõ hơn cho danh mục đầu tư của các công ty chứng khoán, đặc biệt đối với các công ty tập trung trong mảng đầu tư và phân phối trái phiếu.

Bên cạnh đó, quy định mới hạn chế các công ty chứng khoán tham gia các hoạt động kinh doanh không cốt lõi, như cho vay khách hàng thông qua hình thức hợp tác kinh doanh (BCC), tạm ứng, hoặc đầu tư bất động sản tiềm ẩn rủi ro cao. Quy định mới yêu cầu hệ số rủi ro thanh toán cho các khoản đặt cọc mua bất động sản, các thỏa thuận kinh tế có cùng bản chất khác tăng từ 100% lên mức 150%... Đồng thời, khoản tạm ứng lớn (có giá trị chiếm trên 2% đến dưới 5% vốn chủ sở hữu) có thời gian còn lại dưới 90 ngày cũng phải tăng hệ số rủi ro từ 8% lên 50%.

Cùng đó, nếu đối tác hoàn toàn mất khả năng chi trả, toàn bộ giá trị tổn thất theo hợp đồng sẽ bị trừ khỏi vốn khả dụng của công ty chứng khoán.

Theo quan sát của VIS Rating, một vài công ty chứng khoán có tỷ lệ các khoản phải thu trong cơ cấu tổng tài sản lớn, trong đó phần lớn là các hợp đồng BCC cho vay doanh nghiệp có rủi ro cao và gây ra tổn thất tín dụng cho công ty chứng khoán. Các khoản này tập trung vào một số khách hàng lớn trong lĩnh vực bất động sản, có dòng tiền hạn chế, đòn bẩy tài chính cao và liên quan đến một số vụ chậm trả gốc lãi trái phiếu.

Ngoài ra, quy định mới đã bổ sung và làm rõ trường hợp công ty chứng khoán đầu tư lớn vào công ty TNHH thông qua hình thức góp vốn. Trong trường hợp này, công ty chứng khoán sẽ bị cộng thêm hệ số rủi ro nhằm giảm thiểu rủi ro tập trung trong danh mục đầu tư. Ví dụ, nếu tổng giá trị đầu tư vào chứng khoán và phần vốn góp vào một tổ chức vượt quá 25% vốn chủ sở hữu của công ty chứng khoán, thì hệ số rủi ro sẽ tăng thêm 30%. Trước đây, quy định này chỉ áp dụng đối với đầu tư vào cổ phiếu và trái phiếu của tổ chức, chưa tính đến phần vốn góp.

Việc chuẩn hóa các chỉ tiêu an toàn tài chính sẽ giúp nâng cao uy tín của thị trường chứng khoán Việt Nam trong mắt các tổ chức quốc tế. Ảnh: Dũng Minh

PV: Những thay đổi trên sẽ tác động thế nào đến hoạt động kinh doanh của công ty chứng khoán nói riêng và thị trường chứng khoán nói chung, thưa ông?

Ông Phan Duy Hưng: Về dài hạn, VIS Rating đánh giá, Thông tư 102 có ý nghĩa tích cực, giúp định hướng sự phát triển của công ty chứng khoán theo hướng cân bằng giữa lợi nhuận và rủi ro, củng cố năng lực quản trị rủi ro của các công ty thông qua việc yêu sử dụng xếp hạng tín nhiệm cho hoạt động đầu tư trái phiếu, hạn chế tham kinh doanh không cốt lõi. Điều này góp phần xây dựng nền tảng phát triển bền vững cho ngành chứng khoán trong giai đoạn tăng trưởng mới.

Trong ngắn hạn, chúng tôi đánh giá, tác động của Thông tư 102 đến các công ty chứng khoán chưa quá lớn. Tính đến ngày 30/6/2025, top 30 công ty chứng khoán (xét về quy mô tài sản) đạt tỷ lệ an toàn tài chính trung bình ở mức 560%, vượt xa mức yêu cầu tối thiểu 180% theo quy định. Một số công ty có tỷ lệ an toàn tài chính thấp hơn trung bình ngành do hoạt động kinh doanh tập trung vào trái phiếu doanh nghiệp, cũng đang chủ động tăng vốn để cải thiện bộ đệm rủi ro.

Bên cạnh đó, để tạo điều kiện cho doanh nghiệp thích ứng, Thông tư 102 quy định thời gian chuyển tiếp 6 tháng kể từ ngày có hiệu lực (15/12/2025) để các công ty chứng khoán điều chỉnh hoạt động và đáp ứng các tỷ lệ an toàn tài chính mới.

PV: Xin cảm ơn ông!

Tùng Linh