Xây nhà lõi cứng - Giải pháp giúp bà con miền Trung sống an toàn trong bão lũ

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu gia tăng, các cơn bão và đợt mưa lũ lịch sử đã liên tiếp giáng xuống miền Trung, phơi bày những lỗ hổng nghiêm trọng trong khả năng chống chịu của hệ thống đô thị.

Để hiểu rõ hơn về tính dễ tổn thương này và tìm kiếm giải pháp căn cơ, phóng viên Tạp chí Một Thế Giới đã có cuộc phỏng vấn với kiến trúc sư (KTS), chuyên gia Hoàng Sừ - nguyên Chủ tịch Hội Kiến trúc sư tỉnh Quảng Nam - người đã dày công nghiên cứu và đưa ra những đề xuất đột phá về mô hình nhà ở thích ứng với bão lũ.

Kiến trúc sư (KTS), chuyên gia Hoàng Sừ - nguyên Chủ tịch Hội Kiến trúc sư tỉnh Quảng Nam

- Qua các hình thái thời tiết cực đoan như trận lũ lịch sử vào tháng 10.2025 vừa qua, ông đánh giá thế nào về khả năng chống chịu hiện tại của chuỗi đô thị miền Trung?

- KTS Hoàng Sừ: Khả năng chống chịu của chuỗi đô thị miền Trung, tôi phải dùng từ là rất mong manh và dễ bị tổn thương nghiêm trọng. Điều này không chỉ là do quy mô của thiên tai mà còn do yếu tố địa hình và quy hoạch.

Miền Trung có địa hình đặc trưng, phía tây là dãy Trường Sơn, phía đông là Biển Đông, với độ dốc lớn. Khi xảy ra những đợt mưa lịch sử, điển hình như tháng 10.2025 với lượng mưa vượt ngưỡng 1.000mm, lưu vực lớn sẽ tạo ra một lượng nước khổng lồ ập về hạ du trong vòng 24 đến 48 giờ.

Lấy ví dụ điển hình là hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn, với lưu vực lên tới 10.350 km², phải hứng chịu khoảng 10,35 tỷ mét khối nước đổ về. Trong khi đó, dung tích tổng cộng của các hồ thủy điện trên địa bàn chỉ chưa đầy 2 tỷ mét khối. Khi cả sông suối và các hồ đều đã "no nước," mọi cố gắng cắt lũ hay điều tiết lũ gần như là vô vọng. Trận lụt lịch sử 10.2025 đã chứng minh điều ấy.

- Vậy ngoài yếu tố địa hình tự nhiên, liệu có những hạn chế nào trong quy hoạch và phát triển đô thị đã làm trầm trọng thêm tình trạng ngập lụt, thưa ông?

- KTS Hoàng Sừ: Có ba vấn đề lớn liên quan đến quy hoạch và hạ tầng:

Vị trí đô thị và hiệu ứng triều cường: Hầu hết các đô thị miền Trung bám theo tuyến Quốc lộ 1A và nằm ở cuối các con sông lớn đổ ra biển. Vị trí này có lợi thế về giao thương nhưng lại là điểm yếu chết người khi gặp bão hoặc áp thấp nhiệt đới kèm theo triều cường. Triều cường làm nước sông không thể thoát ra biển, gây ứ đọng và ngập sâu cho các đô thị ven sông cửa biển.

Các tuyến giao thông trở thành "đê nhân tạo": Dọc theo trục Bắc - Nam, ngoài QL1A, chúng ta có tuyến đường Hồ Chí Minh và Cao tốc Bắc Nam. Những tuyến giao thông huyết mạch này, do cao trình lớn, đã vô tình trở thành các con đê cản trở sự thoát nước tự nhiên từ vùng ngoại ô, gây ngập úng nghiêm trọng cho các khu vực này.

Hạ tầng cũ kỹ: Các đô thị chủ yếu mở rộng từ đô thị cũ. Hệ thống thoát nước hầu hết là bổ sung, nâng cấp từ hệ thống hiện trạng ban đầu đã lạc hậu. Việc này hạn chế nghiêm trọng năng lực thoát nước, dẫn đến tình trạng "hễ cứ mưa là ngập" ngay cả với những cơn mưa không quá lớn.

Với lũ lịch sử như năm 1999 hay 2025, tôi khẳng định không đô thị nào ở miền Trung có thể tránh khỏi tổn thương nghiêm trọng.

- Nếu việc chống lũ quy mô lớn là vô vọng trước lượng nước khổng lồ đó, theo ông, đâu là hướng đi khả thi nhất cho người dân miền Trung? Ông từng đề xuất một giải pháp gọi là "lõi cứng chống bão - lũ", xin ông giải thích rõ hơn về ý tưởng này.

- KTS Hoàng Sừ: Giờ người dân miền Trung cần phải tìm cách sống chung an toàn với bão lũ. Ý tưởng "lõi cứng" của tôi ra đời từ sự quan sát thực tế sau bão. Tôi nhận thấy những căn nhà cấp 4 có hiên (veranda) đúc bằng bê tông cốt thép (BTCT) thì không hề hấn gì, trong khi nhà xung quanh tốc mái, sập đổ. Điều này chứng tỏ, chỉ cần có một kết cấu cứng, một lõi cứng liên kết với ngôi nhà cũ là có thể chống được bão trên cấp 12, thậm chí là siêu bão.

Mô hình lõi cứng chống bão - lũ cụ thể như sau: Xây chèn vào ngôi nhà cấp 4 hiện trạng một lõi cứng gồm 4 cột BTCT. Đúc một sàn BTCT ở độ cao trên 6m (đủ cao để chống lại lũ lịch sử). Diện tích sàn không cần lớn, chỉ khoảng 9 - 12m². Lõi cứng này được thiết kế để chống chịu bão cấp 12 và lụt ngập trên 6m, đóng vai trò như một phòng trú ẩn kiên cố.

Trên sàn có thể lợp tôn hoặc đúc mái BTCT (tận dụng làm bể chứa nước mưa). Có thang sắt hoặc thang BTCT để leo. Dưới sàn có thể để trống làm sân chơi.

Trước mùa mưa bão, người dân chỉ cần tích trữ lương thực, nước uống, thuốc men, và nhiên liệu (than, đèn dầu) trên sàn này là có thể "ăn ngon ngủ yên" qua mọi cơn bão lũ. Mục tiêu là triệt tiêu nguy cơ bão lũ trên toàn vùng bằng cách tạo ra sự an toàn cho từng hộ gia đình, giúp họ không còn lo sập nhà hay bị cuốn trôi.

- Giải pháp này có chi phí bao nhiêu và thách thức lớn nhất trong việc triển khai rộng rãi là gì, thưa ông?

- KTS Hoàng Sừ: Chi phí để xây dựng một lõi cứng như vậy, theo thời giá hiện tại, chỉ vào khoảng 50 - 80 triệu đồng. Đây là một khoản đầu tư rất nhỏ so với thiệt hại mà bão lũ lịch sử gây ra cho một gia đình, nhưng lại có hiệu quả cực cao.

Thách thức không nằm ở kỹ thuật hay sự chấp nhận của người dân, mà nằm ở vấn đề ngân sách và cơ chế chính sách. Nếu Nhà nước dùng ngân sách để xây dựng cho hàng trăm ngàn hộ dân, chi phí có thể lên tới nhiều chục nghìn tỷ đồng, điều này là không khả thi.

Tuy nhiên nếu nhà nước có quyết định biến ý tưởng nhà lõi cứng an toàn bão lũ thành chủ trương lớn và buộc tất cả các hộ dân nằm trong vùng bão - lụt phải thực hiện; đồng thời thu xếp để cho dân vay dài hạn thông qua ngân hàng chính sách, để cho dân tự xây dựng thì khả năng thành công rất cao, chỉ trong vòng vài năm nhân dân vùng bão lũ hết nỗi lo truyền kiếp mỗi khi mùa mưa tới.

Nếu mô hình này được áp dụng rộng rãi, nó sẽ mang lại hiệu quả to lớn, người dân không phải di tản, Nhà nước không còn phải dồn toàn lực với kinh phí khổng lồ để cứu trợ khẩn cấp sau mỗi mùa bão. Đây chính là mục tiêu an dân bền vững nhất. Đã đến lúc chúng ta phải hành động, đặc biệt sau thiên tai tháng 10.2025.

Xin cảm ơn ông về những chia sẻ này!

Tuyết Nhung (thực hiện)