Xét công nhận GS, PGS: Lại chạy 'chuyến tàu vét'?

Kinh tế, Y học dẫn đầu

Hội đồng Giáo sư Nhà nước vừa công bố, năm 2025, cả nước có 933 ứng viên được các HĐGS cơ sở đề nghị xét công nhận đạt tiêu chuẩn chức danh GS, PGS (chưa bao gồm ứng viên từ HĐGS ngành Khoa học An ninh và HĐGS ngành Khoa học Quân sự). Trong số này, có 89 ứng viên GS và 844 ứng viên PGS, cao hơn năm 2024 là 260 ứng viên, tăng trên 38%.

Kinh tế và Y học tiếp tục là 2 ngành dẫn đầu ngành Kinh tế có 153 ứng viên; ngành Y học với 124 ứng viên; ngành Hóa học - Công nghệ thực phẩm đứng thứ ba với 64 ứng viên. Tiếp theo là các ngành Vật lí có 53 ứng viên; ngành Cơ khí - Động lực có 47 ứng viên; ngành Điện tử - Tự động hóa có 44 ứng viên; ngành Giao thông vận tải và Kiến trúc đều có 41 ứng viên; ngành Sinh học có 39 ứng viên; ngành Công nghệ thông tin có 37 ứng viên; ngành Toán học có 36 ứng viên...

Với 153 hồ sơ, tỉ trọng ứng viên của ngành Kinh tế tương đương 16,4% trong tổng số ứng viên đề xuất năm nay. Ba ngành có số lượng ứng viên đứng đầu năm nay chiếm tỉ trọng tới trên 36%. Đây cũng là những hội đồng luôn nằm trong tốp 3 về số lượng ứng viên đăng kí hằng năm. Năm 2019 (năm đầu tiên thực hiện Quyết định 37), HĐGS ngành Kinh tế có 42 ứng viên, trong khi HĐGS liên ngành Hóa học - Công nghệ Thực phẩm có 57 ứng viên. HĐGS ngành Y có 47 ứng viên. Nhưng sau 6 năm, số lượng ứng viên HĐGS ngành Kinh tế tăng gấp 3,6 lần, lên vị trí tốp đầu; ngành Y học vẫn giữ vị trí thứ 2 với 124 ứng viên, tăng trên 2,6 lần, liên ngành Hóa học - Công nghệ thực phẩm tụt xuống tốp 3, 64 ứng viên, tăng 12%.

Năm 2017 là năm tai tiếng nhất trong lịch sử xét GS, PGS ở Việt Nam. Số ứng viên nộp hồ sơ là 1.537 tăng trên 2,2 lần so với năm 2016. Ngày đó, HĐGSNN khẳng định, số ứng viên tăng là do ngày hết hạn nộp hồ sơ muộn hơn gần 6 tháng so với năm 2016 và đây là năm cuối xét theo quyết định 174 trước khi có sự thay đổi về tiêu chuẩn chức danh (Quyết định 37 ban hành năm 2018). GS.TSKH Trần Văn Nhung khi đó là Tổng Thư kí HĐGSNN đã ví von, đây là “chuyến tàu chót mang số hiệu 174”. Tổng số người đạt tiêu chuẩn giáo sư, phó giáo sư năm 2017 là 1.226 người, tăng gần 60% so với năm trước.

Nghiên cứu khoa học trong trường ĐHẢnh: HOA BAN

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ trưởng Bộ GD&ĐT, Chủ tịch HĐGSNN nghiêm túc xem xét, rà soát kĩ lưỡng bảo đảm chất lượng theo quy định. Thanh tra Bộ GD&ĐT vào cuộc, tìm ra 41 ứng viên không đủ điều kiện, trong đó có một số ứng viên tự xin rút hồ sơ từ số ứng viên đã được công nhận trước đó.

Năm 2019 là năm đầu tiên thực hiện xét GS, PGS theo Quyết định 37, số lượng ứng viên giảm mạnh. Cả nước có 73 nhà giáo đạt tiêu chuẩn GS và 349 nhà giáo đạt tiêu chuẩn chức danh GS, bằng gần 38% năm 2017.

Siết từ hội đồng ngành cầm cân nảy mực

GS.TSKH Bùi Văn Ga, nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT, Chủ tịch HĐGS liên ngành Cơ khí - Động lực chia sẻ, khi nhận được phản ánh bài báo khoa học của các ứng viên, mỗi hội đồng ngành đều xem xét, rà soát kĩ. Bài báo khoa học của mỗi lĩnh vực thường rất chuyên sâu. Do đó, các ứng viên bị phản ánh phải có giải trình. Từ đó, HĐGS ngành sẽ phân loại những lỗi này thuộc diện có ảnh hưởng đến liêm chính khoa học như đạo văn, báo cáo không chính xác dữ liệu nghiên cứu, bán bài (tức những lỗi nghiêm trọng cần xử lí nghiêm minh)… hay thuộc diện lỗi kĩ thuật từ phía nhà xuất bản, từ phía tác giả (những lỗi không ảnh hưởng đến chất lượng ứng viên)… Sau đó, HĐGS ngành cử thành viên am tường lĩnh vực ứng viên nghiên cứu đọc thẩm định rồi họp các thành viên trong hội đồng cho ý kiến.

Hiện nay, các ứng viên trẻ thường có nhóm nghiên cứu liên kết trong nước, quốc tế. GS. Ga cho biết, với một nhóm nghiên cứu nhiều thành phần, tác giả khó có thể kiểm soát hết các thành viên về sai sót khoa học. Do vậy, những kết luận không chính xác sẽ ảnh hưởng rất lớn đến các ứng viên, thậm chí, làm giảm tinh thần nghiên cứu khoa học của những người trẻ.

Theo GS. Ga, những trường hợp sai sót thật sự, HĐGS ngành có muốn bảo vệ cũng không được. Nhưng những sai sót không ảnh hưởng đến chất lượng ứng viên, HĐGS ngành sẽ phải đứng lên bảo vệ. “HĐGS ngành là đơn vị cầm cân nảy mực, nếu biết ứng viên không sai mà không dám đứng lên bảo vệ, thì đó là lỗi của hội đồng và như vậy sẽ không đào tạo được thế hệ trẻ sau này; không còn ai dám nghiên cứu, viết bài báo khoa học”, GS. Ga nói.

Ông cho biết, HĐGS ngành Cơ khí - Động lực cũng xây dựng những “rào cản” kĩ thuật riêng đối với vấn đề tăng đột biến công bố trong thời gian ngắn cận thời gian ứng viên làm hồ sơ đăng kí xét duyệt. Hội đồng chỉ xem xét một số bài chính và không cho điểm tất cả các công bố của ứng viên. Ông Ga lưu ý, việc ứng viên có nhiều bài báo khoa học trong một năm cần được xem xét thấu đáo, vì thường họ có một nhóm nghiên cứu liên kết các nhà khoa học trong nước và quốc tế, nên mới có nhiều bài. Một mình họ không thể đạt năng suất hơn 10 bài/năm. Vấn đề này, họ không sai phạm. Nhưng với những ứng viên năng suất cao bất thường, khi bảo vệ trước hội đồng, hội đồng sẽ “tra” rất kĩ. Điều này vừa tạo răn đe để ứng viên tập trung vào chất lượng nhưng cũng vừa khuyến khích nghiên cứu khoa học.

Trước câu hỏi năm nay liệu có lặp lại “chuyến tàu vét 37”, GS. Bùi Văn Ga cho hay, ở HĐGS ngành Cơ khí - Động lực, những năm trước chỉ khoảng 30 hồ sơ, năm nay có 47 hồ sơ. Số lượng tăng, chất lượng các công trình nghiên cứu, công bố khoa học tốt, ứng viên tham gia giảng dạy, nghiên cứu khoa học sôi nổi. Mặc dù vậy, HĐGS ngành vẫn quán triệt tinh thần xem xét kĩ lưỡng, không bỏ sót nhưng cũng không quy kết oan cho ứng viên.

Ngoài danh sách các tạp chí săn mồi, các tạp chí có nghi ngờ được HĐGSNN cung cấp, hội đồng cũng tra thông tin trên mạng, đồng thời đưa ra quy định, những bài báo có thời gian phản biện ngắn, phải đóng tiền dù có đăng trên các tạp chí thuộc tốp Q1, Q2 (tốp đầu trong các tạp chí nổi tiếng thế giới), HĐGS liên ngành Cơ khí - Động lực cũng loại. GS. Bùi Văn Ga nhấn mạnh, chất lượng ứng viên qua mỗi mùa xét duyệt được quyết định quan trọng nhất là quy định của từng HĐGS ngành trên cơ sở quy định của HĐGSNN.

Nghiêm Huê