Xông hơi nước - liệu pháp sức khỏe diệu kỳ

Xông hơi ướt khác gì so với xông hơi khô?

Phòng xông hơi ướt có nét chung như phòng xông hơi khô. Bạn ngồi trong một căn phòng nhỏ được sưởi nóng, và cả hai đều được cho là có lợi cho sức khỏe của bạn. Sự khác biệt là ở loại nhiệt mà chúng cung cấp.

Phòng xông hơi khô sử dụng nhiệt khô, thường từ đá nóng hoặc bếp kín. Các phòng xông hơi ướt được làm nóng bằng hơi nước từ thiết bị chứa đầy nước sôi. Xông hơi khô có thể giúp bạn thư giãn và thả lỏng cơ bắp, còn phòng xông hơi ướt không chỉ vậy, nó mang lại nhiều lợi ích hơn cho sức khỏe. Chìa khóa cho những lợi ích sức khỏe độc đáo của phòng xông hơi ướt là độ ẩm.

Phòng xông hơi ướt thường được lót bằng gạch, thủy tinh hoặc nhựa để kín khí và giữ ẩm. Chúng được làm nóng từ 114 - 120 độ C và được thiết kế để duy trì độ ẩm từ 95 - 100%.

Khi vào phòng xông hơi ướt, bạn sẽ nhận ra ngay những giọt nước trên da do độ ẩm cao. Không khí thậm chí có thể cảm thấy dày đặc. Ngược lại, phòng xông hơi khô như sa mạc, thường được làm bằng gỗ và được nung nóng ở nhiệt độ từ 160 - 200 độ C, độ ẩm gần bằng 0.

Lợi ích của xông hơi ướt

Tắm nóng là tập tục cổ xưa trong lịch sử ở nhiều nền văn hóa, ngày nay vẫn tiếp tục ở Nga, Nhật, nhà nghỉ đổ mồ hôi của người da đỏ Mỹ, phòng xông hơi khô ở Phần Lan.

Khi liệu pháp nhiệt ngày càng phổ biến, đã có nhiều tuyên bố về lợi ích sức khỏe của nó. Đó là sự trao đổi chất tốt hơn, giảm cân, giảm căng thẳng, cải thiện chức năng tim mạch, giảm đau, chống lão hóa và trẻ hóa da...

Bằng chứng y tế chứng minh cho những tuyên bố này đôi khi không đầy đủ và thiếu bằng chứng khoa học, như nhà nghiên cứu liệu pháp nhiệt Joy Hussain đã chỉ ra trong nghiên cứu năm 2018 của bà. Tuy nhiên, nhà nghiên cứu cũng cho rằng tắm xông hơi có tác dụng đối với các chức năng của hệ tuần hoàn, tim mạch và hệ miễn dịch.

Mặc dù có nhiều nghiên cứu về lợi ích sức khỏe của phòng xông hơi khô, nhưng nghiên cứu về lợi ích của hơi nóng ẩm, phòng xông hơi ướt, lại khá ít. Tuy nhiên, người ta đã chứng minh được những lợi ích sức khỏe do tác động nhiệt hơi nước.

Giúp giảm viêm

Điều mà các nhà nghiên cứu thường nhất trí là liệu pháp nhiệt có thể giúp giảm viêm toàn thân.

Đây là một lợi ích lớn. Nghiên cứu cho thấy các bệnh viêm mạn tính là nguyên nhân gây tử vong nhiều nhất trên thế giới. Nếu tình trạng viêm có thể giảm thì tỷ lệ mắc bệnh của hàng triệu người cũng có thể giảm. Một bản cập nhật nghiên cứu gần đây của Rand Corporation cho thấy khoảng 60% người Mỹ mắc ít nhất một bệnh mạn tính và 42% mắc nhiều hơn một bệnh. 12% người trưởng thành ở Mỹ đang sống chung với 5 bệnh mạn tính trở lên.

Trên toàn thế giới, cứ 5 người thì có 3 người chết vì các bệnh viêm mạn tính. Viêm có liên quan đến nhiều tình trạng mạn tính, gồm: đau tim, bệnh hô hấp, rối loạn tim, ung thư, béo phì, tiểu đường... Một nghiên cứu cho thấy tắm hơi thường xuyên giúp giảm lượng protein phản ứng C (CRP) trong cơ thể. Protein phản ứng C là một dấu hiệu máu hàng đầu của tình trạng viêm toàn thân.

Các nhà nghiên cứu lưu ý rằng cần có những nghiên cứu sâu hơn để điều tra mối quan hệ chính xác giữa tắm hơi và viêm toàn thân. Mặc dù sưởi ấm bằng xông hơi khô, không phải sưởi ấm bằng hơi nước, là trọng tâm của nghiên cứu, nhưng hơi nước có thể có lợi ích tương tự vì nó cũng sử dụng liệu pháp nhiệt.

Một nghiên cứu khác cho rằng giảm viêm có thể là một trong những lý do khiến việc tắm hơi thường xuyên liên quan đến sự giảm nguy cơ mắc các bệnh ngắn hạn và dài hạn. Nghiên cứu cho rằng tác dụng lâu dài của việc xông hơi vẫn chưa được biết kỹ càng.

Một nghiên cứu từ hơn 2.000 nam giới sống ở Phần Lan cho thấy mức CRP thấp hơn ở những người sử dụng phòng xông hơi khô thường xuyên so với người ít dùng. Đây là một ví dụ về lợi ích sức khỏe liên quan đến liều lượng của liệu pháp nhiệt.

Những lợi ích khác

Đã có nhiều cuộc thảo luận trong giới y học về việc tăng không chỉ tuổi thọ mà còn cả sức khỏe. Đây là số năm bạn sống trong tình trạng sức khỏe tương đối tốt mà không mắc bệnh cấp tính hoặc mạn tính nghiêm trọng.

Một nghiên cứu đã kết luận rằng tắm xông hơi thường xuyên có khả năng trì hoãn tác động của lão hóa và kéo dài tuổi thọ thông qua các lợi ích của liệu pháp nhiệt đối với sức khỏe tim mạch và nhận thức, thể chất, duy trì cơ bắp.

Bằng chứng mới cho thấy lợi ích sức khỏe của việc xông hơi thường liên quan đến liều lượng, đặc biệt là đối với chứng viêm và tim mạch. Điều này có nghĩa là việc sử dụng phòng xông hơi ướt thường xuyên có nhiều lợi ích hơn so với việc sử dụng không thường xuyên.

Dưới đây là một số nghiên cứu về lợi ích sức khỏe thường được nhắc đến nhất của liệu pháp nhiệt, nhất là xông hơi ướt.

- Cải thiện lưu thông: Một nghiên cứu về người cao niên vào năm 2012 cho thấy nhiệt ẩm giúp cải thiện lưu thông máu, đặc biệt ở phần chân. Hơi nóng ẩm được áp dụng bằng một gói nhiệt cách da tới 1cm, thay vì bằng phòng xông hơi ướt.

Cải thiện lưu thông máu giúp ổn định huyết áp và một trái tim khỏe mạnh. Nó cũng có thể thúc đẩy quá trình chữa lành mô da, đây là một biến chứng phổ biến đối với người lớn tuổi.

- Xóa bỏ tắc nghẽn: Xóa bỏ tắc nghẽn có lẽ là lợi ích mà hầu hết mọi người liên tưởng đến phòng xông hơi ướt. Những tuyên bố giai thoại thường ghi nhận hơi nước với lợi ích: xóa nghẹt mũi, đau đầu, viêm họng, ho. Phòng xông hơi ướt tạo ra một môi trường làm ấm màng nhầy và khuyến khích hít thở sâu. Do đó, sử dụng nó có thể giúp phá vỡ tắc nghẽn bên trong xoang và phổi, trước mắt là tạm thời, về sau có thể lâu dài.

Về mặt tích cực, một nghiên cứu cho thấy không khí nóng ẩm có thể giúp làm sạch chất nhầy, điều này có thể được tăng cường khi hít hơi nước. Một nghiên cứu khác cho thấy rằng việc hít các loại tinh dầu, đặc biệt là bạc hà, trong hơi nước, có thể giúp thông xoang và tắc nghẽn phổi. Ngoài ra, nghiên cứu này phát hiện ra rằng xông hơi, đặc biệt là khi được bổ sung với các tư thế yoga, có thể giúp cải thiện bệnh viêm xoang mạn tính bằng cách thúc đẩy dẫn lưu dịch từ xoang.

Một thử nghiệm lâm sàng khám phá hiệu quả của việc hít hơi nước ở những người có triệu chứng xoang mạn tính cho thấy sự cải thiện đáng kể chỉ đối với chứng đau đầu chứ không phải đối với phần lớn các triệu chứng xoang khác. Nhìn chung, liệu pháp xông hơi có thể có hiệu quả trong việc giảm tạm thời các triệu chứng nghẹt mũi, nhưng nó chưa được khoa học chứng minh là một phương pháp điều trị hiệu quả.

- Thúc đẩy sức khỏe tim mạch: Nghiên cứu cũ hơn cho thấy rằng, trong phòng xông hơi ướt, cơ thể của một số người giải phóng hormone làm thay đổi nhịp tim của họ. Một trong những hormone này, được gọi là aldosterone, điều chỉnh huyết áp của bạn. Khi aldosterone được giải phóng khi ngồi trong phòng xông hơi ướt, nó có thể giúp giảm huyết áp cao. Đây là một phần lý do mà phòng xông hơi ướt khiến bạn cảm thấy thư thái.

Một nghiên cứu năm 2021 cho thấy xông hơi ướt có khả năng cải thiện chức năng tim bằng cách giảm huyết áp ở những người khỏe mạnh. Họ ghi nhận việc giảm nhịp tim và cả huyết áp tâm thu và tâm trương ở những người khỏe mạnh khi tắm hơi 10 - 15 phút/tuần/lần trong 12 tuần. Một nghiên cứu khác lặp lại những phát hiện này, lưu ý rằng việc sử dụng phòng tắm hơi thường xuyên thường làm giảm huyết áp tâm thu và tâm trương để cải thiện sức khỏe tim mạch.

- Giảm căng thẳng: Mọi người đều biết ngồi trong phòng xông hơi ướt có thể giúp bạn thư giãn như thế nào. Các nhà nghiên cứu không chắc chắn tại sao. Một số giả thuyết cho rằng sức nóng của phòng xông hơi ướt giúp cơ thể sản xuất endorphin, cái gọi là hormone tạo cảm giác dễ chịu giúp giảm căng thẳng và lo lắng.

Một lời giải thích khác là một buổi xông hơi giúp cơ thể giảm mức cortisol, loại hormone được sản xuất để đối phó với căng thẳng. Khi nồng độ cortisol giảm xuống, mọi người cảm thấy thoải mái và trẻ trung hơn. Một đánh giá nghiên cứu cho rằng những người làm công việc căng thẳng cao (HSO) có thể giảm mức độ căng thẳng bằng cách tắm hơi. Nghiên cứu chỉ liên quan đến phòng xông hơi khô, nhưng lợi ích có thể mở rộng sang phòng xông hơi ướt bởi điều quan trọng chính là giảm căng thẳng nhiệt.

Các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng 1 - 2 lần xông hơi mỗi tuần có thể giúp cải thiện huyết áp và xơ cứng động mạch trong thời gian ngắn. Sử dụng phòng xông hơi thường xuyên hơn và trong thời gian dài hơn dẫn đến khả năng chịu đựng căng thẳng tốt hơn và tăng cường sức khỏe. Các nhà nghiên cứu đã nhìn thấy tiềm năng của việc tắm hơi trong việc loại bỏ các yếu tố nguy cơ trao đổi chất đối với những người trong HSO. Họ cho biết cần có nghiên cứu trong tương lai để kiểm tra tác động của việc sử dụng phòng xông hơi ngắn hạn và dài hạn đối với phản ứng và hiệu suất của cơ thể.

- Thúc đẩy sức khỏe tinh thần: Các phương pháp điều trị dựa trên nhiệt, bao gồm cả phòng xông hơi ướt, có thể hỗ trợ sức khỏe tinh thần bằng cách hướng sự chú ý đến việc thư giãn và tránh xa những lo lắng

Một nghiên cứu gợi ý rằng, tham gia vào các hoạt động xử lý nhiệt giúp tạo ra trạng thái chánh niệm và tập trung vào hơi thở, cả hai đều mang lại nhiều lợi ích về tâm lý. Chúng có thể bao gồm cải thiện giấc ngủ, giảm căng thẳng và cải thiện tâm trạng bằng cách tập trung làm điều gì đó tích cực cho bản thân.

Tắm xông hơi có liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc chứng mất trí nhớ và bệnh alzheimer, từng cho kết quả này ở một người đàn ông Phần Lan. Các nhà nghiên cứu kêu gọi tiến hành các nghiên cứu sâu hơn để xác định các quá trình cụ thể của cơ thể có thể liên quan đến việc tắm hơi và các bệnh về trí nhớ.

- Có thể giúp chống lại COVID-19: Mặc dù không ai khuyên bạn nên vào phòng xông hơi ướt nếu bạn mắc COVID-19, nhưng thật thú vị khi lưu ý rằng nghiên cứu đang khám phá khả năng áp dụng từ phòng xông hơi khô, phòng xông hơi ướt, suối nước nóng… để hành động giống như một cơn sốt kích hoạt khả năng phòng vệ miễn dịch chống lại vi rút, bao gồm cả COVID-19. Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng chưa có quy trình lâm sàng nào sử dụng nhiệt để điều trị COVID-19. Nhưng sức nóng đã có một lịch sử lâu đời được sử dụng để điều trị bệnh. Các nhà nghiên cứu đề xuất rằng các giao thức nên được thiết lập để sử dụng ngay bây giờ và trong bất kỳ đại dịch nào trong tương lai.

Nghiên cứu kết luận nhiệt có khả năng điều trị và phòng ngừa COVID-19. Mặc dù hiệu quả của nó vẫn chưa được thiết lập, nhưng phương pháp xử lý nhiệt được phổ biến rộng rãi và tương đối rẻ tiền. Ngoài ra, chúng có tác dụng tinh thần và thể chất trên phạm vi rộng trong cơ thể. Tất cả điều này kết hợp để làm cho các phương pháp điều trị nhiệt khác nhau trở thành một lựa chọn tiềm năng để sử dụng chống nhiễm vi rút.

- Thúc đẩy sức khỏe làn da: Thông qua việc tiếp xúc với môi trường, tất cả các loại độc tố có thể bị mắc kẹt bên dưới làn da của bạn. Phòng xông hơi giúp giải quyết vấn đề đó bằng cách sử dụng nhiệt để mở lỗ chân lông của bạn. Hơi nước ngưng tụ ấm sẽ rửa sạch bụi bẩn và da chết có thể dẫn đến nổi mụn. Kết quả là bạn có thể có làn da sáng và đều màu hơn.

- Giúp hỗ trợ phục hồi tập luyện: Cơn đau mà bạn cảm thấy sau khi tập thể dục được gọi là đau nhức cơ khởi phát muộn (DOMS). Trong nhiều thập niên, các vận động viên chuyên nghiệp đã biết rằng liệu pháp nhiệt có thể giúp họ phục hồi sau các buổi tập luyện.

Nhiệt có thể thâm nhập sâu vào mô cơ và giúp giảm DOMS. Một nghiên cứu cũ hơn năm 2013 cho thấy nhiệt ẩm hoạt động hiệu quả và nhanh hơn nhiệt khô trong quá trình phục hồi cơ bắp.

- Nới lỏng các khớp cứng: Khởi động trước khi tập luyện là rất quan trọng để tránh chấn thương. Sử dụng phòng xông hơi ướt như một phần của quá trình khởi động có thể giúp bạn đạt được khả năng vận động tối đa trong các hoạt động như: đang chạy, tập yoga. Một nghiên cứu năm 2013 đã điều tra tác động của nhiệt đối với tính linh hoạt của mô mềm. Nhiệt được áp dụng cho khớp gối trước khi hoạt động, và kết quả là khớp linh hoạt và thoải mái hơn rất nhiều. Kết quả cho thấy nhiệt có thể giúp giảm chấn thương trước khi tập luyện.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng nhiệt đặc biệt hữu ích trong việc làm dịu các khớp bị cứng và giảm đau cơ cho những người bị viêm khớp, theo Arthritis Foundation. Đây là lý do tại sao làm nóng khớp bị đau hoặc cơ bị mỏi làm cho các mạch máu lớn hơn, cho phép nhiều máu, oxy và chất dinh dưỡng đi đến mô bị thương hơn. Điều này thúc đẩy thư giãn các cơ và khớp cứng.

- Đốt cháy calo: Khi bạn ở trong phòng xông hơi ướt hoặc phòng xông hơi khô, nhịp tim của bạn sẽ tăng lên. Nếu bạn sử dụng phòng xông hơi ướt sau khi tập aerobic, nhịp tim của bạn đã tăng lên và phòng xông hơi ướt có thể kéo dài nhịp tim đó. Đổ mồ hôi trong phòng xông hơi ướt không phải là cách giảm cân nhanh chóng. Bất kỳ trọng lượng nào bạn giảm được trong phòng xông hơi ướt đều là trọng lượng nước và bạn sẽ cần thay thế bằng nước uống để tránh mất nước.

Nhưng sử dụng phòng xông hơi ướt thường xuyên như một cách để đốt cháy nhiều calo hơn tại phòng tập thể dục có thể giúp chế độ ăn kiêng và tập thể dục của bạn hiệu quả hơn.

Hạn chế và rủi ro khi sử dụng phòng xông hơi ướt

Phòng xông hơi ướt có nhiều lợi ích tiềm năng cho sức khỏe, nhưng xông hơi ướt có thể gây hại nếu bạn lạm dụng quá mức, đặc biệt nếu bạn là người mới tham gia. Ở trong phòng xông hơi ướt hơn 15 phút có thể làm bạn bị... mất nước. Các chuyên gia khuyên bạn nên uống nước khi bạn ở đó và ngay sau đó.

Phòng xông hơi ướt cũng có thể chứa mầm bệnh. Hơi nước không đủ nóng để tiêu diệt một số loại vi khuẩn và hơi ấm thậm chí có thể làm tăng số lượng vi khuẩn. Phòng xông hơi một mình không thể điều trị các tình trạng nghiêm trọng. Và mặc dù chúng có thể làm tăng nhịp tim của bạn và làm cho bài tập của bạn hiệu quả hơn, nhưng phòng xông hơi ướt không thể thay thế cho việc tập thể dục.

Tránh phòng xông hơi ướt và phòng xông hơi khô cho đến khi bạn nhận được thông báo rõ ràng từ chuyên gia y tế nếu có bất kỳ tình trạng nào sau đây áp dụng cho bạn: đang thai kỳ, suy giảm miễn dịch, phục hồi sau phẫu thuật, các rủi ro tiềm ẩn khác của phòng xông hơi ướt, đặc biệt là khi tiếp xúc lâu, bao gồm: bị bỏng, chuột rút, chóng mặt và ngất xỉu, kiệt sức do nhiệt, say nắng, bạn bị sốt...

Các chuyên gia y tế cảnh báo không nên vào phòng xông hơi ướt nếu bạn bị sốt, đặc biệt là sốt cao. Nhiệt độ tăng lên từ hơi nước có thể làm tăng nhiệt độ cơ thể của bạn đến mức nguy hiểm và dẫn đến khó thở hoặc thậm chí như say nắng.

Nếu bị bệnh có nên xông hơi ướt không?

Ngoài ra, các chuyên gia y tế cảnh báo không nên vào phòng xông hơi ướt nếu bạn bị ốm. Sức nóng có thể khuyến khích sự phát triển hơn nữa của vi khuẩn và vi rút. Ngoài ra, bạn có nguy cơ truyền bệnh cho người khác. Nghiên cứu cảnh báo rằng liệu pháp xông hơi được sử dụng để điều trị cảm lạnh và nhiễm trùng xoang tại nhà đang gây tranh cãi vì có khả năng gây bỏng nếu bạn thực hiện không đúng cách.

Nguyễn Hùng