Xu hướng biến động tất yếu của virus

Duy trì thói quen đeo khẩu trang là biện pháp hữu ích phòng ngừa Covid-19. Ảnh: AAP

Lây nhanh nhưng độc lực giảm

Tính đến cuối tháng 5/2025, thế giới đã ghi nhận hơn 777 triệu ca nhiễm và hơn bảy triệu ca tử vong do Covid-19. Dù tỷ lệ tử vong đã giảm rõ rệt so giai đoạn đỉnh dịch, các biến thể của loại virus này vẫn liên tục được ghi nhận. Điều này phản ánh tính chất lâu dài của dịch bệnh và cũng đặt ra yêu cầu phải thích ứng bền vững, thay vì chỉ phản ứng tức thời như trong giai đoạn khẩn cấp trước đây.

Theo Reuters, trong 5 tháng đầu năm, số ca mắc Covid-19 đang có dấu hiệu gia tăng trên thế giới. Trong số các biến thể đang lưu hành, NB.1.8.1 hiện là biến thể đáng chú ý nhất. Đến giữa tháng 5, NB.1.8.1 đã được phát hiện ở ít nhất 23 quốc gia, trong đó có Trung Quốc, Singapore, Mỹ, Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc và Thailand, với tỷ lệ chiếm khoảng 10,7% trong tổng số các mẫu giải trình tự gen toàn cầu.

Dù số ca mắc Covid-19 gia tăng trở lại, giới chuyên gia nhận định xu hướng tiến hóa của virus đang theo hướng ít gây bệnh nghiêm trọng hơn so các giai đoạn trước. Ngoài NB.1.8.1, các biến thể như LP.8.1, JN.1, XBB.1.16 hay XEC phổ biến thời gian qua dù có khả năng lây lan nhanh, song phần lớn chỉ gây triệu chứng nhẹ, không làm tăng đáng kể tỷ lệ nhập viện hoặc tử vong.

Tại Singapore, Bộ Y tế nước này ghi nhận hơn 14.000 ca mắc trong tuần đầu tháng 5/2025, tăng 28% so tuần trước đó. Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp đều ở thể nhẹ, không tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế. Các biến thể phụ như LF.7 và NB.1.8 đều thuộc nhóm Omicron, không gây thay đổi đáng kể trong mô hình lây nhiễm hoặc mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Tình hình tương tự cũng được ghi nhận tại Thailand. Từ đầu năm đến giữa tháng 5, nước này ghi nhận hơn 71.000 ca mắc. Riêng trong tuần cao điểm từ ngày 11 đến 17/5, có tới hơn 33.000 ca nhiễm mới, chủ yếu do biến thể XEC. Tuy số ca mắc cao song nước này cũng chỉ ghi nhận 19 ca tử vong. Trong khi đó, phần lớn người bệnh không cần nhập viện, cho thấy độc lực của virus đã suy giảm đáng kể so thời kỳ các biến thể nguy hiểm như Delta xuất hiện.

Tại Hong Kong (Trung Quốc), nơi từng chịu áp lực lớn trong làn sóng Omicron năm 2022, số ca mắc cũng tăng nhanh trong tháng 5, từ vài chục lên hơn 1.000 ca mỗi tuần. Tuy nhiên, không có dấu hiệu quá tải y tế hay gia tăng tỷ lệ tử vong. Đây được xem là minh chứng rõ nét cho thấy sự hình thành miễn dịch cộng đồng, cùng với xu hướng tiến hóa tự nhiên của virus theo hướng thích nghi nhưng ít gây hại hơn.

Theo phân tích từ các chuyên gia y tế, hầu hết các biến thể của Covid-19 thời gian qua có các đột biến giúp virus bám tốt hơn vào tế bào người, nhưng không vượt trội về khả năng né tránh miễn dịch như biến thể trước đây. Đây được cho là xu hướng tiến hóa hợp lý của virus, vì nếu độc lực mạnh và gây tử vong nhiều, virus sẽ bị chặn đứng bởi khả năng phản ứng y tế và sự giảm nhanh số vật chủ. Việc giảm độc lực giúp virus tồn tại lâu hơn trong cộng đồng, tăng khả năng lây truyền mà không đẩy hệ thống y tế vào tình trạng khủng hoảng.

Khuyến cáo của chuyên gia y tế

Mặc dù Covid-19 được nhận định đã chuyển dần thành một bệnh truyền nhiễm theo mùa và mức độ nghiêm trọng không còn như trước, nhưng điều đó không có nghĩa giới chức thế giới có thể hoàn toàn buông lỏng cảnh giác. Đặc biệt, trong thời gian gần đây, một số biến thể mới đã và đang nổi lên, cho thấy sự thích nghi bền bỉ và khả năng biến đổi không ngừng của virus SARS-CoV-2.

Các chuyên gia y tế quốc tế cho rằng, từ năm 2023 đến nay, Covid-19 dần chuyển dịch theo mô hình của một bệnh truyền nhiễm theo mùa đồng nghĩa số ca mắc sẽ tăng theo chu kỳ, đặc biệt vào những thời điểm mà miễn dịch cộng đồng suy yếu do ít có đợt dịch lớn hoặc tỷ lệ tiêm vaccine nhắc lại thấp. Bác sĩ Zhao Lei, Trưởng khoa Truyền nhiễm của Bệnh viện Liên hợp Vũ Hán (Trung Quốc) nhận định, làn sóng dịch hiện tại phản ánh quy luật hoạt động tự nhiên của các virus đường hô hấp. Ông Cai Weiping, chuyên gia y tế tại Quảng Châu (Trung Quốc) cũng cho rằng, sự gia tăng các ca mắc Covid-19 thời gian qua là do hệ miễn dịch cộng đồng đã suy giảm sau thời gian dài không có làn sóng dịch lớn và nhiều người dân chưa được tiêm vaccine nhắc lại.

Dù nhận định tác động của virus SARS-CoV-2 đã “trong tầm kiểm soát”, song Tiến sĩ Davidson Hamer, chuyên gia bệnh truyền nhiễm tại Trường đại học Boston khuyến cáo: “Chúng ta vẫn cần cảnh giác, đặc biệt với nhóm người cao tuổi và có bệnh nền. Nhưng có thể thấy rằng, nhờ tiêm chủng và miễn dịch tự nhiên, phần đông dân số giờ đây đã có khả năng đề kháng đáng kể với các biến thể mới”.

Bên cạnh đó, theo ông Harmer, nguy cơ xuất hiện biến thể mới với khả năng né miễn dịch cao hơn vẫn luôn tồn tại. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) từng cảnh báo về các biến thể LP.8.1 và KP.2 có khả năng lây mạnh và tiềm ẩn nguy cơ nếu tiếp tục đột biến theo hướng bất lợi. Trong bối cảnh tỷ lệ tiêm vaccine nhắc lại giảm, sự chủ quan trong cộng đồng gia tăng sau thời gian dài “bình yên” và nhiều quốc gia nới lỏng giám sát dịch tễ, nguy cơ về một làn sóng mới không thể bị loại trừ.

Ngoài ra, hội chứng “Long Covid” (tạm dịch là “hậu Covid”) vẫn là một trong những vấn đề được quan tâm. Dù tỷ lệ mắc hội chứng này đang có xu hướng giảm, nhưng tại Mỹ hiện ước tính vẫn còn khoảng 14 triệu người phải sống chung với các triệu chứng kéo dài như mệt mỏi, khó ngủ, khó thở, đau cơ, suy giảm trí nhớ... Những di chứng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống, hiệu suất lao động và tạo ra áp lực lớn lên hệ thống y tế trong dài hạn.

Đối phó với dịch bệnh, các chuyên gia sức khỏe nhấn mạnh, vaccine vẫn được coi là “lá chắn” hiệu quả nhất. WHO khuyến cáo các nhóm nguy cơ cao như người cao tuổi, người mắc bệnh nền và người bị suy giảm miễn dịch nên tiếp tục tiêm mũi nhắc lại hằng năm. Tại Singapore và Hong Kong, chính sách tiêm chủng được thực hiện linh hoạt, kết hợp với các biện pháp phòng ngừa cơ bản như đeo khẩu trang khi có triệu chứng đường hô hấp, rửa tay thường xuyên và giữ vệ sinh môi trường sống. Những biện pháp này dù đơn giản nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong ngăn ngừa lây nhiễm.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế cũng đang xây dựng các kế hoạch ứng phó dịch bệnh theo từng kịch bản khác nhau, nhằm bảo đảm không bị động trong trường hợp số ca tăng nhanh. Việc duy trì mạng lưới giám sát dịch tễ, cập nhật dữ liệu và chia sẻ thông tin quốc tế cũng đang được thực hiện thường xuyên hơn. Theo WHO, việc đầu tư vào nghiên cứu vaccine, thuốc điều trị và năng lực ứng phó khẩn cấp là điều không thể thiếu trong giai đoạn hậu đại dịch.

Theo Reuters, sự xuất hiện của các biến thể Covid-19 liên tục những năm gần đây nhắc nhở rằng Covid-19 vẫn chưa hoàn toàn biến mất. Virus này đã thay đổi hình thái, độc lực giảm đi, song vẫn tồn tại song hành cùng cuộc sống hiện đại. Tiến sĩ Jerry Weir, Giám đốc Bộ phận Sản phẩm Virus của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) nhấn mạnh, sự tiến hóa của virus là khó lường. Biến thể đang chiếm ưu thế hiện nay có khả năng trở thành chủng trội trong vài tháng tới. Trong khi đó, Tiến sĩ Natalie Thornburg của Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC) nhận định, mùa đông trước không ghi nhận biến thể nào nổi bật, nhưng điều đó không bảo đảm tình hình sẽ tiếp tục ổn định.

Trong bối cảnh mới, chiến lược hiệu quả nhất vẫn là giữ vững cảnh giác, duy trì tiêm chủng đầy đủ và thực hành các thói quen cơ bản. Dù giai đoạn tồi tệ nhất của Covid-19 có thể đã qua, song theo các chuyên gia sức khỏe, giới chức thế giới luôn cần trong tâm thế chủ động. Bởi đây được coi là một trong những vũ khí quan trọng nhất trong cuộc chiến với dịch bệnh.

GIAO LINH (THỰC HIỆN)