Xuất khẩu cá tra gặp khó, sản lượng khai thác vẫn tăng cao

Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), sản lượng thủy sản tháng 5/2025 ước đạt 828,2 nghìn tấn, tăng 3,4% so với cùng kỳ. Sản lượng thủy sản nuôi trồng trong tháng ước đạt 455,2 nghìn tấn, tăng 4,7% so với cùng kỳ. Sản lượng thu hoạch cá tra trong tháng tăng so với cùng kỳ 2024 do giá cá tra nguyên liệu ổn định, sản lượng cá tra thu hoạch bảo đảm nguồn nguyên liệu phục vụ chế biến xuất khẩu. Sản lượng cá tra trong tháng ước đạt 163,4 nghìn tấn tăng 5,4% so với cùng kỳ 2024.

Sản lượng thủy sản khai thác trong tháng ước đạt 373,0 nghìn tấn, tăng 1,8% so với cùng kỳ do thời tiết thuận lợi, khai thác biển bước vào vụ cá nam, cùng với sự xuất hiện nhiều của loài cá nên ngư dân tích cực ra khơi khai thác. Sản lượng thủy sản khai thác biển ước đạt 357,7 nghìn tấn, tăng 1,8% so với cùng kỳ 2024. Tính chung 5 tháng đầu năm 2025, sản lượng thủy sản ước 3.616 nghìn tấn, tăng 2,9% so với cùng kỳ.

Trong tháng 5/2025, xuất khẩu thủy sản đạt 851 triệu USD, tăng 2,7% so với tháng 5/2024

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), trong tháng 5/2025, xuất khẩu thủy sản đạt 851 triệu USD, tăng 2,7% so với tháng 5/2024; lũy kế 5 tháng đầu năm đạt 4,2 tỷ USD, tăng 18,2% so với cùng kỳ 2024. Kết quả này đã phản ánh nỗ lực vượt khó của toàn ngành trong bối cảnh thị trường nhiều biến động, đặc biệt là ảnh hưởng từ chính sách thuế đối ứng của Hoa Kỳ.

Riêng với mặt hàng cá tra, xuất khẩu cá tra lại giảm 17,3% trong tháng 5, chỉ đạt 138 triệu USD, mức sụt giảm mạnh nhất trong các nhóm chủ lực. Nguyên nhân chính đến từ việc các doanh nghiệp tạm thời điều chỉnh lịch xuất hàng sang Hoa Kỳ – thị trường tiêu thụ cá tra lớn nhất, nhằm tránh mức thuế cao, đồng thời chủ động tái cơ cấu thị trường. Một số doanh nghiệp như Caseamex cho biết đang tích cực chuyển hướng sang thị trường EU và châu Á, nơi có yêu cầu kỹ thuật cao nhưng ít rủi ro về thuế quan.

Theo Vasep trong bối cảnh thị trường thủy sản toàn cầu ngày càng cạnh tranh khốc liệt, giá cá tra phile thường xuyên chịu áp lực giảm do cạnh tranh về giá và sự bão hòa thị trường, ngành cá tra Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải đa dạng hóa sản phẩm và phát triển các dòng sản phẩm tiện lợi, chế biến sâu nhằm gia tăng giá trị và nâng cao sức cạnh tranh.

Thống kê cho thấy, hiện sản phẩm phile cá tra truyền thống chiếm phần lớn trong XK thủy sản của Việt Nam, chiếm khoảng 70-80% tổng lượng XK cá tra. Đặc điểm của phile là nguyên liệu thô, chưa chế biến nhiều, thường được các nhà NK dùng để chế biến thành các món ăn khác. Mặc dù là thế mạnh với sản lượng lớn và giá thành cạnh tranh, sản phẩm này đang đối mặt với nhiều hạn chế.

Để đáp ứng nhu cầu từ thị trường, nhiều doanh nghiệp thủy sản đang tích cực triển khai các dòng sản phẩm chế biến sâu như cá viên, cá tẩm gia vị, cá hộp, collagen từ phụ phẩm nhằm thâm nhập thị trường ngách và đáp ứng xu hướng tiêu dùng tiện lợi, đặc biệt tại các đô thị lớn ở châu Á.

Để phát huy hết tiềm năng của các sản phẩm tiện lợi từ cá tra, Vasep cho rằng, khu vực Trung Đông và Bắc Phi có hơn 400 triệu dân, đa phần theo đạo Hồi và có nhu cầu cao về thực phẩm Halal. Cá tra Việt Nam hoàn toàn có thể chiếm lĩnh phân khúc này nếu đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn chế biến, truy xuất và chứng nhận Halal. Pakistan, Bangladesh hay thậm chí là các nước châu Phi Hồi giáo như Nigeria, Senegal cũng là những thị trường tiêu thụ cá tra đông lạnh tiềm năng.

Với dân số hơn 1,4 tỷ người, châu Phi là một lục địa đang đô thị hóa nhanh chóng, nhu cầu tiêu thụ protein động vật ngày càng tăng trong khi nguồn cá biển nội địa ngày càng suy kiệt. Cá tra có thể đóng vai trò thay thế các loại cá biển truyền thống nhờ giá thành hợp lý, dễ chế biến, dễ bảo quản.

Tại thị trường Nam Mỹ, Việt Nam đã bước đầu thâm nhập vào Brazil nhưng phần còn lại của Nam Mỹ vẫn còn là "vùng trũng" về nhập khẩu cá tra. Sự tương thích khẩu vị và xu hướng ăn uống tiện lợi là điểm cộng lớn. Việc khởi động đàm phán FTA giữa Việt Nam và Thị trường chung Nam Mỹ (Mercosur) sẽ là “bàn đạp” chiến lược để mở rộng thị phần.

Tuy vậy, đại diện VASEP cũng chỉ ra rằng hiện nhiều doanh nghiệp cá tra chưa có đủ năng lực để nghiên cứu sâu về khẩu vị, xu hướng tiêu dùng tại các thị trường như châu Phi, Trung Đông, Mỹ Latinh... dẫn đến chiến lược sản phẩm không phù hợp. Các thị trường Hồi giáo yêu cầu chứng nhận Halal, trong khi nhiều nhà máy Việt Nam chưa được cấp phép. Thị trường châu Phi lại đòi hỏi bao bì phù hợp ngôn ngữ, khí hậu và đặc thù vận chuyển. Hiện nay, khoảng 85% sản phẩm cá tra xuất khẩu là phile đông lạnh nguyên tảng, chưa đáp ứng được nhu cầu về sản phẩm chế biến sâu, tiện lợi cho các thị trường như Nhật, Hàn, ASEAN...

Đại diện VASEP khuyến cáo, các doanh nghiệp ngành cá tra nên tái cơ cấu sản phẩm theo nhu cầu từng khu vực: Thay vì xuất khẩu cá tra phile đại trà, cần xây dựng các dòng sản phẩm riêng biệt như là phile không da cho Nhật Bản, cá cắt khoanh cho châu Phi, cá viên, chả cá cho ASEAN...

Dự báo về tình hình xuất khẩu thủy sản trong thời gian tới, VASEP cho rằng, từ nay đến tháng 7 (thời điểm Mỹ sẽ quyết định mức thuế chính thức áp với một số sản phẩm từ Việt Nam), dự kiến hoạt động xuất khẩu sang thị trường này sẽ tiếp tục thận trọng. Các doanh nghiệp cần tính toán thời điểm giao hàng hợp lý để vừa tránh rủi ro về thuế, vừa không mất đơn hàng.

Hồng Hương