Xuyên rừng săn gỗ lũa, đá cảnh

Người dân bản Vùng Kho (xã Đakrông, huyện Đakrông) bày bán gỗ lũa, đá cảnh cạnh tuyến Quốc lộ 9. Ảnh: H.T.S

Từ sáng sớm, khi ngoài trời còn chìm trong mưa gió, rét buốt mùa đông, Pả Hùng đã trở dậy chuẩn bị “đồ nghề” là con dao phát, cái xẻng, a chói… rồi lặng lẽ bước ra ngoài. Khi Pả Hùng tới chỗ hẹn đầu bản thì đã có mấy người đàn ông cùng bản chờ sẵn. Họ trao đổi với nhau vài câu tiếng Vân Kiều, Pa Kô rồi lầm lũi đeo a chói cất bước về phía cửa rừng. Phải mất gần 3 giờ đồng hồ ngược dốc trên con đường trơn trượt như đổ mỡ và bùn ngập tới cổ chân, đoàn người mới đến cửa rừng. Từ đây, họ tạm chia tay nhau, mỗi người một ngả bắt đầu cuộc xuyên rừng kiếm tìm, săn lùng gỗ lũa, đá cảnh giữa đại ngàn. Tay trái quệt những giọt mồ hôi trên trán, tay phải phát cây bụi mở đường, chân dấn bước, Pả Hùng hổn hển: “Bây giờ đi tìm gỗ lũa, đá cảnh còn khó hơn đi “đào vàng”. Gỗ lũa phải là gốc cây cổ thụ, loại cây quý, gỗ cứng hoặc có tinh dầu thì sau khi chết vài chục đến cả trăm năm, bị nắng mưa bào mòn, mối mọt đục khoét hết phần gỗ mềm bên ngoài chỉ còn lại phần lõi cứng nhất thì mới có hình thù đẹp được. Thường gỗ lũa hay nằm ở những vạt nương rẫy bỏ hoang lâu năm hoặc khe suối ẩm ướt. Hiện tại, những cánh rừng xung quanh bản Vùng Kho người ta tìm hết rồi. Muốn tìm được gỗ lũa phải luồn vào tận rừng sâu, núi thẳm may ra mới có lũa đẹp… Còn đá cảnh thì cứ men theo các dòng suối ở trong rừng để tìm những viên đá có hình thù kì dị, lạ mắt, có màu đẹp… mới nhặt mang về”.

Sau hơn 1 giờ trong rừng, Pả Hùng tần ngần đứng trước một gốc cổ thụ đã khô. “Gốc này là gốc cây lát hoa đã chết từ lâu nhưng không được đẹp cho lắm. Hồi trước mới vào nghề săn tìm gỗ lũa, đá cảnh… gặp gỗ lũa không phân biệt được loại cây gì. Mấy năm bám nghề, bây giờ tôi đã phân biệt khá chính xác từng loại gỗ lũa như mít, xoan rừng, dỗi, lát hoa, sến, huệnh… Còn gốc rễ của nó cũng như hình thù thế nào khi chưa đào lên thì không biết được…”. Pả Hùng dùng tay lay lay nhưng gốc cây không nhúc nhích rồi lại tiếp tục đi. Xuyên hết vạt rừng này sang vạt nương rẫy khác, vừa đi Pả Hùng vừa dỏng tai lắng nghe. Phía xa thi thoảng vẳng lại tiếng dao gõ vào gốc cây trầm đục. Pả Hùng nói rằng đó là tín hiệu riêng của cánh săn lũa, đá cảnh thông báo với nhau mình đang ở đâu. Đã tìm thấy cả chục gốc cây nhưng Pả Hùng đều lắc đầu ngao ngán, lặp lại mấy từ “gỗ không tốt, mục quá rồi, đào không được đâu…”.

Trời ngả về chiều, hi vọng tìm được gỗ lũa, đá cảnh ưng ý cũng thật mong manh. Khi ngang qua một đám rẫy bỏ hoang, nét mặt Pả Hùng bỗng sáng lên khi nhìn thấy một gốc cây nhô lên khỏi đống đất to ụ vì mối đùn. Lụi hụi, chật vật đào bới mất gần vài giờ đồng hồ, cẩn trọng từng tí một, cuối cùng Pả Hùng cũng nhấc lên khỏi mặt đất được khúc gỗ lũa nặng gần 20 kg. Gốc sến này trước đây phải rất lớn, nhưng qua thời gian mối đục khoét ăn hết chỉ còn trơ lại phần lõi đầy hang hốc như một tổ ong. Pả Hùng tươi cười bảo: “Loại lũa tổ ong này khách thích mua lắm. Qua nhiều khách hàng, tôi biết được loại lũa này khi mua về khách hàng thường thuê thợ mộc mĩ nghệ gắn thêm tượng Phật hoặc để nguyên khối rồi phun sơn là có thể trang trí phòng khách rất đẹp. Vậy là hôm nay may mắn hơn nhiều hôm khác rồi…”. Trời nhập nhoạng tối cũng là lúc những người trong đoàn săn gỗ lũa, đá cảnh chui từ trong rừng ra điểm tập kết. Trên lưng mỗi người là a chói cồng kềnh gốc lũa, vài viên đá cảnh, quần áo ai cũng tơi tả toàn đất, nét mặt thì phờ phạc vì đói và mệt sau một ngày lùng sục khắp rừng xanh, núi thẳm…

Pả Hùng cho biết: “Nghề đi tìm kiếm và bày bán gỗ lũa, đá cảnh của các hộ dân ở bản Vùng Kho hình thành cách đây khoảng 5 - 6 năm. Lúc đầu, chỉ có vài gia đình trong bản Vùng Kho bày bán trước nhà với hi vọng kiếm thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống vốn còn khó khăn, vất vả. Gỗ lũa, đá cảnh cũng chỉ là thứ mà người dân bản Vùng Kho nhặt nhạnh trong rừng và không ảnh hưởng đến rừng. Dần dần, nhiều người đi qua thấy lũa, đá cảnh đẹp đã dừng lại mua với giá khá cao. Nhiều người dân bản bắt đầu vào rừng tìm gỗ lũa, đá cảnh bày bán cho khách hàng. Đến bây giờ, bản Vùng Kho có khoảng chục người làm nghề đi tìm gỗ lũa, đá cảnh. Ngoài thời gian làm nương, làm rẫy, cứ rảnh rỗi là chúng tôi lại xuyên rừng tìm gỗ lũa, đá cảnh để tăng thêm thu nhập. Mỗi tuần, chúng tôi nhặt nhạnh, đào bới được khoảng 2- 4 gốc gỗ lũa, đá cảnh với hình thù, kích cỡ khác nhau và nếu việc bán mua suôn sẻ thì cũng kiếm được từ vài trăm đến vài triệu đồng”.

Đang cặm cụi tỉ mẩn dùng chiếc thìa nhỏ cạo từng chút, từng chút một lấy ra phần gỗ rác, để lộ những hang hốc sâu hoắm trên một gốc cây, Pỉ Thảo (vợ Pả Hùng) cho biết, công việc này là của đám phụ nữ, tuy không vất vả lắm nhưng đòi hỏi phải tỉ mỉ, khéo léo. Gỗ lũa trên rừng mang về còn dính đầy đất, mối mọt nên phải dùng nước xối sạch đi, cạo hết phần gỗ rác bám ở ngoài rồi đánh cho nhẵn bóng mới dễ bán… Gỗ lũa, đá cảnh phải để nguyên hình dáng tự nhiên chứ nếu có nhiều vết dao, vết đục, khách hàng sẽ chê… “Ôi dà, chồng tôi đi rừng cơ cực lắm. Có gốc lũa phải đào hàng mét mới lấy được. Đen đủi gặp tổ ong đất hay rắn rết thì nguy hiểm đến cả tính mạng. Rồi núi cao, vực sâu, cõng gùi gỗ lũa, đá cảnh nặng chỉ sơ sẩy trượt chân một cái ngã xuống vực không mất mạng cũng què quặt suốt đời…”, Pỉ Hảo nói.

Gỗ lũa, đá cảnh là linh hồn của rừng núi, là “hồn cốt” còn lại của cổ thụ ngàn năm giữa đại ngàn Trường Sơn. Những thân mộc tưởng như đã chết sau hàng trăm năm lại được hồi sinh làm đẹp cho không gian sống của con người. Nhưng đằng sau công việc này là những giọt mồ hôi chát mặn, là sự đối mặt với muôn vàn nguy hiểm, rủi ro... của những người xuyên rừng tìm gỗ lũa, đá cảnh.

Hoàng Tiến Sỹ