Yếu tố 'tiếp sức' cho mưa lũ cực đoan tại châu Á

Cảnh ngập lụt sau những trận mưa lớn tại Medan, Bắc Sumatra, Indonesia. Ảnh: THX/TTXVN

Cuối tháng 11/2025, bão Ditwah đã tàn phá Sri Lanka với gió mạnh kèm mưa cực lớn, gây ra đợt lũ lụt và sạt lở nghiêm trọng nhất kể từ đầu những năm 2000, trở thành thảm họa thiên tai gây chết người nhiều nhất sau trận sóng thần năm 2004. Cùng thời điểm, Indonesia, Malaysia và miền Nam Thái Lan cũng hứng chịu mưa lớn liên tục do ảnh hưởng của bão Senyar đổ bộ vào Indonesia và Malaysia trong hai ngày 26 - 27/11.

Mặc dù cả hai nước đều bị bão nhiệt đới tấn công, thiệt hại chủ yếu đến từ lượng mưa cực lớn, hơn là gió mạnh. WWA cho biết trong 5 ngày mưa lớn nhất, nhiệt độ mặt biển ở Bắc Ấn Độ Dương cao hơn khoảng 0,2 độ so với mức trung bình trong 30 năm qua. Đây là nguồn năng lượng bổ sung “tiếp sức” cho bão, khiến chúng mạnh hơn và gây mưa lớn hơn bình thường.

Theo WWA, nếu không có hiện tượng nóng lên toàn cầu, nhiệt độ mặt biển ở khu vực này sẽ thấp hơn khoảng 1 độ C và khi đó sức mạnh của các cơn bão nhiều khả năng cũng giảm đáng kể. Tuy nhiên, thế giới hiện đã ấm hơn 1,3 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp. Bà Mariam Zachariah, chuyên gia của Đại học Hoàng gia London và đồng tác giả báo cáo, cho biết khi nóng lên, khí quyển giữ được nhiều hơi ẩm hơn và mưa sẽ lớn hơn.

Chuyên gia Jemilah Mahmood tại Trung tâm Sức khỏe Hành tinh Sunway (Malaysia), nhận định biến đổi khí hậu đóng vai trò khuếch đại mạnh mẽ những trận mưa lớn, lũ và sạt lở tại châu Á năm nay, trong bối cảnh phát triển kinh tế nhiều thập kỷ qua đặt nặng tăng trưởng hơn ổn định khí hậu.

Nghiên cứu của WWA cũng cho thấy tình trạng đô thị hóa nhanh, mật độ dân số cao và hạ tầng nằm trên các vùng trũng càng làm tăng mức độ phơi nhiễm trước thảm họa. Bà Maja Vahlberg, cố vấn kỹ thuật Trung tâm Khí hậu Hội chữ thập Đỏ - Trăng lưỡi liềm Đỏ, cho biết thiệt hại về người do hai cơn bão Ditwah và Senyar gây ra là vô cùng nghiêm trọng. Bà nhấn mạnh những cộng đồng dễ tổn thương nhất lại chính là những đối tượng chịu tác động nặng nề nhất và cũng phải mất nhiều thời gian nhất để có thể hồi phục.

Trong khi đó, Australia đã chính thức bước vào La Ninã, thường gây thời tiết mát, ẩm hơn và tăng nguy cơ bão. Dù La Ninã năm nay được dự báo yếu và ngắn hạn, song điều đáng lo ngại là nhiệt độ mặt biển ở biển Coral cao hơn bình thường 2 độ C - một nguồn năng lượng lý tưởng để hình thành các cơn bão mạnh và mưa cực đoan trong những tháng tới. Trong khi miền Bắc Australia đối mặt nguy cơ bão và lũ, miền Nam nước này lại phải chuẩn bị cho nắng nóng và cháy rừng nghiêm trọng.

Cơ quan Khí tượng Australia đã ngừng đưa ra dự báo mùa bão, một điều chưa từng có trong tiền lệ. Lý do đơn giản nhưng đáng lo ngại là khí hậu đang thay đổi nhanh đến mức các mô hình thống kê cũ không còn phù hợp.

Theo các chuyên gia, những trận lũ nghiêm trọng quét qua khu vực Đông Nam Á trong thời gian qua không chỉ cướp đi sinh mạng của nhiều người mà còn phơi bày lỗ hổng ngày càng lớn trong hệ thống bảo hiểm trước các rủi ro liên quan đến thiên tai do biến đổi khí hậu.

Các trận lũ lịch sử đã gióng lên hồi chuông báo động đối với ngành bảo hiểm châu Á. Khi các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra thường xuyên và dữ dội hơn, quy mô chi trả bảo hiểm tăng theo, buộc nhiều công ty phải tính tới việc loại trừ một số rủi ro do thiên tai khỏi hợp đồng bảo hiểm.

Trước đó, Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) cảnh báo khu vực châu Á đang đối mặt với những tác động đáng kể từ cuộc khủng hoảng khí hậu toàn cầu, đồng thời kêu gọi các nước trong khu vực tăng cường chuẩn bị ứng phó với bão và lũ lụt.

WMO đặc biệt nhấn mạnh đến việc châu lục này đang có nhiệt độ tăng nhanh hơn gấp 2 lần so với mức trung bình toàn cầu. Sự nóng lên nhanh chóng này góp phần gây ra các hiện tượng thời tiết cực đoan như sóng nhiệt, bão và lũ quét (loại lũ lụt gây chết người nhiều nhất, chiếm gần 85% số ca tử vong do lũ lụt và gây thiệt hại kinh tế hơn 50 tỷ USD mỗi năm).

Ngoài ra, các đợt nắng nóng trên đại dương đã khiến nhiệt độ bề mặt nước biển tăng lên mức cao nhất kể từ khi được ghi nhận và làm giảm đáng kể lượng tuyết rơi, ảnh hưởng đến những sông băng ở khu vực Himalaya khiến băng tan nhanh chóng. Trong khi đó, mưa lớn gây thiệt hại trên diện rộng và những cơn bão mạnh bất thường tạo ra sức tàn phá khủng khiếp, dẫn đến những thiệt hại kinh tế đáng kể.

Điều đáng lo ngại nhất là mực nước biển ở Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương đã dâng cao hơn mức trung bình toàn cầu, khiến nhiều cộng đồng trong khu vực có nguy cơ cao bị xảy ra lũ quét, đe dọa hàng triệu sinh mạng.

Khánh Ly/TTXVN (Tổng hợp)