10 năm dự án Vành đai - con đường

Phát biểu với báo chí Nga và Trung Quốc trước chuyến thăm, Tổng thống Nga Vladimir Putin coi Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc là mong muốn hợp tác trên quy mô toàn cầu.

Tổng thống Nga Vladimir Putin coi Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc là mong muốn hợp tác trên quy mô toàn cầu.

BRI là sáng kiến xây dựng mạng lưới năng lượng và cơ sở hạ tầng toàn cầu mà Trung Quốc khởi động cách đây một thập kỷ nhằm kết nối châu Á với châu Phi và châu Âu thông qua các tuyến đường bộ và hàng hải.

Năng lượng là trọng tâm của Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI). Kể từ năm 2013, khi sáng kiến cơ sở hạ tầng toàn cầu này được công bố, đến năm 2022, lĩnh vực năng lượng vẫn chiếm phần lớn các hợp đồng đầu tư và xây dựng được ký kết mỗi năm.

Cho đến gần đây, đầu tư này chủ yếu dành cho các dự án nhiên liệu hóa thạch, gây ra lo ngại rằng các quốc gia tham gia BRI có thể phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu gây ô nhiễm. Sau đó, tại Đại hội đồng Liên hợp quốc (UNGA) vào tháng 9/2021, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố Trung Quốc sẽ không còn hỗ trợ xây dựng các nhà máy nhiệt điện than ở nước ngoài. Ông cũng tuyên bố rằng nước này sẽ “tăng cường” hỗ trợ cho “năng lượng xanh và ít carbon” ở các nước đang phát triển.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đánh giá BRI sẽ thúc đẩy sự hợp tác phát triển kinh tế các khu vực

Theo dữ liệu từ Trung tâm Phát triển và Tài chính Xanh tại Đại học Phúc Đán ở Thượng Hải, tuyên bố này đang dần thành hiện thực. Trong nửa đầu năm nay, các khoản đầu tư vào các dự án điện mặt trời và điện gió chiếm gần 42% đầu tư của Trung Quốc vào lĩnh vực năng lượng ở nước ngoài, so với 26% trong cả năm 2022 và 15% vào năm 2021.

“Phát triển xanh” trong BRI được thảo luận tại một trong ba diễn đàn cấp cao trong khuôn khổ Diễn đàn Vành đai và Con đường lần thứ ba ở Bắc Kinh vào ngày 16 và 17 tháng 10. Khi BRI bước vào thập kỷ thứ hai, liệu BRI có thể thực hiện lời hứa năm 2021 là “tăng cường” hỗ trợ cho năng lượng xanh ở các nước đang phát triển không? Có những cơ hội và trở ngại nào?

Trước khi chủ tịch Tập Cận Bình đưa ra tuyên bố tại Đại hội đồng LHQ, các dự án điện than trên Vành đai và Con đường đã trở thành điểm nóng gây tranh cãi. Chẳng hạn như dự án Lamu ở Kenya, Hunutlu ở Thổ Nhĩ Kỳ, Celukan Bawang ở Indonesia và Gwadar ở Pakistan, cùng một số dự án khác bị chỉ trích vì tác động phát thải, không tham khảo ý kiến cộng đồng địa phương một cách thích hợp và gây ra rủi ro cho môi trường địa phương.

Kể từ năm 2021, nhiều dự án này đã bị hủy bỏ. Phân tích của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA) chỉ ra rằng, 36 nhà máy điện than có công suất gần 36 gigawatt (GW) đã bị hủy kể từ tháng 9 năm 2021.

Tuy nhiên, việc mở rộng năng lượng gió và mặt trời dọc theo Vành đai và Con đường không dễ thực hiện. Tiến sĩ Wei Shen thuộc Viện Nghiên cứu Phát triển tại Đại học Sussex, Vương quốc Anh, giải thích rằng mức nợ cao và lãi suất cho vay tăng cao đã làm tăng rủi ro dự án và ảnh hưởng đến tâm lý nhà đầu tư. Thêm vào đó, các thể chế của Trung Quốc có xu hướng tương đối thiếu linh hoạt và chậm phản ứng với môi trường đầu tư nước ngoài đang thay đổi.

Một cách khác mà các nhà tài trợ và công ty Trung Quốc có thể giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng ở các quốc gia thuộc Vành đai và Con đường là hỗ trợ cho các nhà máy điện than mà họ đã tham gia xây dựng trong thập kỷ qua ngừng hoạt động sớm.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Trung Quốc là nhà cung cấp chính cho các dự án năng lượng mặt trời trên toàn thế giới, chiếm hơn 80% sản lượng tấm pin mặt trời trên toàn thế giới.

Bất chấp sự phức tạp của việc chuyển đổi sang đầu tư năng lượng sạch hơn ở nước ngoài, xuất khẩu các linh kiện năng lượng mặt trời được sản xuất tại Trung Quốc vẫn tăng vọt. Theo dữ liệu của hải quan Trung Quốc, trong nửa đầu năm 2023, xuất khẩu mặt hàng này tăng 13% so với cùng kỳ năm ngoái.

Trong khi thị trường châu Âu nhập khoảng một nửa số hàng xuất khẩu đó, dữ liệu do Đối thoại Trung Quốc tổng hợp chỉ ra rằng các khu vực địa lý thuộc Vành đai và Con đường cũng góp phần tạo ra sự bùng nổ nhu cầu đối với các linh kiện năng lượng mặt trời của Trung Quốc.

Sự tham gia của Trung Quốc vào quá trình chuyển đổi năng lượng của Vành đai và Con đường rất phức tạp và đang gia tăng. Với môi trường kinh tế toàn cầu ngày càng khó khăn, sẽ cần có các giải pháp đổi mới để hiện thực hóa lời hứa của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Đại hội đồng LHQ về việc “tăng cường” hỗ trợ cho năng lượng xanh và sạch ở nước ngoài, bao gồm các loại hình tài chính mới và quan hệ đối tác quốc tế.

Diễn đàn Vành đai và Con đường lần thứ 3 được kỳ vọng sẽ đưa ra cách tiếp cận mới nhằm “xanh hóa” sáng kiến hạ tầng này.

(Nguồn: Reuters, China Dialogue)