100 năm báo chí cách mạng Việt Nam: Chuyển mình trong kỷ nguyên mới

Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Báo chí cách mạng - Dấu ấn một thế kỷ đồng hành cùng dân tộc

Cách đây đúng một thế kỷ, ngày 21/6/1925, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã sáng lập ra tờ Báo Thanh Niên, khai sinh ra nền báo chí cách mạng Việt Nam. Từ dấu mốc lịch sử quan trọng ấy, báo chí cách mạng đã không ngừng lớn mạnh, trở thành mũi nhọn trên mặt trận tư tưởng và văn hóa của dân tộc.

Nhà báo Lê Quốc Minh, Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng biên tập Báo Nhân Dân nhìn nhận, 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam đánh dấu sự kiện trọng đại, tròn một thế kỷ nền báo chí cách mạng được khai sinh.

Trên những mốc son vẻ vang của lịch sử dân tộc một trăm năm, dấu ấn của báo chí cách mạng được in dấu đậm nét. Là cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam cách mạng thanh niên, Báo Thanh Niên khi ấy không chỉ là công cụ tuyên truyền mà còn kết hợp đào tạo cán bộ cách mạng.

Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, người thầy của báo chí cách mạng Việt Nam trên con đường cứu nước, đã nhận thức sâu sắc rằng, báo chí chính là một trong những vũ khí sắc bén của lực lượng cách mạng tiên phong.

Trước đó, năm 1922 tại Pháp, Người đã lập báo Người cùng khổ nhằm trang bị lý luận, huấn luyện cán bộ, chuẩn bị về tư tưởng và tổ chức cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Trong những năm tháng tiền khởi nghĩa, báo chí cách mạng Việt Nam đã trở thành vũ khí chính trị sắc bén, hiệu triệu - tổ chức - hành động, chuẩn bị cơ sở lý luận, chính trị, tư tưởng, tổ chức cho việc thành lập Đảng ngày 3/2/1930.

Sau Thanh Niên, Người tiếp tục thành lập các tờ báo Kông Nông (1926) để tuyên truyền trong công - nông và Lính Kách mệnh (1927) nhằm vận động, giác ngộ binh lính người Việt trong quân đội Pháp.

Theo thống kê, từ 1925 đến cuối năm 1929, đã có hơn 50 tờ báo và tạp chí cách mạng xuất bản. Báo chí cách mạng phát triển mạnh mẽ với các ấn phẩm như Búa Liềm (1/10/1929 – cơ quan trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương), Dân Cày, Lao Động, Cờ Giải Phóng.

Đến tháng 6/1936, báo chí Việt Nam đã có 230 tờ báo các loại. Giai đoạn 1936 – 1939, báo chí cách mạng lần đầu hoạt động công khai và mở rộng giao lưu quốc tế.

Tuy nhiên, từ đầu năm 1939, dưới sức ép từ các đạo luật cấm Đảng Cộng sản, báo chí cách mạng quay trở lại hoạt động bí mật. Dù vậy, báo chí vẫn góp phần quan trọng, lan tỏa tư tưởng cách mạng, góp phần vào thành công của cách mạng tháng Tám năm 1945, giành lại quyền độc lập cho dân tộc, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam).

Sau Cách mạng Tháng Tám, đất nước bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, báo chí cách mạng tiếp tục phát huy vai trò tiên phong.

Các tờ báo khi đó như Cứu Quốc, Vệ Quốc Quân, Sự Thật... không chỉ tuyên truyền chủ trương kháng chiến, kiến quốc mà còn phản ánh sinh động cuộc sống, chiến đấu của quân và dân ta.

Trong suốt 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, báo chí cách mạng là vũ khí sắc bén, góp phần làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ. Tại Đại hội lần thứ II Hội Nhà báo Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định, báo chí "đã đóng góp vào cuộc kháng chiến thắng lợi”.

Kể từ sau năm 1954, hòa bình lập lại ở miền Bắc, đất nước tạm thời bị chia cắt, báo chí cách mạng Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển vượt bậc cả về số lượng lẫn chất lượng.

Đến năm 1957, miền Bắc có 134 tờ báo, trong đó có 5 tờ nhật báo, 15 tuần báo, 20 bán nguyệt san và nguyệt san. Báo chí cách mạng vừa làm nhiệm vụ tuyên truyền, cổ vũ tinh thần xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, vừa đấu tranh chống lại chế độ độc tài, sự can thiệp của Mỹ vào miền Nam Việt Nam và leo thang chiến tranh ra miền Bắc.

Năm 1960, Thông tấn xã Giải phóng ra đời, tiếp đó là Đài Phát thanh Giải phóng, Báo Nhân Dân miền Nam năm 1964, Báo Giải Phóng của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam năm 1964...

"Trong suốt những năm kháng chiến giành độc lập, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, dưới sự lãnh đạo của Đảng, báo chí cách mạng tiếp tục phát huy vai trò của một binh chủng quan trọng, động viên cổ vũ tinh thần yêu nước, quyết tâm đánh thắng quân xâm lược", ông Minh chia sẻ.

Trong khói lửa chiến tranh, những người làm báo đã ra trận với tư thế người chiến sĩ, vừa cầm bút, vừa cầm súng chiến đấu, lan tỏa, gắn kết triệu người trên cả nước, cùng hướng về một mục tiêu, đó là giải phóng đất nước, giữ vững độc lập dân tộc.

Hàng trăm nhà báo liệt sĩ đã anh dũng hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của báo chí cách mạng nước nhà.

Sau ngày thống nhất đất nước, báo chí đã phát triển khá nhanh về số lượng và chất lượng, hình thành hệ thống thông tấn báo chí, phát thanh truyền hình rộng khắp cả nước.

Theo ông Minh, bước sang thời kỳ hòa bình, đổi mới và hội nhập, báo chí cách mạng Việt Nam đã thực sự hòa mình vào dòng chảy thực tiễn cuộc sống, thể hiện rõ vai trò dẫn dắt tư tưởng, định hướng dư luận xã hội, lan tỏa niềm tin, trách nhiệm, khát vọng phát triển tới mọi tầng lớp nhân dân để thực hiện thắng lợi đường lối đổi mới do Đảng khởi xướng và lãnh đạo, cũng như đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng quan hệ đối ngoại, nâng cao vai trò, vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

Ông Trần Cẩm Tú, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư cũng nhìn nhận, qua 100 năm xây dựng và phát triển, nền Báo chí cách mạng Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ cả về số lượng, chất lượng, chương trình, nội dung ấn phẩm, bước đầu đã làm chủ công nghệ truyền thông hiện đại.

Nhiều cơ quan báo chí đã phát triển thành cơ quan báo chí đa phương tiện ngang tầm khu vực và thế giới, đội ngũ những người làm báo ngày càng lớn mạnh, vững vàng về bản lĩnh chính trị, giỏi về nghiệp vụ, gương mẫu về đạo đức nghề nghiệp và thực hiện tốt chức trách xã hội.

GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương cũng đánh giá, với cách tiếp cận khách quan, nhiều chiều, báo chí đã phản ánh trung thực, sinh động đời sống xã hội trên mọi miền đất nước.

Báo chí đã kịp thời nêu bật những vấn đề bức thiết về môi trường, giáo dục, y tế, an sinh, xã hội, cải cách hành chính, phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Báo chí đóng vai trò giám sát và phản biện xã hội, phát hiện những điểm nghẽn trong quản lý, tổ chức thực hiện chính sách, đưa ra các kiến nghị xác đáng, giúp Đảng và nhà nước kịp thời điều chỉnh hoàn thiện thể chế, pháp luật.

Bước chuyển mình trong kỷ nguyên mới

Tại Hội nghị toàn quốc triển khai các nghị quyết của Bộ Chính trị ngày 18/5/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu rõ, “bộ tứ trụ cột” giúp Việt Nam “cất cánh” gồm: Nghị quyết 57 về thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, Nghị quyết 59 về chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng, Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân và Nghị quyết 66 về đổi mới toàn diện công tác xây dựng pháp luật.

Đây chính là nền móng tư duy phát triển mới có tính toàn diện, khả thi, sát thực tiễn, là cơ sở lý luận vững chắc đưa đất nước phát triển.

Với truyền thống 100 năm gắn bó cùng dân tộc, báo chí đang đứng trước những yêu cầu cấp thiết về đổi mới nội dung, hình thức, cách tiếp cận và công nghệ để xứng đáng với vai trò định hướng dư luận.

"Nền báo chí cách mạng Việt Nam bước sang hành trình phát triển mới cũng đúng vào thời khắc đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Chính lúc này, hơn bao giờ hết, những người làm báo, các cơ quan báo chí Việt Nam, bên cạnh việc phải tiếp tục gìn giữ cho mình bản lĩnh chính trị vững vàng, cái tâm sáng, tính nhân văn, sự chính trực trong trinh với nghề, thắp sáng cho mình ngọn lửa đổi mới sáng tạo", ông Minh nhìn nhận.

Đồng quan điểm, ông Tú cũng cho rằng, kỷ nguyên mới mang đến nhiều cơ hội, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức đối với báo chí cách mạng. Báo chí cần đẩy mạnh nghiên cứu, khai thác, ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ, chuyển đổi số báo chí gắn với cải cách bộ máy hành chính, xây dựng cơ quan báo chí chuyên nghiệp, hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả và hội nhập quốc tế.

Sự dấn thân, làm nghề nhiệt huyết và có lý tưởng, tinh thần phụng sự đất nước, phụng sự nhân dân, tự hào nghề nghiệp luôn là điểm tựa để nhà báo vững vàng đối diện với mọi khó khăn, thách thức, làm tốt nhất vai trò của mình trong mọi tình huống.

Báo chí trong kỷ nguyên mới càng phải sống trong hơi thở của dân tộc, gắn với từng suy nghĩ, trăn trở của người dân. Sức hấp dẫn của báo chí là nói lên tâm tư, nguyện vọng của người dân.

Nhận thức rõ những chỉ đạo sâu sắc của Tổng Bí thư Tô Lâm, ông Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Trưởng ban Tuyên giáo và dân vận Trung ương cho rằng, kỷ nguyên mới đặt ra yêu cầu nhiệm vụ mới, cao hơn đối với báo chí cách mạng.

Bối cảnh mới đòi hỏi báo chí phát triển tương xứng, vươn mình cùng dân tộc, xứng tầm với nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Đây là là mệnh lệnh chính trị, là lời hiệu triệu mỗi người làm báo, cơ quan báo chí cần đổi mới toàn diện tư duy, phương thức hoạt động và tổ chức bộ máy.

Muốn vậy, theo ông Nghĩa, các cơ quan báo chí phải tận dụng đội ngũ cộng tác viên, mở rộng các diễn đàn trao đổi, khai thác và cung cấp thông tin. Sự tham gia của công chúng vào hoạt động báo chí chính là cách để báo chí sống động hơn, gần gũi công chúng hơn và cập nhật hơn.

Báo chí trong kỷ nguyên mới phải có tầm nhìn mới, bám sát sự lãnh đạo của Đảng, có tầm nhìn xa, đón trước xu thế, báo chí mới không bị tụt hậu với thời cuộc; thế giới đang biến chuyển khó lường.

“Dĩ bất biến, ứng vạn biến”, kim chỉ nam hoạt động của báo chí là cái gì có lợi cho đất nước dứt khoát làm, cái gì có hại cho đất nước dứt khoát tránh. Cân nhắc kĩ lợi hại, mài sắc tư duy và thúc đẩy thêm những kênh chuyển tải phù hợp.

Bên cạnh đó, sự phát triển và bùng nổ của truyền thông số đặt báo chí trước cơ hội và thách thức cạnh tranh lớn. Với đặc thù loại hình, sự khác biệt về đối tượng công chúng và cách tiếp cận thông tin, đòi hỏi báo chí hoạt động trên không gian mạng phải linh hoạt, năng động hơn.

Theo Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, báo chí cách mạng Việt Nam khi bước vào dấu mốc 100 năm, bên cạnh việc giữ vững tính định hướng, lập trường một lòng theo Đảng, phục vụ Nhân dân, phục vụ đất nước, còn phải cấp thiết đổi mới sáng tạo, đổi mới sáng tạo liên tục, mạnh mẽ hơn nữa.

Báo chí cần tích cực tìm kiếm các giải pháp phát triển để có thể chinh phục độc giả, khán thính giả trên những nền tảng mới; tạo sự khác biệt giữa báo chí với các kênh truyền thông khác.

Chỉ có hiện thực hóa hiệu quả các mô hình đổi mới, sáng tạo thành công mới có thể giúp báo chí phát triển thực sự bền vững, chuyên nghiệp, sáng tạo và nhân văn. Báo chí trong kỷ nguyên mới cần tiếp tục giữ vững vị thế là phương tiện truyền thông chủ lực, thiết yếu, là ngọn hải đăng truyền thông dẫn dắt định hướng dư luận xã hội, định hướng cho người dân giữa thời đại số, ông Minh nhấn mạnh.

Phương Linh