21 tỉnh, thành có mức sinh thấp, đối diện với nhiều hệ lụy: Bộ Y tế đề xuất giải pháp gì?

Nhiều hệ lụy của mức sinh thấp

Thông tin tại Hội thảo mức sinh thấp tại Việt Nam: Thực trạng và giải pháp do Cục Dân số (Bộ Y tế) và Hội sản phụ khoa Việt Nam phối hợp tổ chức tại Hà Nội cách đây không lâu cho thấy nước ta đối mặt với thực trạng chênh lệch mức sinh đáng kể giữa các vùng, tập trung ở khu vực Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long và duyên hải miền Trung.

Đáng chú ý, mức sinh thấp không chỉ diễn ra ở một số đô thị, nơi có điều kiện kinh tế phát triển mà còn xuất hiện ở nhiều tỉnh có điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, nơi chiếm vai trò quan trọng trong sản xuất nông nghiệp, đảm bảo an ninh quốc gia về lương thực.

Các tỉnh mức sinh thấp có quy mô dân số là 37,9 triệu người chiếm khoảng 39,4% dân số cả nước sẽ tác động rất lớn đến phát triển bền vững cho cả nước.

Một trẻ chào đời tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương

Hiện mỗi phụ nữ ở vùng Đông Nam bộ chỉ còn 1,56 con/phụ nữ, đồng bằng sông Cửu Long là 1,8. Các chuyên gia cho rằng nếu mức sinh về dưới 1,3 con thì hầu như không có khả năng hồi phục về mức sinh thay thế. Trong khi đó, có năm mức sinh ở TP. HCM về còn 1,24 con, tương đương các nước châu Âu phát triển.

Với các vùng còn lại, mức sinh có giảm nhưng vẫn cao, Tây Nguyên hay miền núi phía Bắc phụ nữ vẫn sinh trên 2,4 con. Mức sinh ở các tỉnh, thành khu vực Đồng bằng sông Hồng và duyên hải miền Trung đang tăng cao trở lại.

Tại Hà Nội, Chi cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình thành phố cho biết năm 2022, với quy mô dân số trung bình khoảng 8,4 triệu người, chiếm khoảng 8,4% dân số cả nước, toàn thành phố đã đạt mức sinh thay thế (số con bình quân/một phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ -TFR: 2,1 con); tỷ suất sinh thô của Hà Nội giảm trung bình hàng năm 0,1%. Về cơ cấu dân số, Hà Nội đã bước đầu kiểm soát được mất cân bằng giới tính khi sinh. Tỷ số giới tính khi sinh (số trẻ nam/100 trẻ nữ) năm 2022 là 110,8/100, dự kiến 2023 là 112/100.

GS.TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội cho rằng, tình trạng mức sinh thấp còn dẫn đến nhiều hệ lụy như hội chứng "4 – 2 - 1" – tức là 4 ông bà nội ngoại, 2 bố mẹ và 1 người con.

Cụ thể, đối với hội chứng "4 - 2 - 1", khi còn nhỏ, đứa trẻ được 6 người chăm sóc nhưng lớn lên đứa trẻ lại phải gánh vác, chăm sóc lại 6 người. Trong khi đó, cuộc sống hiện đại, đứa trẻ được chăm sóc, nâng niu nên khi gánh vác nhiệm vụ phải chăm sóc 6 người thì sẽ không thể sẵn sàng về mặt tâm lý cũng như các kỹ năng cần thiết. "Nếu tình trạng này không được khắc phục thì sẽ dẫn đến già hóa dân số khi tỷ lệ người 60 tuổi trở lên rất cao"- GS.TS Nguyễn Đình Cử nói.

TS.BS Hà Anh Đức - Chánh Văn phòng Ban Cán sự Đảng Bộ Y tế, Chánh Văn phòng Bộ Y tế bổ sung thêm thông tin: Châu Á - Thái Bình Dương là khu vực có tổng suất sinh giảm mạnh trong nhiều thập kỷ qua. Điều này không chỉ xảy ra ở các quốc gia có thu nhập cao. Tổng tỷ suất sinh của Thái Lan đã ở mức thay thế kể từ năm 1990, còn của Việt Nam đã giảm xuống xấp xỉ 2,1 từ năm 2000.

"Các nước thu nhập thấp và trung bình phải đối mặt với vấn đề 'già trước khi giàu' và không có mạng lưới an sinh xã hội giống như các nước giàu hơn"- TS.BS Hà Anh Đức nói.

TS Đức cũng nhấn mạnh thông tin: Mức sinh thấp kéo dài sẽ để lại nhiều hệ lụy như già hóa dân số nhanh, thiếu hụt lao động, giảm khả năng cạnh tranh kinh tế, ít người tiêu dùng hơn, ảnh hưởng đến an sinh xã hội; Chi phí chăm sóc sức khỏe và các chi phí xã hội khác cao hơn... Hậu quả dẫn đến tăng trưởng kinh tế thấp hơn và mức sống giảm.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, nhiều nước trên thế giới đã thành công trong việc giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc đưa mức sinh rất thấp về mức thay thế cho dù có nhiều chính sách khuyến sinh với nguồn lực đầu tư lớn.

Hỗ trợ một lần bằng tiền khi phụ nữ sinh con thứ 2; miễn, giảm, hỗ trợ chi phí cho học tập cho trẻ em lứa tuổi mầm non, tiểu học

Đại diện Cục Dân số cho biết đang tham mưu xây dựng dự thảo Luật Dân số, trong đó, đề xuất các biện pháp của nhà nước khuyến khích sinh đủ 2 con tại tỉnh, thành phố có mức sinh thấp.

Theo đó, nhằm khuyến khích sinh đủ 2 con tại các tỉnh, thành có mức sinh thấp, dự thảo Luật Dân số đã đưa ra đề xuất hỗ trợ một lần bằng tiền khi phụ nữ sinh con thứ 2. Đồng thời, miễn, giảm, hỗ trợ chi phí cho học tập cho trẻ em lứa tuổi mầm non, tiểu học.

Với các tỉnh, thành có mức sinh thấp, địa phương cũng cần rà soát, bãi bỏ các chính sách khuyến khích sinh ít con mà cần khuyến khích sinh đủ 2 con. Các địa phương phải xác định thực trạng, xu hướng mức sinh của mình để có kế hoạch phù hợp thực tiễn.

Dự thảo Luật Dân sỗ đề xuất hỗ trợ một lần bằng tiền khi phụ nữ sinh con thứ 2; miễn, giảm, hỗ trợ chi phí cho học tập cho trẻ em lứa tuổi mầm non, tiểu học...

Hiện ngành Dân số cũng đã đề xuất các giải pháp để cân bằng mức sinh giữa các vùng, nhất là các vùng có mức sinh thấp về mức sinh thế.

Để giải quyết chênh lệch mức sinh, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số 588/QĐ-TTg phê duyệt chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp với các vùng, đối tượng đến năm 2030. Bộ trưởng Bộ Y tế cũng đã có quyết định số 2324/QĐ-BYT ban hành Kế hoạch hành động thực hiện, trong đó, nêu rõ cần đạt mục tiêu đến năm 2030 của vùng mức sinh thấp là tăng 10% tổng tỷ suất sinh ở các tỉnh, thành phố có mức sinh thấp (bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có dưới 2 con).

Nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu theo yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ cho vùng mức sinh thấp đó là: Tập trung tuyên truyền vào lợi ích của việc sinh đủ hai con; các yếu tố bất lợi của việc kết hôn, sinh con quá muộn, sinh ít con đối với phát triển kinh tế - xã hội; đối với gia đình và chăm sóc bố, mẹ khi về già; Tập trung vận động nam, nữ thanh niên không kết hôn muộn, không sinh con muộn, mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con và nuôi dạy con tốt.

Thí điểm và từng bước mở rộng các biện pháp hỗ trợ các cặp vợ chồng sinh đủ hai con ở vùng mức sinh thấp. Một số nội dung hỗ trợ, khuyến khích cần thí điểm như sau: Khuyến khích nam, nữ kết hôn trước 30 tuổi, không kết hôn muộn và sớm sinh con, phụ nữ sinh con thứ hai trước 35 tuổi; Xây dựng môi trường, cộng đồng phù hợp với các gia đình nuôi con nhỏ; Hỗ trợ phụ nữ khi mang thai, sinh con; Hỗ trợ, khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con...

Bài và ảnh Thái Bình