3 lý do khiến nhân tài Olympic không về Việt Nam làm việc

GS Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Quản lý chất lượng (Bộ GD&ĐT). Ảnh: Tú Linh.

Thực tế trên được GS Huỳnh Văn Chương, Cục trưởng Quản lý chất lượng (Bộ GD&ĐT), chỉ ra tại hội nghị tổng kết công tác tập huấn, bồi dưỡng các đội tuyển thi Olympic khu vực và quốc tế giai đoạn 2016-2025, diễn ra sáng 7/11.

Lý do nhân tài du học không về

Theo ông Chương, những năm qua, ngành giáo dục đã quan tâm, đầu tư cho việc phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng học sinh giỏi. Các em đạt giải đã được các cấp, doanh nghiệp khen thưởng kịp thời. Tuy nhiên, việc đào tạo chuyên sâu để sử dụng nhóm này như lao động tinh hoa, chất lượng cao còn đang bỏ ngỏ.

Theo Bộ GD&ĐT, đa số học sinh đoạt huy chương Olympic khu vực và quốc tế đều được các trường đại học có uy tín ở nước ngoài cấp học bổng du học.

Trong giai đoạn 2016-2024, trong số 220 học sinh đoạt giải Olympic khu vực và quốc tế, có 146 em (chiếm 66%) đi du học tại các nước Mỹ, Singapore, Pháp, Hong Kong (Trung Quốc), Australia, Anh...

Tuy nhiên, đa số em đi học nước ngoài thường ở lại nước đó để làm việc do chế độ đãi ngộ (lương cao) cũng như mong muốn được nâng cao bản thân ở những nước có nền khoa học tiên tiến. Ông Chương chỉ ra 3 lý do dẫn đến việc này:

Thứ nhất, chúng ta chưa có cơ chế đào tạo thu hút, bồi dưỡng đặc thù dành cho các đối tượng tài năng này dẫn đến hầu hết em đi học tại nước ngoài.
Thứ hai là chưa có cơ chế tuyển dụng, đãi ngộ xứng đáng, môi trường làm việc phù hợp cho các đối tượng này sau khi hoàn thành chương trình đại học và sau đại học, dẫn đến nhiều em học sinh muốn quay lại cống hiến cho đất nước nhưng còn ngại ngần.
Thứ ba là chưa xây dựng được mạng lưới liên hệ với các em học sinh sau khi đạt thành tích để huy động phục vụ cho quá trình đổi mới và phát triển của đất nước.

Đồng quan điểm, thầy Nguyễn Văn Đóa, giáo viên trường THPT chuyên Bắc Giang (Bắc Ninh), cho biết sau mỗi kỳ thi quốc tế, niềm tự hào luôn đi kèm với nỗi trăn trở.

Đó là các em đạt giải xuất sắc, nhưng con đường tiếp theo phần lớn vẫn do gia đình tự tìm kiếm, tự lo học bổng, tự lo tài chính để theo đuổi đam mê. Nhiều em có tiềm năng trở thành nhà khoa học hàng đầu nhưng chưa có cơ chế hỗ trợ đủ mạnh để phát triển dài hạn trong nước.

"Chúng tôi rất trăn trở về việc này. Không chỉ dừng ở huy chương, bằng khen, các em còn con đường rất dài 40 năm cống hiến, vậy làm thế nào để các em quay lại với đất nước?", ông Chương đặt vấn đề.

Kết quả tham dự Olympic khu vực và quốc tế giai đoạn 2006-2015 và giai đoạn 2016-2025. Ảnh: Bộ GD&ĐT.

Làm sao để giữ chân nhân tài

Ông Chương cho biết Bộ GD&ĐT sẽ cùng các bên liên quan xây dựng Đề án chiến lược quốc gia về phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng và đãi ngộ nhân tài trẻ.

Ông cũng đề nghị các trường đại học, viện nghiên cứu trong nước xây dựng chương trình xuất sắc, không khác gì chương trình quốc tế để thu hút, giữ chân học sinh đạt giải tới học tập và nghiên cứu.

"Làm sao để 6.000 em thi học sinh giỏi quốc gia thì có 50% ở trong nước, rồi tới các em đạt huy chương Olympic", ông Chương nói và nhìn nhận giữ chân các em cũng góp phần đẩy chất lượng các đại học ở Việt Nam, từ đó tăng hạng thế giới.

Bên cạnh đó, ông Chương đề xuất thí điểm việc học vượt cấp, vượt lớp cùng cơ chế đào tạo song hành đối với học sinh, sinh viên có năng lực đặc biệt.

Đồng quan điểm, để chuyển từ học sinh giỏi thành nhà khoa học lớn, thầy Nguyễn Văn Đóa đề xuất một số giải pháp như xây dựng quỹ học bổng quốc gia, xây dựng chính sách tạo điều kiện việc làm, nghiên cứu và đãi ngộ xứng đáng để các em trở về phục vụ quê hương, đất nước.

Điều này bao gồm việc cấp kinh phí khởi điểm cho các nhóm nghiên cứu do chính các tài năng trẻ đứng đầu; xây dựng hệ sinh thái tài năng với chuỗi đồng bộ từ phát hiện, bồi dưỡng, gửi đi đào tạo đến thu hút trở về; mở rộng hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu, quỹ khoa học toàn cầu...

Trong giai đoạn 2016-2025, các đội tuyển Việt Nam tham gia dự thi Olympic khu vực và quốc tế các môn Toán, Lý, Hóa, Sinh, Tin học đã mang về 362 huy chương. Trong đó có 112 huy chương vàng, 140 bạc, 89 đồng và 21 bằng khen, vượt giai đoạn 2006-2015 tổng số 48 huy chương.

Đoàn học sinh Việt Nam luôn nằm trong top 10 quốc gia đạt thành tích cao nhất. Số lượng huy chương vàng, bạc, đồng ngày càng tăng, đặc biệt có nhiều em đạt giải cao nhất hoặc giải đặc biệt về thí nghiệm - lý thuyết.

Ngọc Bích