35 năm EU – Việt Nam: Quan hệ trưởng thành và bước chuyển chiến lược

Đánh giá của ông phản ánh đúng quỹ đạo hơn ba thập kỷ mà Việt Nam và EU đã đi cùng nhau — từ chương trình nhân đạo hỗ trợ tái định cư hơn 100.000 thuyền nhân đầu thập niên 1990 đến một trong những đối tác toàn diện, sâu rộng và mang nhiều giá trị chiến lược nhất của EU ở châu Á hiện nay.

Đại sứ Guerrier bổ sung, EU muốn “hợp tác với Việt Nam trong một tương lai tham vọng hơn nữa, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân hai bên và đóng góp vào hòa bình, ổn định và thịnh vượng toàn cầu”.

35 năm quan hệ ấy phản chiếu sự đổi thay của Việt Nam, sự điều chỉnh chiến lược của EU ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và sự hình thành của một quan hệ có độ tin cậy chính trị và kinh tế đủ lớn để bước vào giai đoạn mới.

Ông Julien Guerrier - Đại sứ Liên minh châu Âu tại Hà Nội

EVFTA: nền tảng tin cậy và sức bật kinh tế

Trong thập kỷ vừa qua, EVFTA trở thành trụ cột quan trọng nhất của hợp tác kinh tế EU – Việt Nam. Hiệp định bắt đầu có hiệu lực đúng thời điểm kinh tế toàn cầu suy giảm vì COVID-19 nhưng đã giúp thương mại song phương tăng khoảng 40%, đạt 65 tỷ euro; dòng vốn FDI từ EU vào Việt Nam tăng từ 22 lên hơn 30 tỷ euro; và Việt Nam giữ vị trí đối tác thương mại lớn nhất của EU tại ASEAN, đứng thứ 16 toàn cầu.

Đại sứ Guerrier đánh giá EVFTA là “khuôn khổ pháp lý cốt lõi” giúp doanh nghiệp hai bên có thêm niềm tin vào sự ổn định và minh bạch của thị trường. Hiệp định thúc đẩy Việt Nam cải cách thủ tục, chuẩn hóa quy trình cấp phép, giảm độ bất định trong chính sách — những yêu cầu mà doanh nghiệp châu Âu đặc biệt quan tâm.

Cán cân thương mại nghiêng mạnh về phía Việt Nam nhiều năm liên tiếp cũng được tiếp cận theo tinh thần xây dựng: EU không sử dụng thuế quan để “tái cân bằng”, mà hai bên đã thành lập nhóm chuyên trách ở cấp cao nhằm rà soát việc tiếp cận thị trường và bảo đảm thực thi EVFTA một cách đầy đủ, công bằng và có thể dự đoán.

Cuộc chuyển dịch năng lượng chưa từng có

Ở trụ cột chống biến đổi khí hậu, Việt Nam và EU cùng chia sẻ mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Đại sứ Guerrier cho biết EU đang huy động nguồn lực lớn chưa từng có dành cho Việt Nam: 142 triệu euro hỗ trợ ngân sách chuyển dịch năng lượng sạch, hơn 100 triệu euro viện trợ không hoàn lại cho ứng phó biến đổi khí hậu và kỳ vọng huy động tới 4 tỷ euro vốn vay ưu đãi từ các ngân hàng phát triển châu Âu thông qua cơ chế tài chính hỗn hợp.

Những dự án then chốt như thủy điện tích năng Bác Ái, thủy điện Trị An và điện gió gần bờ Trà Vinh cho thấy mức độ cam kết của EU trong hỗ trợ Việt Nam tái cấu trúc hệ thống năng lượng.

Đây là bước chuẩn bị để hàng hóa Việt Nam đáp ứng tiêu chuẩn môi trường của thị trường châu Âu — một yêu cầu sẽ ngày càng khắt khe hơn trong những năm tới.

Bên cạnh EVFTA và JETP (Quan hệ đối tác chuyển dịch năng lượng công bằng), Chiến lược Cửa ngõ Toàn cầu (Global Gateway) được Đại sứ Guerrier xem là “trụ đỡ mới” của hợp tác EU – Việt Nam trong thập kỷ tới. Global Gateway định hướng EU tập trung đầu tư vào hạ tầng năng lượng sạch, hạ tầng giao thông, đặc biệt đường sắt và đường sắt tốc độ cao, và hạ tầng số, bao gồm 5G và các lĩnh vực công nghệ cao.

Đây là dòng vốn mang tính cấu trúc, tạo nền tảng để Việt Nam hiện đại hóa hạ tầng chiến lược — một điều kiện sống còn để đạt mục tiêu trở thành nước phát triển vào năm 2045.

Đối tác trong nhiều lĩnh vực

Mặc dù địa lý xa cách, EU có lợi ích trực tiếp tại Biển Đông khi 40% hàng nhập khẩu và 25% hàng xuất khẩu của EU đi qua tuyến hàng hải này. Ngài Guerrier khẳng định EU kiên định ủng hộ trật tự dựa trên luật lệ quốc tế và UNCLOS, đồng thời đánh giá cao vai trò của Việt Nam như một đối tác ổn định trong khu vực.

Thỏa thuận Khung Tham gia (FTA) năm 2019 — lần đầu tiên EU ký với một quốc gia ASEAN — là bước tiến quan trọng trong hợp tác quốc phòng. EU cử chuyên gia đào tạo lực lượng gìn giữ hòa bình của Việt Nam; Việt Nam cử sĩ quan tới các phái bộ EU. Đây là minh chứng cho mức độ trưởng thành của quan hệ song phương.

Ngoài thương mại và năng lượng, EU còn hỗ trợ Việt Nam ở tầng sâu của phát triển: thể chế, pháp luật, nhân lực, quản trị. Hiện EU triển khai hơn 300 triệu euro viện trợ không hoàn lại và đang chuẩn bị bổ sung 160 triệu euro đến năm 2027 nhằm hỗ trợ cải cách pháp lý, nâng cao năng lực quản trị và bảo đảm chuyển dịch xanh diễn ra công bằng và bao trùm.

Đây là dạng hỗ trợ ít khi được nhắc tới nhưng có tác động lâu dài nhất: nó xây dựng nền tảng để Việt Nam duy trì tăng trưởng bền vững trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng mở.

Trong lĩnh vực giáo dục – nghiên cứu, các chương trình Erasmus và Horizon Europe tạo ra cầu nối trực tiếp giữa sinh viên, chuyên gia và nhà khoa học hai bên. Đây là nền tảng để quan hệ EU – Việt Nam dịch chuyển từ hợp tác chính phủ sang hợp tác con người — một trụ cột quan trọng nếu muốn xây dựng quan hệ chiến lược dài hạn.

Thẻ vàng IUU: bài kiểm tra năng lực thực thi

Đại sứ Guerrier đánh giá cao việc Việt Nam đã “đại tu” khung pháp lý về chống khai thác IUU đạt chuẩn quốc tế, nhưng nhấn mạnh rằng thách thức còn nằm ở thực thi: quản lý tàu cá trên 15 mét, hệ thống giám sát hành trình, dữ liệu và chế tài xử phạt.

Việc Thủ tướng chỉ đạo sát sao các địa phương ven biển và các bộ ngành gửi báo cáo định kỳ cho Brussels được EU đánh giá tích cực.

Đây không chỉ là mục tiêu gỡ thẻ vàng mà còn là kiểm nghiệm năng lực thực thi cam kết của Việt Nam trong các hiệp định thương mại thế hệ mới.

Cột mốc được kỳ vọng nhất trong năm 2025 là nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện. Đại sứ Guerrier mô tả đây là một khuôn khổ “future-proof” (một khuôn khổ hợp tác thích ứng với tương lai) đủ sâu để duy trì tính thời sự trong nhiều thập kỷ. Khi hoàn tất, các lĩnh vực mới như bán dẫn, công nghệ cao, đổi mới sáng tạo và nguyên liệu chiến lược sẽ được ưu tiên trong hợp tác hai bên.

Ba mươi lăm năm hợp tác EU – Việt Nam là hành trình của một quan hệ trưởng thành: bắt đầu từ nhân đạo, mở rộng sang phát triển, sâu sắc trong thương mại, thực chất trong an ninh và đang bước sang giai đoạn chiến lược. Đây là quãng đường tích lũy niềm tin, hội tụ lợi ích và định hình kỳ vọng, như Đại sứ nhấn mạnh.

Kỷ niệm 35 năm không chỉ để nhìn lại những thành tựu đã đạt, mà để xác lập một tầm nhìn chung cho chặng đường tiếp theo: một quan hệ sâu rộng, dựa trên luật lệ, dựa trên cải cách và phát triển bền vững, và dựa trên niềm tin rằng Việt Nam và EU có thể cùng nhau đi qua một thế giới nhiều biến động nhưng cũng đầy cơ hội.

Tư Giang