40 năm Hiệp ước Schengen: Biểu tượng đoàn kết của châu Âu

Tuy nhiên hiện nay, nhiều “lỗ hổng” của hiệp ước đã dần bộc lộ, đặt ra yêu cầu cấp bách cải cách hệ thống Schengen nhằm bảo vệ các giá trị cốt lõi của châu Âu.

Từ thỏa thuận ban đầu do Pháp, Ðức, Bỉ, Hà Lan và Luxembourg ký năm 1985, Hiệp ước Schengen hiện có 29 quốc gia tham gia, trong đó có 25 quốc gia thuộc Liên minh châu Âu (EU) và 4 quốc gia ngoài EU gồm Iceland, Na Uy, Thụy Sĩ và Liechtenstein.

Được coi là một trong những thành tựu đáng tự hào nhất của châu Âu, khu vực Schengen với đường biên giới mở là biểu tượng về sự đoàn kết, hội nhập, đồng thời mang ý nghĩa quan trọng về kinh tế, giúp hình thành những mối quan hệ gần gũi và tạo thuận lợi cho hoạt động du lịch.

Hồi đầu năm 2025, khối Schengen đón nhận tin vui khi Romania và Bulgaria, sau hơn 10 năm đàm phán đầy rẫy chông gai, đã trở thành thành viên chính thức của không gian tự do đi lại rộng lớn này, qua đó đưa tổng số thành viên của khối lên 29.

Nhìn lại chặng đường 40 năm hình thành và phát triển của khối Schengen, Ủy ban châu Âu (EC) khẳng định, khu vực này là “xương sống” cho thị trường nội bộ EU, tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc sống của khoảng 450 triệu người dân.

Theo EC, năm 2024, khu vực Schengen là một trong những điểm du lịch thu hút nhiều lượt du khách nhất thế giới, với hơn nửa tỷ du khách ghé thăm. EC nêu rõ, các nỗ lực nhằm gia nhập hoàn toàn khu vực Schengen của Romania và Bulgaria là bằng chứng cho thấy các quốc gia thành viên đang cố gắng tham gia đầy đủ để tăng cường hiệu quả hợp tác theo cơ chế Schengen.

Dù là biểu tượng đáng tự hào về sự kết nối, thống nhất tại châu Âu, trên thực tế, không ít lần Hiệp ước Schengen lâm nguy trước các biến động chính trị, xã hội. Cuộc khủng hoảng di cư tồi tệ nhất kể từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ hai diễn ra vào năm 2015-2016 đã khiến nhiều quốc gia phải kiểm soát biên giới.

Ở thời điểm đó, hiệp ước này vấp phải những tranh cãi quyết liệt khi trở thành lỗ hổng an ninh đáng lo ngại. Hàng nghìn tay súng thánh chiến là người châu Âu chiến đấu cho các tổ chức cực đoan ở Trung Đông quay về châu lục này và tự do di chuyển tới các nước trong khối Schengen, đe dọa nghiêm trọng an ninh của tất cả các quốc gia thành viên.

Sự hoành hành của đại dịch Covid-19 một lần nữa đặt ra phép thử với bản thỏa thuận vốn phản ánh giấc mơ châu Âu về hội nhập và đoàn kết. Nhiều nước coi biên giới như “tấm lưới sàng lọc” để ngăn vi-rút Covid-19 lây lan, cho nên đã siết chặt kiểm soát biên giới quốc gia.

EC hiện đề xuất cải tổ Hiệp ước Schengen để ngăn chặn các nguy cơ an ninh, gồm thúc đẩy sử dụng công cụ thông tin chung; đẩy nhanh triển khai số hóa các hệ thống thuộc Schengen, trong đó có sử dụng hệ thống xuất nhập cảnh mới thay thế phương pháp đóng dấu hộ chiếu truyền thống, đồng thời áp dụng để kiểm soát biên giới một cách hiệu quả hơn; phối hợp hành động giữa các cơ quan thực thi pháp luật các nước…

EU mới đây khai trương Trung tâm Nghiên cứu an ninh biên giới tại Geel (Bỉ), đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc ứng dụng công nghệ hiện đại để bảo đảm an ninh biên giới. Tuy nhiên, nhìn chung, việc cải tổ các quy định của khối Schengen chưa bao giờ là điều dễ dàng bởi bất cứ sự sửa đổi điều khoản nào đều cần đạt được sự ủng hộ từ phần lớn các quốc gia thành viên.

Trong một thế giới đầy rẫy bất ổn và biến động khó lường, Hiệp ước Schengen - niềm tự hào và biểu tượng về giấc mơ đoàn kết, hội nhập, xóa nhòa mọi ranh giới của các nước châu Âu - đang đứng trước hàng loạt thách thức.

Dù vấp phải khó khăn, việc tiến hành cải cách Hiệp ước để trám các lỗ hổng an ninh là điều cần thiết, qua đó góp phần ngăn ngừa những nguy cơ có thể làm lung lay các giá trị cốt lõi của bản hiệp ước này.

TƯỜNG VY