5 điểm nghẽn và hướng mở cho kinh tế tư nhân Việt Nam

Phát biểu khai mạc và đề dẫn tọa đàm, GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu, Phó Giám đốc Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, sau gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam đã có những bước phát triển mạnh mẽ cả về lượng và chất, từng bước khẳng định vai trò trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu, Phó Giám đốc Đại học Kinh tế Quốc dân.

Đến năm 2024, khu vực này chiếm 53,4% tổng vốn đầu tư xã hội, 82,07% tổng lao động trong nền kinh tế, đóng góp 38,6% tổng lợi nhuận trước thuế và 51% tổng thu nhập tạo ra cho người lao động trong khu vực doanh nghiệp. Đặc biệt, khu vực kinh tế tư nhân đã đóng góp 43% tổng GDP và chiếm tới 57% vào mức tăng trưởng GDP năm 2024 – mức đóng góp lớn nhất trong các thành phần kinh tế. Bình quân giai đoạn 2011–2024, khu vực này đạt tốc độ tăng trưởng 6,3%/năm, cao hơn mức bình quân chung toàn nền kinh tế (5,48%/năm).

“Những con số này khẳng định vững chắc vai trò trung tâm và tiềm năng to lớn của khu vực kinh tế tư nhân, đồng thời đặt nền tảng cho việc nâng tầm vị trí của khu vực này thành động lực chính trong thực hiện mục tiêu tăng trưởng nhanh, bền vững của Việt Nam” GS.TS. Nguyễn Thành Hiếu khẳng định.

Tuy nhiên, theo GS.TS. Ngô Thắng Lợi – Đại học Kinh tế Quốc dân, so với kỳ vọng trở thành trụ cột phát triển kinh tế quốc gia, khu vực kinh tế tư nhân vẫn còn nhiều bất cập. Hiện nay, đây là khu vực có hiệu quả kinh doanh, trình độ khoa học công nghệ, năng suất lao động và thu nhập người lao động thấp nhất trong các thành phần kinh tế. Đồng thời, khu vực này đang có dấu hiệu “hụt hơi” trong quá trình phát triển.

Đáng chú ý, tốc độ tăng trưởng về số lượng doanh nghiệp, doanh thu, vốn đầu tư hay lao động của giai đoạn từ 2016 đến nay đang có xu hướng chậm dần so với giai đoạn từ 2011-2015, thậm chí thấp hơn khu vực FDI. Xu hướng “không muốn lớn” hoặc “mini hóa” doanh nghiệp ngày càng phổ biến, khiến quy mô bình quân về vốn, lao động và doanh thu của khu vực này ngày càng tụt lại phía sau.

GS.TS. Ngô Thắng Lợi (Đại học Kinh tế Quốc dân)

Từ góc nhìn doanh nghiệp, TS. Trần Văn Thế, Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và Phát triển InDel chỉ ra 5 hạn chế nội tại đang kìm hãm sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân.

Trước hết, phần lớn doanh nghiệp có quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế, vốn mỏng, lao động ít, sức cạnh tranh yếu và phụ thuộc nhiều vào tín dụng ngân hàng. Tuy nhiên, khả năng tiếp cận vốn lại khó khăn do thiếu tài sản bảo đảm và chưa minh bạch thông tin tài chính.

Thứ hai, trình độ quản trị và năng lực công nghệ còn thấp. Tỷ lệ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao ở Việt Nam mới khoảng 2%, trong khi chi phí dành cho đổi mới công nghệ chỉ chiếm 0,2–0,3% doanh thu.

Thứ ba, mối liên kết và hội nhập chuỗi giá trị còn yếu. Liên kết giữa doanh nghiệp nội với khối FDI hạn chế, thể hiện ở tỷ lệ tham gia chuỗi cung ứng của doanh nghiệp trong nước chỉ khoảng 21%.

Thứ tư, chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu. Doanh nghiệp thiếu lao động có kỹ năng cao, đội ngũ quản lý chuyên nghiệp, trong khi hoạt động đào tạo tại chỗ chưa được quan tâm đúng mức.

Cuối cùng, văn hóa kinh doanh và ý thức pháp lý vẫn là điểm yếu. Một bộ phận doanh nghiệp chưa tuân thủ nghiêm các quy định pháp luật, vẫn tồn tại tình trạng gian lận, cạnh tranh không lành mạnh, trốn thuế và vi phạm môi trường.

Toàn cảnh Tọa đàm

Để tháo gỡ các điểm nghẽn và tạo sức bật cho khu vực kinh tế tư nhân, ông Trần Văn Thế cho rằng trước hết cần một môi trường thể chế đồng bộ, minh bạch và ổn định. Trọng tâm là tháo gỡ những điểm nghẽn ở các lĩnh vực then chốt như đầu tư, đất đai, tín dụng và hợp tác công – tư. Song song với đó, phải dứt khoát loại bỏ cơ chế “xin – cho”, mở rộng không gian kinh doanh cho tư nhân tại những lĩnh vực vốn lâu nay thuộc “sân chơi” của khu vực Nhà nước. Cải cách thủ tục hành chính phải thực chất, giảm tối đa thời gian và chi phí tuân thủ, giúp doanh nghiệp tập trung cho sản xuất – kinh doanh.

Về tiếp cận nguồn lực, ông Thế nhấn mạnh Chính phủ cần cải thiện đáng kể cơ hội của doanh nghiệp tư nhân đối với vốn, đất đai và nhân lực chất lượng cao. Trước mắt, tăng tỷ trọng tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, hỗ trợ lãi suất cho dự án chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo; cải cách thủ tục thuê đất, mở rộng quỹ đất công nghiệp; đồng thời đẩy mạnh đào tạo nhân lực công nghệ và quản trị ở cả cấp doanh nghiệp và ngành.

Ở tầm chiến lược, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và chuyển đổi xanh phải trở thành trụ cột chiến lược. Nhà nước cần áp dụng cơ chế ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính và tư vấn kỹ thuật cho doanh nghiệp tiên phong trong R&D, công nghệ xanh và ESG; đồng thời xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo cấp địa phương, kết nối doanh nghiệp với viện nghiên cứu, trường đại học và nhà đầu tư.

Để khắc phục điểm yếu về quy mô và sự manh mún trong sản xuất, ông Thế kiến nghị thúc đẩy mạnh mẽ các mô hình liên kết doanh nghiệp, từ cụm ngành đến chuỗi cung ứng nội địa. “Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ tài chính cho các sáng kiến liên kết, áp dụng ưu đãi thuế với những doanh nghiệp lớn đóng vai trò dẫn dắt SME, đồng thời tạo điều kiện để khu vực tư nhân tham gia sâu hơn vào các dự án đầu tư công và chuỗi cung ứng công nghiệp quốc gia”, Chủ tịch InDel nhấn mạnh.

Cũng trong tọa đàm, các chuyên gia nhận định, để kinh tế tư nhân thực sự trở thành động lực phát triển đất nước, bên cạnh cải cách từ phía Nhà nước, bản thân doanh nghiệp cũng cần chủ động nâng cao năng lực quản trị, minh bạch tài chính, đầu tư cho đổi mới công nghệ và xây dựng văn hóa kinh doanh chuẩn mực. Chỉ khi Nhà nước và doanh nghiệp cùng “đồng hành và đồng lòng”, những điểm nghẽn hiện tại mới có thể được tháo gỡ, mở ra giai đoạn phát triển mới cho khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam.

Ngọc Ánh