6 giải pháp đồng bộ giải quyết gánh nặng kép tàn phá sức khỏe tâm thần của lao động nữ

Nhiều nữ công nhân với áp lực kép, vừa phải tăng ca, vừa phải chăm sóc con nhỏ, bố mẹ già. Ảnh minh họa

Gánh nặng "đa vai trò"

"Họ sợ nhất là khi có nhiều việc làm, họ cũng cảm thấy áp lực". Đó là tâm sự của một nữ công nhân khi được phỏng vấn sâu, một câu nói nghe chừng nghịch lý nhưng lại phản ánh trọn vẹn bi kịch mang tên "Gánh nặng kép".

Chị N., công nhân tại khu chế xuất Bình Dương, chia sẻ: "Tôi vừa làm việc tăng ca, về nhà phải chăm sóc mẹ già, lại còn con nhỏ. Nhiều lúc tôi cảm thấy không biết mình là ai, sao mình phi thường đến thế". Sự thiếu công nhận từ người chồng và sự cô đơn trong trách nhiệm khiến chị rơi vào tình trạng không kiểm soát được cảm xúc, có những lúc chỉ muốn hét to lên hoặc tranh cãi gay gắt với chồng.

Một trường hợp khác là chị H. phải đảm nhận công việc với khối lượng lớn và áp lực thời gian. Thậm chí, khi công ty nhận được đơn hàng gấp, chị cùng các đồng nghiệp buộc phải tăng ca liên tục. "Việc làm tăng cao, tôi phải bỏ con nhỏ để đi làm. Áp lực làm việc đã làm cho tôi có những vấn đề về sức khỏe tâm thần", chị kể.

TS Lê Thị Thúy Ngà chia sẻ về đề tài nghiên cứu khoa học "Sức khỏe tâm thần của lao động nữ tại các khu công nghiệp và khu chế xuất ở Việt Nam: Nghiên cứu thực trạng và khuyến nghị chính sách" tại Hội thảo Khoa học quốc tế HERASIA 2025 do Học viện Phụ nữ Việt Nam tổ chức

Những câu chuyện này, cùng những bất ổn trong cảm xúc tại nơi làm việc, là bằng chứng sống động cho những dự báo về sức khỏe tâm thần của nữ công nhân. Với đề tài nghiên cứu khoa học "Sức khỏe tâm thần của lao động nữ tại các khu công nghiệp và khu chế xuất ở Việt Nam: Nghiên cứu thực trạng và khuyến nghị chính sách", TS. Lê Thị Thúy Ngà (trường Đại học Công đoàn) và nhóm nghiên cứu đã sử dụng Mô hình Yêu cầu - Nguồn lực Công việc (JD-R) kết hợp với Lý thuyết Xung đột Gia đình - Công việc để lý giải những vấn đề này.

Nghiên cứu khẳng định, sức khỏe tâm thần của nữ công nhân bị chi phối bởi hai trục đối lập: Yêu cầu Công việc - là yếu tố tác động tiêu cực, gây stress và kiệt sức, và Nguồn lực Công việc - như sự công nhận, hỗ trợ xã hội, và quyền tự chủ, lại là yếu tố tích cực, tạo động lực.

Tuy nhiên, phát hiện nổi bật nhất, đã làm thay đổi góc nhìn lý thuyết, chính là sự xuất hiện của yếu tố phi công việc: số lượng người phụ thuộc trong gia đình. Nghiên cứu định lượng trên 242 nữ công nhân tại TP. Hồ Chí Minh và Bình Dương đã chứng minh rằng, đây là nhân tố tác động tiêu cực và mạnh mẽ nhất đến sức khỏe tâm thần của họ. Những người có càng nhiều người phụ thuộc thì vấn đề tâm lý càng trầm trọng.

Kết quả khảo sát đã vẽ nên một bức tranh đáng lo ngại: Dù phần lớn được đánh giá ở mức bình thường, nhưng có đến gần một phần ba lao động nữ đang có dấu hiệu rối loạn sức khỏe tâm thần, từ stress, lo âu, đến trầm cảm. Tỷ lệ có dấu hiệu lo âu chiếm cao nhất với 27,3%, trong khi tỷ lệ có dấu hiệu trầm cảm là 13,9%, trong đó có 4,6% ở mức độ rất nặng.

Những con số trên đã củng cố mạnh mẽ cho lời than phiền của các nữ công nhân: Họ phải chịu gánh nặng về đa vai trò, đảm nhận chính những công việc chăm sóc người cao tuổi và con cái. Đặc biệt là khi họ có nhiều người phụ thuộc, điều này làm tăng stress và suy giảm sức khỏe tâm thần.

Khuyến nghị chính sách toàn diện

Theo TS Lê Thị Thúy Ngà, kết quả nghiên cứu là một hồi chuông cảnh tỉnh, buộc các nhà hoạch định chính sách phải nhìn nhận vấn đề sức khỏe tâm thần của lao động nữ dưới lăng kính nhạy cảm giới, yêu cầu một chiến lược can thiệp toàn diện, không chỉ dừng lại ở phạm vi nhà máy.

Vấn đề chăm sóc sức khỏe tâm thần của lao động nữ cần được quan tâm hơn. Ảnh minh họa

Ở cấp vĩ mô, Chính phủ cần nhanh chóng pháp luật hóa vấn đề sức khỏe tâm thần trong Bộ luật Lao động, tạo cơ sở pháp lý để buộc các doanh nghiệp thực hiện các chương trình chăm sóc cụ thể.

Song song đó, việc thiết lập và hỗ trợ tài chính cho mạng lưới chăm sóc cộng đồng là tối cần thiết. Đó là các dịch vụ giữ trẻ, trung tâm chăm sóc người cao tuổi, nhằm san sẻ gánh nặng người phụ thuộc, vốn là yếu tố gây suy kiệt lớn nhất, ra khỏi đôi vai người phụ nữ.

Sự phối hợp liên ngành giữa Bộ Lao động, Thương binh & Xã hội (cũ) và Bộ Y tế sẽ đảm bảo các chương trình tư vấn, quản lý căng thẳng được triển khai đồng bộ.

Đối với doanh nghiệp, trọng tâm là tạo ra môi trường làm việc cân bằng và tích cực. Điều này đòi hỏi phải thúc đẩy chính sách cân bằng công việc và gia đình bằng cách áp dụng ca làm việc linh hoạt, giúp nữ công nhân có thời gian hỗ trợ gia đình.

Cùng lúc, cần tăng cường Nguồn lực công việc thông qua việc ghi nhận, công nhận thành quả, trao quyền tự chủ và cơ hội đào tạo. Ngược lại, doanh nghiệp phải chủ động giảm thiểu Yêu cầu Công việc, bằng cách điều chỉnh khối lượng công việc quá tải và giải quyết các xung đột cảm xúc tại nơi làm việc.

Cuối cùng, để giải quyết tận gốc rễ, cộng đồng và gia đình cần thay đổi nhận thức. Điều quan trọng là khuyến khích nam giới chia sẻ trách nhiệm gia đình, biến công việc nội trợ và chăm sóc thành trách nhiệm chung. Bên cạnh đó, các chương trình cộng đồng cần trao quyền và kỹ năng giúp nữ công nhân tự chăm sóc bản thân, nâng cao khả năng phục hồi và quản lý căng thẳng hiệu quả.

Đây là những giải pháp then chốt nhằm thúc đẩy sự cân bằng và công bằng, đảm bảo rằng những người đang gánh trên vai trọng trách kép của nền kinh tế và gia đình có được một sức khỏe tâm thần ổn định.

N. Minh