80 năm giáo dục Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm châu

Đất nước có lực lượng lao động qua đào tạo trình độ cao sẽ làm chủ công nghệ, sản xuất ra nhiều hàng hóa xuất khẩu ra thị trường thế giới. Trong ảnh: Tàu lớn tiếp nhận hàng hóa ở cảng Cái Mép, thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: Hải Luận

Học để kiến thiết nước nhà

Lúc Bác Hồ viết thư gửi học sinh trong cả nước vào đầu tháng 9/1945, thời điểm đó, đất nước ta có hơn 90% dân số mù chữ. Bởi vì dân tộc ta phải trải qua 80 năm nô lệ thực dân làm cho nước nhà bị yếu hèn. Trong thư, Bác Hồ mong muốn: “Ngày nay chúng ta cần phải xây dựng lại cơ đồ mà tổ tiên đã để lại cho chúng ta, làm sao cho chúng ta theo kịp các nước khác trên hoàn cầu. Trong công cuộc kiến thiết đó, nước nhà trông mong chờ đợi ở các em rất nhiều. Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”(2).

Buổi họp Chính phủ lâm thời đầu tiên ngày 3/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đưa ra 6 nhiệm vụ cấp bách, trong đó, “giải quyết nạn dốt” được đặt sau nhiệm vụ cứu đói khẩn cấp. Theo Người, một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Vì vậy, cần mở một chiến dịch để chống nạn mù chữ. Chiến dịch ấy được người dân gọi là “bình dân học vụ”, hàng triệu người biết đọc, biết viết chữ quốc ngữ.

Suốt chặng đường 80 năm qua, đất nước vừa phải chiến đấu vệ quốc vĩ đại, vừa lo cái ăn, vừa phải xây dựng hệ thống giáo dục, trường học phủ kín từ biên cương hẻo lánh đến ngoài đảo xa xôi. Đến hôm nay, hệ thống từ trường mầm non đến đại học được xây dựng chắc chắn và hiện đại. Đội ngũ giáo viên, giảng viên được đào tạo bài bản trong và ngoài nước, có hàng triệu viện sĩ, giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ, kỹ sư... đang làm việc trong hệ thống giáo dục, các viện nghiên cứu, doanh nghiệp. Nhiều người Việt Nam trở thành giáo sư giảng dạy tại các trường đại học ở Mỹ, Pháp, Nhật Bản, Trung Quốc... Những năm gần đây, học sinh Việt Nam tham dự các kỳ thi Olympic quốc tế đã đoạt nhiều huy chương các loại, sánh vai với các cường quốc năm châu.

Đất nước ta được xếp vào những quốc gia có tốc độ phát triển nhanh, những công trình tầm cỡ mọc lên theo chiều dài đất nước: Các nhà máy thủy điện Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu, hệ thống cảng biển Hải Phòng, Cái Mép - Thị Vải (thành phố Hồ Chí Minh); những chiếc cầu lớn vượt sông như Nhật Tân (Hà Nội), Mỹ Thuận, Rạch Miễu, Cần Thơ, Vàm Cống... (hạ lưu sông Mekong); hệ thống giàn khoan khai thác dầu khí ở dưới biển sâu, nhà máy lọc dầu. Khu chế xuất, khu công nghiệp, nhà máy sản xuất được xây dựng ở khắp các vùng miền. Nhiều doanh nghiệp của Việt Nam đã lớn mạnh trở thành tập đoàn đa quốc gia, đầu tư ra nước ngoài, như: Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng quốc gia Việt Nam (Petrovietnam), Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel), Tập đoàn Vingroup...

Dẫn ra những thành tựu trên để thấy tầm nhìn xa và đường lối giáo dục quốc dân của Bác Hồ cách đây 80 năm. Vừa mới lập quốc, người dân còn thiếu ăn, thiếu học, nhưng Người mong muốn và đề ra mục tiêu dài hạn cho học sinh nước nhà - “sánh vai với các cường quốc năm châu”. Bởi chỉ có tri thức mới làm chủ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo là “căn cốt” phát triển, giỏi kiến thức mới có năng lực hội nhập kết giao với bạn bè năm châu.

Tấm gương học tập của Bác Hồ được cả thế giới nể phục, ngày 15/9/1911, anh nhân viên hãng tàu biển Nguyễn Tất Thành (Hồ Chí Minh) gửi thư tới Tổng thống Pháp và Bộ trưởng thuộc địa trình bày nguyện vọng muốn được vào học trường thuộc địa (Ecole Coloniale) tại Thủ đô Paris. Chính quyền Pháp không cho Nguyễn Tất Thành vào học ở trường, Người đã nỗ lực tự học nhiều ngoại ngữ để nghiên cứu, đọc sách, tài liệu nước ngoài phục vụ suốt cả chặng đường bôn ba đi tìm đường cứu nước.

Quốc gia hùng cường, hưng thịnh, hạnh phúc

“Hướng tới tương lai, Đảng ta đặt mục tiêu đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước, Việt Nam là quốc gia hùng cường, hưng thịnh, hạnh phúc. Đó là khát vọng của cả dân tộc, là lời thề danh dự trước lịch sử, trước nhân dân” - Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, ngày 2/9/2025.

Về chiến lược lâu dài để đất nước tăng trưởng hai con số, Đảng, Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách để tháo gỡ những điểm nghẽn thể chế, khai thông phát triển. Vừa rồi, Đảng tập trung vào 4 đột phá, ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Bốn nghị quyết này được ví như “bộ tứ chiến lược” của đất nước, Chính phủ đã đưa ra 15 nhóm nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm để thực hiện mục tiêu tăng trưởng hai con số. Đồng thời, Chính phủ đã nhìn thấy khó khăn, thách thức, rủi ro, bất ổn toàn cầu đang gia tăng mạnh. Đây cũng là cơ hội rất lớn để cơ cấu lại nền kinh tế, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, cần sản xuất mới nhiều sản phẩm, hình thành thêm các chuỗi cung ứng toàn cầu.

Muốn quốc gia hùng cường, hưng thịnh, “chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”. Lớp lớp học sinh, sinh viên Việt Nam nỗ lực học tập nhiều hơn nữa, để cùng đất nước đang chuyển mình. Đảng, Nhà nước ta đặt mục tiêu thời gian tới tăng trưởng kinh tế hằng năm đạt hai con số, đồng nghĩa các khu công nghiệp, nhà máy, vùng nguyên liệu... phải sản xuất hàng hóa tăng gấp đôi. Thời kỳ công nghệ phát triển như vũ bão, đòi hỏi lực lượng lao động phục vụ kỷ nguyên mới của đất nước đạt trình độ tầm cao mới, chiến lược phát triển hệ thống giáo dục, đào tạo, từ mầm non đến đại học cũng theo nhịp phát triển mạnh mẽ.

Ngày nay, đất nước cần lớp trẻ có kiến thức để làm chủ công nghệ tự động hóa, công nghệ số, công nghệ trí tuệ nhân tạo, công nghệ bán dẫn... ở mọi khâu sản xuất, xuất khẩu, quản trị quốc gia. Trong nước có lực lượng lao động trẻ trình độ cao, như là “tấm thẻ” ưu tiên hàng đầu để thu hút nguồn vốn đầu tư bên ngoài, ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến của nhân loại vào sự nghiệp phát triển đất nước.

(1) Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 4, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, trang 32.

(2) Sách đã dẫn, trang 33.

Hải Luận