Bài cuối: Sửa đổi, bổ sung Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 là cần thiết

Nhiều chính sách, chủ trương

Ngày 9/11/2022, Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII đã thông qua Nghị quyết số 27-NQ/TW về việc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, theo đó lĩnh vực trợ giúp pháp lý có 2 nhiệm vụ cụ thể: Xây dựng mạng lưới, nâng cao năng lực của hệ thống trợ giúp pháp lý để người dân dễ tiếp cận pháp luật; nâng cao vai trò, tính chuyên nghiệp và chất lượng trợ giúp pháp lý, nhất là trong hoạt động tố tụng tư pháp; hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hệ thống trợ giúp pháp lý; mở rộng đối tượng được trợ giúp pháp lý phù hợp với điều kiện của đất nước.

Một buổi tư vấn pháp luật và TGPL cho người dân tại TP Hồ Chí Minh.

Bước vào kỷ nguyên mới, Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách quan trọng, trongg đó có công tác TGPL: Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 59-NQ/TW ngày 24/01/2025 về hội nhập quốc tế trong tình hình mới. Đặc biệt là Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đặt ra yêu cầu: “Thúc đẩy phát triển mạnh mẽ hệ thống dịch vụ pháp lý, hỗ trợ pháp lý, trợ giúp pháp lý, đăng ký biện pháp bảo đảm để người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật, quản trị rủi ro pháp lý”;Ứng dụng công nghệ số, chuyển đổi số đồng bộ trong phổ biến, giáo dục pháp luật, trợ giúp pháp lý, đăng ký biện pháp bảo đảm”; “Ưu tiên nguồn lực tương xứng cho công tác trợ giúp pháp lý cho đối tượng đặc thù, yếu thế, đồng bào dân tộc thiểu số”; Nghị quyết số 66-NQ/TW xác định mục tiêu: “Năm 2025, cơ bản hoàn thành việc tháo gỡ những “điểm nghẽn” do quy định pháp luật”, trong đó có pháp Luật Trợ giúp pháp lý. “Năm 2027, hoàn thành việc sửa đổi, bổ sung, ban hành mới văn bản pháp luật bảo đảm cơ sở pháp lý đồng bộ cho hoạt động của bộ máy nhà nước theo mô hình chính quyền 3 cấp”. Bên cạnh đó, tại buổi làm việc với Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp ngày 07/11/2024, đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ đạo “Phát huy vai trò của trợ giúp pháp lý trong thực hiện các chính sách an sinh xã hội”.

Những nội dung cần sửa đổi, bổ sung

Trên cơ sở các chủ trương, chính sách của Đảng, nhà nước, một số nội dung của Luật TGPL năm 2017 cần được nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung. Cụ thể, về đối tượng TGPL, cần nghiên cứu tổng thể, toàn diện các nhóm đối tượng cần được TGPL để phù hợp với thực tiễn yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội trong kỷ nguyên mới. Bên cạnh việc bổ sung 2 nhóm đối tượng theo quy định của Luật Phòng chống mua bán người và Luật Tư pháp người chưa thành niên, cần nghiên cứu mở rộng thêm một số đối tượng có khó khăn có nhu cầu TGPL nhưng không có đủ điều kiện để được TGPL như hộ mới thoát nghèo, người khuyết tật, người cần được TGPL trong trường hợp công lý đòi hỏi…. nhằm đảm bảo tính toàn diện và thống nhất của hệ thống pháp luật.

Về lĩnh vực TGPL, các cơ quan chức năng cần cân nhắc chỉnh sửa quy định tại Khoản 1 Điều 27 theo hướng linh hoạt hơn, tạo điều kiện cho người thuộc diện được TGPL hỗ trợ trong quá trình khởi nghiệp, vay vốn, phát triển kinh tế để thoát nghèo. Đối với hình thức TGPL, nghiên cứu ghi nhận và hợp pháp hóa các hình thức TGPL đã và đang thực hiện có hiệu quả trên thực tế như hòa giải cơ sở, thông tin pháp luật… để đa dạng hóa các kênh tiếp cận dịch vụ pháp lý miễn phí có chất lượng cho người dân.

Người dân chú ý lắng nghe các quy định pháp luật về TGPL.

Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng cũng cần nghiên cứu hoàn thiện quy định về tổ chức trung tâm TGPL và chi nhánh của trung tâm. Căn cứ vào mô hình chính quyền địa phương 2 cấp và việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, cần sửa đổi Điều 11 của Luật TGPL theo hướng quy định linh hoạt hơn về việc thành lập trung tâm và chi nhánh của trung tâm để đảm bảo người dân được tiếp cận dịch vụ một cách thuận lợi nhất. Đồng thời, mở rộng nguồn lực TGPL thông qua nghiên cứu sửa đổi các quy định để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc thu hút người thực hiện TGPL. Chẳng hạn, mở rộng địa bàn sử dụng cộng tác viên TGPL không chỉ giới hạn ở vùng đặc biệt khó khăn; xem xét bổ sung quy định cho phép chuyển tiếp trợ giúp viên pháp lý thành luật sư khi đáp ứng đủ các tiêu chuẩn cần thiết; nghiên cứu cơ chế cho phép tuyển dụng luật sư có chuyên môn tốt, có kinh nghiệm vào làm trợ giúp viên pháp lý …

Đồng thời, quy định rõ trách nhiệm của chính quyền cơ sở như bổ sung quy định cụ thể về trách nhiệm của UBND cấp xã trong công tác TGPL (giới thiệu, hỗ trợ người dân tiếp cận TGPL, tổ chức tuyên truyền và phối hợp với trung tâm TGPL để nâng cao hiệu quả hoạt động TGPL tại địa phương...). Nâng cao chất lượng TGPL bằng cách đổi mới phương thức quản lý, giám sát, đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý bảo đảm thực chất, hiệu quả. Ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, hiện đại hóa TGPL như phát triển hệ thống “TGPL số”, hồ sơ điện tử, dịch vụ trực tuyến toàn trình; ứng dụng các công nghệ mới trong TGPL. Về công tác quản lý nhà nước, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; tăng cường trách nhiệm của cơ quan Tư pháp và UBND các cấp; đồng thời nâng cao hiệu quả phối hợp liên ngành trong TGPL.

Nguyễn Hương