80 năm Quốc khánh: Ký ức hào hùng về Cách mạng Tháng Tám ở Huế

Tiến sĩ Nguyễn Đình Ngộ, Nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế, kể với phóng viên về ký ức Cách mạng Tháng 8/1945.

Nhân dân đồng lòng

Nhớ lại không khí Cách mạng Tháng Tám ở Huế 80 năm về trước, Tiến sĩ Nguyễn Đình Ngộ (90 tuổi), nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế, nay là thành phố Huế, bồi hồi kể: “Lúc đó tôi còn nhỏ tuổi. Hưởng ứng Cách mạng Tháng Tám tại quê (huyện Phú Lộc cũ) tôi cũng xuống đường đi theo đoàn biểu tình.

Tôi còn nhớ, ba tôi là Nguyễn Đình Sản lãnh đạo khởi nghĩa ở huyện Phú Lộc cũ. Ông ngồi trên một con ngựa, cầm cây kiếm, đằng sau ông là hàng nghìn người dân đi theo cùng cướp chính quyền ở huyện Phú Lộc cũ. Người dân vui mừng khôn xiết, trên tay cầm gậy gộc, giáo mác, đổ ra các nẻo đường và hô to - Cách mạng Tháng Tám thành công muôn năm”.

Thời điểm ấy, ông Ngộ nhiều lần được giao nhiệm vụ đưa thư mật cho cách mạng. Ông kể lại: Lúc đó còn nhỏ nên giặc ít để ý. Ba thường đưa cho ông những mảnh giấy nhỏ để chuyển cho các đồng chí cách mạng. Đặc biệt, trong quãng thời gian ba bị bắt giam, mỗi lần ông vào thăm đều có người nhờ gửi thông tin vào cho ba.

Theo tư liệu của Đảng bộ huyện Phú Lộc, tối 14/8/1945, khi quần chúng Tổng Diêm Trường tập trung đông để xem hát, đội tự vệ do đồng chí Nguyễn Đình Sản chỉ huy bất ngờ bước lên sân khấu, hô hào nhân dân nổi dậy lật đổ chính quyền cũ. Ngay sáng hôm sau, 15/8/1945, đồng chí Sản cưỡi ngựa dẫn đầu đội tự vệ cùng nhân dân bao vây, lùng bắt bọn tay sai trong toàn Tổng Diêm Trường.

Chánh tổng Nguyễn Đình Hài, Phó tổng Nguyễn Dung, Lý trưởng Bùi Tụng... bị buộc phải từ chức, giao nộp con dấu, rồi bị đưa đi diễu quanh tổng tuyên bố đầu hàng. Khởi nghĩa ở Diêm Trường toàn thắng, biểu ngữ và khẩu hiệu rợp khắp làng quê, đánh dấu thời khắc quê hương được giải phóng.

Dù đã gần 100 tuổi nhưng ông Nguyễn Trung Chính, nguyên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Thừa Thiên - Huế, nay là thành phố Huế vẫn còn nhớ rõ những ký ức hào hùng, sục sôi của những ngày Cách mạng mùa thu Tháng Tám, Ông Nguyễn Trung Chính nhớ, khí thế cách mạng của nhân dân trong giai đoạn này lên rất nhanh. Các tầng lớp nhân dân đều ủng hộ cách mạng. Mọi người chuẩn bị sẵn sàng vũ khí, công cụ lao động để xuống đường giành chính quyền.

Ông Nguyễn Trung Chính cho rằng, Cách mạng Tháng Tám ở Huế có ý nghĩa rất lớn, góp phần làm nên thắng lợi trọn vẹn của cuộc cách mạng tháng Tám trên phạm vi cả nước. Điểm nổi bật là sự khôn khéo của Mặt trận Việt Minh trong việc tập hợp, huy động sức mạnh toàn dân. Từ trí thức, công chức, tiểu thương đến nông dân, mọi tầng lớp đều đồng lòng đứng lên, tạo sức ép buộc vua Bảo Đại thoái vị, trao ấn và kiếm cho Chính phủ lâm thời; qua đó đánh dấu sự chấm dứt của chế độ phong kiến.

Điều đáng nói, Đảng bộ Thừa Thiên - Huế (nay là Thành ủy Huế) hết sức nhân văn, quyết không để đổ máu nhưng vẫn đạt được thắng lợi. Đây là thành quả của quá trình vận động, tuyên truyền, đi sâu vào các tầng lớp nhân dân của cách mạng. Đây cũng chính là minh chứng rõ ràng cho trí tuệ, bản lĩnh và tầm nhìn nhân văn của cách mạng Việt Nam.

Dấu mốc lịch sử quan trọng

Nghiên cứu về cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, Thạc sĩ Nguyễn Thị Thùy Nhung, Giảng viên khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học-Đại học Huế cho biết, không khí Cách mạng Tháng Tám ở Huế là sự hòa quyện giữa khí thế sục sôi của quần chúng, sự chuẩn bị chu đáo của Việt Minh và thời cơ lịch sử chín muồi, tạo nên thắng lợi nhanh chóng, hầu như không đổ máu.

Cuộc Cách mạng Tháng Tám tại Huế có nhiều dấu mốc lịch sử quan trọng như: ngày 15/8/1945, Nhật Hoàng tuyên bố đầu hàng đồng minh. Hội nghị cán bộ tỉnh họp tại phường Phú Bình (Thừa Thiên-Huế, nay là thành phố Huế) đã nhất trí chủ trương phát động khởi nghĩa toàn tỉnh, không thụ động ngồi chờ lệnh của Trung ương, quyết định chọn huyện Phú Lộc (cũ) giành chính quyền trước, nhằm rút kinh nghiệm cho các huyện khác, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho thành phố Huế tiến hành khởi nghĩa ngay sau đó.

Ngày 17 và 18/8/1945, các đồng chí trong Ban Chỉ đạo thống nhất Việt Minh tỉnh đã đến vận động Chỉ huy trưởng Lực lượng Bảo an binh Phan Tử Lăng và Bộ trưởng Bộ Thanh niên Phan Anh. Kết quả, Phan Tử Lăng hoàn toàn nhất trí đi theo cách mạng và đề nghị cử người đi cùng ông xuống các đồn lính để vận động binh lính đi theo Việt Minh, còn Bộ trưởng Phan Anh nhận nhiệm vụ thuyết phục các thành viên Chính phủ bù nhìn sẵn sàng từ chức khi cần thiết, vận động vua Bảo Đại thoái vị khi thời cơ chín muồi.

Ngày 20/8/1945, Đoàn cán bộ Trung ương gồm các đồng chí Tố Hữu, Hồ Tùng Mậu, Nguyễn Duy Trinh đến Huế tham gia chỉ đạo khởi nghĩa. Một Ủy ban khởi nghĩa được thành lập gồm các đồng chí: Tố Hữu (Chủ tịch), Hoàng Anh (Phó Chủ tịch) và các ủy viên Lê Tự Đồng, Lê Khánh Khang, Nguyễn Sơn… Ủy ban khởi nghĩa quyết định đẩy mạnh công tác vận động quần chúng, làm tốt công tác binh vận, làm tê liệt bộ máy chính quyền bù nhìn.

Không khí sôi nổi của Tổng khởi nghĩa giành chính quyền diễn ra trong toàn tỉnh vào những ngày cuối tháng 8/1945. Tại các huyện, thực hiện quyết định của Hội nghị cán bộ toàn tỉnh, từ ngày 18 - 22/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa các huyện đã phát động quần chúng giành chính quyền thắng lợi. Ngày 22/8 và sáng 23/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa huy động quần chúng biểu tình trên các đường phố và kéo đến chiếm các bộ, công sở và doanh trại lính bảo an. Vào khoảng 16 giờ, ngày 23/8/1945 tại sân vận động Huế, hàng vạn đồng bào Thừa Thiên-Huế tập trung trong hàng ngũ chỉnh tề dưới rừng cờ đỏ sao vàng, dự cuộc mít tinh chào mừng khởi nghĩa thắng lợi. Chiều 30/8/1945, Lễ thoái vị của vua Bảo Đại được tổ chức tại Ngọ Môn trong Kinh thành Huế, đánh dấu sự chấm dứt của chế độ quân chủ ở Việt Nam.

Đánh giá vai trò của Mặt trận Việt Minh trong cuộc Cách mạng Tháng Tám tại Huế, Thạc sĩ Nguyễn Thị Thùy Nhung cho hay, Mặt trận Việt Minh đóng vai trò quan trọng trong việc tập hợp, quy tụ, tổ chức các tầng lớp nhân dân trong một Mặt trận chung để cứu nước, giành độc lập. Mặt trận này không phân biệt giàu nghèo, già trẻ, trai gái, tôn giáo và xu hướng chính trị, giai cấp, đoàn kết toàn dân chiến đấu, giành độc lập hoàn toàn cho Tổ quốc.

Bên cạnh đó, Mặt trận Việt Minh góp phần xây dựng lực lượng, hình thành căn cứ địa cách mạng chuẩn bị Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945. Trong công tác tuyên truyền, Mặt trận Việt Minh đã sử dụng nhiều hình thức như báo chí, truyền đơn, khẩu hiệu, mít tinh, để truyền bá tư tưởng yêu nước, tinh thần độc lập dân tộc, ý thức giai cấp… Nhờ những thành quả về đường lối, lực lượng, căn cứ và ý thức quần chúng trong giai đoạn này. Khi thời cơ “ngàn năm có một” xuất hiện - tháng 8/1945, Đảng và Việt Minh đã sẵn sàng lãnh đạo toàn dân tiến hành Tổng khởi nghĩa, giành thắng lợi nhanh chóng và trọn vẹn.

Bài và ảnh: Võ Văn Dũng (TTXVN)