9K32 Strela-2 - Tên lửa vác vai thay đổi bộ mặt chiến trường thấp tầng

Strela-2 ra đời trong bối cảnh cuộc chạy đua công nghệ thời Chiến tranh Lạnh. Mục tiêu của thiết kế là tạo ra một hệ thống phòng không cá nhân, vác vai, có khả năng khóa mục tiêu phát ra nhiệt như động cơ máy bay.

Kết quả là một ống phóng nhẹ dài khoảng 1.4 m, mang theo tên lửa 72 mm trang bị đầu dẫn hồng ngoại thụ động và đầu nổ mảnh kim loại với tác động lớn trên mục tiêu bay thấp.

Về mặt kỹ thuật, đây là một giải pháp đơn giản nhưng đủ hiệu quả để làm thay đổi cách thức không quân và trực thăng hoạt động ở khu chiến.

Ngay sau khi đi vào biên chế, Strela-2 đã được xuất khẩu rộng rãi và nhanh chóng xuất hiện trong nhiều cuộc xung đột lớn nhỏ.

Từ chiến trường Đông Nam Á, Trung Đông đến châu Phi và châu Mỹ Latinh, việc có trong tay một tổ hợp vác vai khiến lực lượng du kích và quân đội nhỏ có thể gây tổn hại đáng kể cho không lực mạnh hơn.

Trong những năm 1970 và 1980, nhiều vụ tổn thất máy bay liên quan đến MANPADS làm dấy lên nỗi lo về an toàn máy bay bay thấp và tác động chiến lược của vũ khí này.

Sức mạnh của Strela-2 nằm ở độ cơ động và tính bất ngờ. Một tổ trinh sát có thể triển khai nhanh, nhắm bắn vào trực thăng tấn công hay máy bay hỗ trợ bay thấp và rút lui ngay sau khi khai hỏa.

Với tầm hiệu quả vào khoảng 500 m đến 4,200 m tùy biến thể, và trần bay khoảng 2,300 m, Strela đủ để đe dọa nhiều loại mục tiêu lướt gần địa hình.

Những giới hạn kỹ thuật như khả năng bị nhiễu bởi nguồn nhiệt khác hay hiệu quả giảm xuống trước các hệ thống phòng vệ hiện đại không làm mất đi giá trị chiến lược ban đầu của nó.

Tuy nhiên, Strela-2 cũng có nhiều yếu điểm. Đầu dẫn hồng ngoại thế hệ đầu dễ bị phân tán bởi nguồn nhiệt phản chiếu hay khí thải mặt trời, và không có khả năng dò tìm mục tiêu phía trước nếu máy bay hạ nhiệt động cơ khi tiếp cận.

Kết quả là hiệu suất chiến đấu biến thiên lớn tùy điều kiện thời tiết, địa hình và kỹ năng kíp bắn. Những nhược điểm này dẫn tới việc Liên Xô liên tục nâng cấp dòng Strela hoặc phát triển các hệ thống mới có độ tin cậy và khả năng phân biệt mục tiêu tốt hơn.

Một hệ quả đáng lo ngại khác của Strela-2 là sự phổ biến và xuất hiện trên thị trường chợ đen. Hàng chục nghìn hệ thống MANPADS đã lan truyền sau các cuộc xung đột và sụp đổ các chế độ, tạo ra mối đe dọa cho cả mục tiêu quân sự lẫn dân sự.

Các tổ chức quốc tế và nhiều nước, trong đó có Mỹ, phải triển khai chương trình thu hồi và kiểm soát để giảm rủi ro những hệ thống này rơi vào tay khủng bố hoặc các nhóm phi nhà nước.

Đối mặt với mối đe dọa MANPADS, ngành hàng không phát triển nhiều lớp đối sách. Ở cấp vận hành, phi công được huấn luyện thay đổi độ cao bay, sử dụng đường bay thay đổi và tránh bay thấp không cần thiết.

Ở cấp kỹ thuật, máy bay hiện đại dần được trang bị hệ thống cảnh báo bức xạ hồng ngoại, hệ thống bẫy nhiệt và các biện pháp phòng vệ tích hợp nhằm giảm xác suất trúng mục tiêu. Đồng thời, các hoạt động kiểm soát xuất khẩu và chương trình mua lại MANPADS cũ nhằm thu gom vũ khí đã qua sử dụng cũng trở thành một phần chiến lược quốc tế.

Nhìn tổng quan, 9K32 Strela-2 không chỉ là một vũ khí. Nó là biểu tượng của sự thay đổi chiến lược: khi công nghệ đơn giản nhưng hiệu quả được phổ biến, quyền kiểm soát không phận không còn là lợi thế tuyệt đối của lực lượng có trang bị hiện đại.

Strela-2 dạy các nhà hoạch định rằng an toàn bay, kiểm soát vũ khí và đa tầng phòng thủ là những yếu tố không thể tách rời trong thời đại mà tên lửa vác vai đã trở thành thực tế chiến trường.

Strela-2 đã đi qua nhiều thập niên, để lại bài học về tác động chiến lược của vũ khí nhỏ gọn và về tầm quan trọng của các biện pháp đối phó tổng hợp.

Trong khi các thế hệ MANPADS mới xuất hiện và khắc phục nhiều giới hạn kỹ thuật ban đầu, di sản của Strela-2 vẫn còn đó: một lời nhắc rằng bất cứ cuộc cách mạng công nghệ nào cũng có thể làm thay đổi cán cân lực lượng trên chiến trường.

Việt Hùng

Theo Military Today