AI có chủ quyền cất cánh khi các nước tìm cách tránh lệ thuộc Mỹ, Trung Quốc

Khi Trung Quốc và Mỹ chạy đua giành vị thế thống trị AI (trí tuệ nhân tạo), ngày càng nhiều quốc gia lo ngại việc trở nên phụ thuộc quá mức vào hai siêu cường trong một công nghệ có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sức cạnh tranh kinh tế và an ninh quốc gia của họ.

Để đối phó, một số ít nước đang tìm cách xây dựng năng lực AI riêng, trở thành siêu cường AI sau Mỹ và Trung Quốc.

Với nền công nghệ giàu tiềm lực và phát triển, Hàn Quốc tin tưởng mạnh mẽ rằng những quốc gia quy mô nhỏ hơn vẫn có thể thành công trong việc đạt được mức độ tự chủ rộng lớn về AI - khái niệm đang được nhắc đến nhiều với tên gọi AI có chủ quyền.

“Trong kỷ nguyên AI, tụt lại chỉ một ngày có thể đồng nghĩa với tụt lại cả một thế hệ. Chúng ta đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng sống còn, mang tính cấp bách”, Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung nói trong bài phát biểu trước các nghị sĩ hồi đầu tháng 11.

Mục tiêu tổng thể của AI có chủ quyền là xây dựng hạ tầng tính toán nội địa và nắm giữ năng lực trong nước ở mọi khía cạnh, từ phát triển mô hình ngôn ngữ lớn, sản xuất chip, lưu trữ đám mây cho đến đào tạo kỹ sư. Nhiều quốc gia cũng hy vọng có thể tự đặt ra các quy định và kiểm soát dữ liệu được AI sử dụng và tạo ra.

Là một trong số ít quốc gia ngoài Mỹ và Trung Quốc đủ khả năng theo đuổi mức độ tự chủ AI rộng lớn, Hàn Quốc đang nổi lên như một phép thử điển hình cho tham vọng AI có chủ quyền. Nước này có tiềm lực tài chính mạnh, chuyên môn sâu về bán dẫn từ các tập đoàn nội địa như Samsung Electronics và SK Hynix, cùng năng lực phần mềm vững vàng. Nhậm chức Tổng thống Hàn Quốc hồi tháng 6, ông Lee Jae Myung thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ khi thúc đẩy tăng gấp ba ngân sách của chính phủ cho AI vào năm 2026, lên khoảng 6,8 tỉ USD.

AI có chủ quyền là xây dựng cơ sở hạ tầng và năng lực nội địa - Ảnh: Bloomberg

Mỹ và Trung Quốc hiện là hai quốc gia dẫn đầu về AI. Trung Quốc thường bày tỏ mong muốn tự chủ công nghệ, dù chưa đặt nhiều trọng tâm vào xuất khẩu những sản phẩm AI tốt nhất của mình. Trong khi đó, chính quyền Tổng thống Trump cam kết thúc đẩy xuất khẩu gói công nghệ AI toàn diện của Mỹ cho các đồng minh, gồm chip cao cấp của Nvidia và phần mềm.

Bằng cách phát triển năng lực AI nội địa, các quốc gia hy vọng ghi dấu ấn trong lĩnh vực công nghệ trọng yếu và giảm sự phụ thuộc vào các tập đoàn công nghệ Mỹ đang thống trị AI, theo Virpratap Vikram Singh - chuyên gia về công nghệ mạng và xung đột tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) ở London, thủ đô Anh.

Một số khu vực ngày càng tỏ ra dè chừng trước việc phụ thuộc quá nhiều vào các gã khổng lồ công nghệ Mỹ, vì giới chức đang ngày càng khó kiểm soát những tập đoàn này, Virpratap Vikram Singh nhận định.

Các quốc gia cũng muốn tăng khả năng chống chịu bằng cách sở hữu năng lực AI trong nước và có thêm nhà cung cấp dịch vụ thay thế phòng trường hợp xảy ra gián đoạn, theo Courtney Lang, chuyên gia về an ninh mạng tại Hội đồng Công nghiệp Công nghệ Thông tin - nhóm thương mại có trụ sở ở Washington D.C (thủ đô Mỹ).

CEO Nvidia ủng hộ mạnh mẽ AI có chủ quyền

Một trong những người ủng hộ mạnh mẽ nhất cho AI có chủ quyền là Jensen Huang, Giám đốc điều hành Nvidia – công ty hưởng lợi trực tiếp từ nhu cầu bùng nổ với GPU (bộ xử lý đồ họa) mạnh mẽ dùng trong điện toán AI.

“AI có chủ quyền sẽ phản ánh văn hóa, trí tuệ xã hội, cách tư duy và lịch sử của các bạn. Bạn sẽ tự nắm quyền sở hữu dữ liệu của mình”, Jensen Huang nói về khái niệm AI có chủ quyền năm ngoái.

Hàn Quốc và nhiều quốc gia theo đuổi AI có chủ quyền

Nhiều quốc gia đã bắt đầu hành động. Công ty khởi nghiệp Mistral AI (Pháp) và tập đoàn công nghệ phần mềm SAP (Đức) đã hợp tác triển khai nền tảng AI có chủ quyền nhằm bảo vệ dữ liệu ở khu vực công và các ngành được quản lý chặt.

Anh thành lập đơn vị AI có chủ quyền để thúc đẩy đầu tư vào công ty khởi nghiệp và thu hút các công ty AI.

Ấn Độ phát triển mô hình AI nền tảng của riêng mình, đồng thời mở rộng năng lực điện toán trong nước.

Ả Rập Saudi và UAE, hai quốc gia giàu có và năng động nhất Trung Đông trong lĩnh vực AI, gần đây đã được Bộ Thương mại Mỹ phê duyệt cho phép hai công ty nội địa mua tới 70.000 chip AI tiên tiến. Bộ trưởng Kinh tế UAE ví chi tiêu cho AI có chủ quyền như trả tiền cho quốc phòng hay an ninh mạng.

Chi tiêu toàn cầu cho AI, gồm dịch vụ, phần mềm và hạ tầng, dự kiến đạt 1.500 tỉ USD trong năm 2025, tăng khoảng 50% so với 2024, theo hãng nghiên cứu thị trường Gartner. Con số này được dự báo vượt 2.000 tỉ USD vào năm 2026.

Hàn Quốc dưới thời Tổng thống Lee Jae Myung đã thành lập quỹ Tăng trưởng Quốc gia trị giá khoảng 102 tỉ USD trong 5 năm để đầu tư vào các ngành chiến lược công nghệ cao, gồm cả AI. Một thư ký mới cho Tổng thống Hàn Quốc phụ trách AI và kế hoạch tương lai cũng được bổ nhiệm để dẫn dắt nỗ lực hợp tác công - tư.

Gần đây, chính quyền Lee Jae Myung công bố thỏa thuận mua 260.000 GPU tiên tiến của Nvidia, coi đây là nền tảng để hiện thực hóa tham vọng AI quốc gia. Một phần số GPU này sẽ phục vụ trung tâm dữ liệu do chính phủ Hàn Quốc quản lý. Phần GPU còn lại sẽ cấp cho trung tâm dữ liệu của các tập đoàn phần mềm lớn trong nước. Chính phủ cùng các công ty Hàn Quốc cũng đang nỗ lực tạo ra mô hình ngôn ngữ lớn quốc gia.

Tổng thống Lee Jae Myung đặt tham vọng đưa Hàn Quốc trở thành 1 trong 3 cường quốc AI hàng đầu thế giới, sau Mỹ và Trung Quốc. - Ảnh: Press Pool

Các tập đoàn như Samsung Electronics, Hyundai, SK sẽ dùng số GPU được phân bổ để áp dụng AI sâu hơn vào sản xuất thông minh và nghiên cứu. Trong tháng 11, ba tập đoàn này cùng LG đã cam kết đầu tư khoảng 540 tỉ USD trong nước, gồm trung tâm dữ liệu AI, chip và sản xuất dựa trên AI.

Nhiều cái tên ít nổi tiếng hơn cũng đóng vai trò quan trọng trong chiến lược AI có chủ quyền của Hàn Quốc. Các công ty khởi nghiệp chip như Rebellions và FuriosaAI, gần đây từ chối lời đề nghị mua lại từ Meta Platforms, đang phát triển bộ xử lý thần kinh (NPU) có thể trở thành lựa chọn chi phí thấp hơn GPU của Nvidia ở một số lĩnh vực điện toán AI. Hai tập đoàn phần mềm lớn Naver và Kakao đã tung ra mô hình ngôn ngữ lớn tiếng Hàn của riêng họ.

Tuy nhiên, các quốc gia theo đuổi AI có chủ quyền cũng đối mặt nhiều hạn chế, chẳng hạn bảo đảm đủ nguồn điện cho trung tâm dữ liệu. Khả năng xây dựng hệ sinh thái AI có chủ quyền của một nước còn phụ thuộc vào các điều kiện do Mỹ đặt ra, vì Mỹ đang chiếm ưu thế trong nhiều công nghệ trọng yếu liên quan đến AI, Virpratap Vikram Singh nhận định.

Việc Hàn Quốc vượt qua những thách thức để hình thành hệ sinh thái AI bản địa có thể trở thành “nền tảng thử nghiệm và chuẩn mực quan trọng” cho các quốc gia khác theo đuổi mục tiêu tương tự, Chey Tae-won (Chủ tịch tập đoàn SK) nói tại một hội nghị kinh tế gần đây.

Sơn Vân