AI có thể thay thế lực lượng lao động khổng lồ tại Mỹ

AI sẽ thay con người ngay cả lĩnh vực ít liên quan AI

Điều đáng nói là phần lớn sự thay thế này diễn ra ở những công việc tưởng như “ít liên quan đến AI”, từ tài chính, chăm sóc sức khỏe cho đến hành chính văn phòng. Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) mô tả tình trạng này giống như một “khối băng trôi”: những thay đổi dễ thấy chỉ là phần nổi rất nhỏ, còn phần chìm mới thực sự quyết định tương lai của nền kinh tế.

Iceberg Index: Bản “song sinh số” của 151 triệu lao động Mỹ

Nghiên cứu được thực hiện nhờ Iceberg Index, một mô hình mô phỏng lực lượng lao động do MIT hợp tác với Phòng thí nghiệm Quốc gia Oak Ridge (ORNL) xây dựng. Mục tiêu của công cụ này khá táo bạo: tạo ra một “bản sao kỹ thuật số” mô phỏng cách 151 triệu người lao động Mỹ làm việc, dịch chuyển và chịu tác động của AI trong thời gian thực.

ORNL - nơi đặt siêu máy tính Frontier, cung cấp năng lực tính toán giúp mô hình chạy các thí nghiệm quy mô dân số, cho phép nhà nghiên cứu quan sát sự tái cấu trúc nhiệm vụ và luồng kỹ năng từ cấp quốc gia tới từng mã vùng nhỏ nhất. Nói cách khác, Iceberg Index không cố gắng đoán chính xác công việc nào sẽ biến mất vào năm nào, mà cung cấp cái nhìn sắc nét về những gì AI có thể làm được ngay lúc này, và vị trí nào chịu ảnh hưởng mạnh nhất nếu công nghệ được triển khai rộng rãi.

Theo mô phỏng, từng lao động được gán một “hồ sơ kỹ năng” dựa trên hàng chục nghìn kỹ năng thuộc 923 nghề nghiệp trong hơn 3.000 hạt (county) trên toàn nước Mỹ. Sau đó, hệ thống xác định mức độ mà các mô hình AI hiện tại có thể thực hiện những kỹ năng đó.

Kết quả gây chú ý: những biến động nhìn thấy rõ nhất, như cắt giảm nhân sự ở ngành công nghệ hay những thay đổi trong các nghề liên quan đến IT, chỉ chiếm 2,2% mức độ phơi nhiễm tiền lương, tương đương 211 tỷ USD. Phần “chìm” mới thực sự lớn: khoảng 1.200 tỷ USD thuộc về những công việc ít được nhắc đến trong các dự báo tự động hóa, như nhân sự, hậu cần, tài chính và hỗ trợ văn phòng.

AI không chỉ “tấn công” thung lũng Silicon

Nhiều người vẫn xem rủi ro tự động hóa là câu chuyện của các thành phố công nghệ ven biển. Nhưng dữ liệu của Iceberg Index cho thấy thực tế ngược lại: mọi bang đều có những nhóm nghề nghiệp dễ bị AI thay thế, kể cả các vùng nông thôn hoặc khu vực công nghiệp truyền thống.

Điều này lý giải vì sao nhiều bang đã chủ động tham gia thử nghiệm mô hình ngay từ giai đoạn đầu. Tennessee, North Carolina và Utah đã đối chiếu dữ liệu lao động thực tế của họ với kết quả của Iceberg, từ đó xây dựng các kịch bản chính sách riêng.

Tennessee là bang đầu tiên công bố kế hoạch hành động về lực lượng lao động AI, trong đó trích dẫn Iceberg Index như một công cụ tham chiếu trung tâm. Utah cũng chuẩn bị công bố báo cáo tương tự, còn North Carolina xem đây là nền tảng giúp họ nhìn thấy “những tác động vô hình” mà các phương pháp đánh giá truyền thống không thể phát hiện.

Thượng nghị sĩ bang North Carolina DeAndrea Salvador cho biết, điều khiến bà quan tâm nhất là khả năng phân tích đến tận từng cộng đồng nhỏ: chính quyền có thể xem một khu dân cư nhất định đang sử dụng những kỹ năng nào, mức độ những kỹ năng đó có nguy cơ bị AI thay thế ra sao, và điều đó sẽ ảnh hưởng thế nào đến GDP cũng như việc làm địa phương. Nhờ vậy, các bang có thể đánh giá chính xác hơn họ cần đầu tư bao nhiêu vào đào tạo lại, chuyển đổi nghề hay mở rộng chương trình học nghề.

Để hỗ trợ điều này, nhóm nghiên cứu đã tạo ra một môi trường mô phỏng tương tác, nơi các nhà hoạch định chính sách có thể thử nghiệm các kịch bản như điều chỉnh ngân sách đào tạo, thay đổi tốc độ áp dụng công nghệ hay chuyển dịch đầu tư giữa các ngành, và ngay lập tức thấy kết quả mô phỏng về việc làm và tăng trưởng.

Tương lai của lực lượng lao động

Dù mô phỏng đưa ra con số lớn, 1.200 tỷ USD tiền lương nằm trong vùng rủi ro, nhóm nghiên cứu nhấn mạnh rằng đây không phải dự đoán tận thế. Iceberg Index không nói khi nào các công việc này sẽ biến mất, mà chỉ cho thấy điểm giao nhau giữa khả năng của AI hiện tại và cơ cấu kỹ năng của lực lượng lao động hiện nay.

Chính vì vậy, điều quan trọng là xem đây như một công cụ chuẩn bị, không phải bảng tiên tri. Với những bang như Tennessee, mô hình giúp họ hiểu rằng dù nhiều ngành truyền thống của bang, như y tế, công nghiệp hạt nhân, sản xuất và vận tải, vẫn dựa nhiều vào lao động thể chất nên ít chịu rủi ro hơn, họ vẫn cần chiến lược để tăng sức cạnh tranh bằng robot và trợ lý AI, thay vì để công nghệ làm suy yếu các ngành trụ cột.

Theo các chuyên gia, đây là cách tiếp cận tỉnh táo hơn trong thời điểm mà các bang đua nhau thành lập các nhóm công tác về AI nhưng lại thiếu dữ liệu chi tiết để ra quyết định. Iceberg Index, với khả năng mô phỏng như một “hệ sinh thái thu nhỏ”, giúp họ thử nghiệm chính sách trước khi chi hàng tỉ USD vào đào tạo lại, hỗ trợ doanh nghiệp hoặc xây dựng chiến lược chuyển đổi lao động.

Nhìn rộng hơn, nghiên cứu cũng nhắc nhở một điều quan trọng: AI không chỉ đe dọa những người viết mã hay kỹ sư phần mềm. Những công việc tưởng chừng ít liên quan đến công nghệ, phân tích tài chính, sắp xếp hồ sơ nhân sự, lập kế hoạch logistics hay xử lý chứng từ văn phòng, đang trở thành “vùng tổn thương thực sự”.

Nói cách khác, nếu chỉ nhìn vào các đợt sa thải ở thung lũng Silicon, chúng ta mới chỉ thấy phần nổi rất nhỏ. Phần chìm của “khối băng trôi”, nơi hàng trăm, hàng nghìn tỉ USD tiền lương đang phơi bày trước khả năng thay thế của AI, mới là nơi quyết định cách nền kinh tế Mỹ vận hành trong 10 năm tới.

Bùi Tú