AI giúp Mỹ và Trung Quốc xích lại gần nhau?

Dù còn nhiều tranh cãi, giới phân tích cho rằng AI (trí tuệ nhân tạo) không chỉ là công cụ cạnh tranh mà còn có thể mở ra cơ hội hợp tác trong những lĩnh vực mang tính sống còn đối với ổn định toàn cầu.

AI giúp hạn chế rủi ro

Theo chuyên gia R. David Edelman, nguy cơ rủi ro lớn nhất có thể không đến trực tiếp từ AI mà là “ảo giác chính trị”. Các nhà hoạch định chính sách của một số quốc gia tin rằng đối thủ đang vũ khí hóa AI trong các lĩnh vực nhạy cảm như hạt nhân. Cách đây 5 năm, nhiều quan chức ở cả Washington và Bắc Kinh tin rằng bên kia đang đặt AI vào trung tâm hệ thống chỉ huy hạt nhân, dù công nghệ khi đó chưa đủ độ tin cậy.

Lo ngại này từng đẩy hai cường quốc đến sát một kịch bản nguy hiểm. Tuy nhiên, điều bất ngờ là Mỹ và Trung Quốc sau đó đã cùng ra tuyên bố cam kết “duy trì sự kiểm soát của con người đối với quyết định sử dụng vũ khí hạt nhân”. Dù ngắn gọn, cam kết này có ý nghĩa lớn. Cả hai nước đều thừa nhận rằng giao phó quyết định sinh tử cho máy móc là một bước đi cần tránh.

AI được xem là sẽ định hình tương lai quan hệ Mỹ - Trung Quốc. (Ảnh: Be Connected)

Tuyên bố này cũng cho thấy AI có thể thúc đẩy những cuộc đối thoại vốn bị đình trệ lâu nay. Bắc Kinh, vốn dè dặt trong thảo luận về chiến lược hạt nhân, nay buộc phải mở lòng hơn do lo ngại AI. Đây là ví dụ cho thấy công nghệ mới, dù rủi ro, cũng có thể trở thành chất xúc tác cho xây dựng lòng tin và đặt nền móng cho các chuẩn mực quốc tế.

Dù vậy, học giả Diana Fu cảnh báo rằng Mỹ đang trở nên dễ bị tổn thương hơn trước các chiến dịch can thiệp từ nước ngoài bởi hai lý do.

Thứ nhất, AI đang được tận dụng để sản xuất hình ảnh, video, thậm chí “deepfake” về chính trị gia Mỹ nhằm chia rẽ dư luận và làm suy giảm niềm tin xã hội. Thứ hai, chính nước Mỹ lại tự làm suy yếu năng lực phòng thủ của mình, khi các cơ quan chống can thiệp thông tin bị cắt giảm vai trò và chính phủ liên bang do dự trong việc kiểm soát các tập đoàn công nghệ.

Giải pháp, theo bà Fu, không chỉ là siết chặt kiểm soát mà còn phải xây dựng một văn hóa xã hội có sức đề kháng với thông tin sai lệch.

Mỹ và Trung Quốc “song hành” trong phát triển AI

Chuyên gia Ryan Hass cho rằng khung “cuộc đua AI” giữa Mỹ và Trung Quốc đã trở nên lỗi thời. Chính quyền Biden từng áp dụng kiểm soát xuất khẩu gắt gao nhằm ngăn chặn Trung Quốc tiếp cận công nghệ lõi, với kỳ vọng duy trì khoảng cách dẫn đầu. Nhưng thực tế, các biện pháp này chỉ thúc đẩy Bắc Kinh tăng tốc chiến dịch tự cường công nghệ.

Khoảng cách về năng lực AI giữa hai nước đang thu hẹp nhanh chóng. Nếu năm 2024, các mô hình AI hàng đầu của Mỹ vượt Trung Quốc 9,3% về hiệu suất, thì chỉ một năm sau khoảng cách này còn 1,7%. Với nguồn nhân lực khổng lồ – mỗi năm Trung Quốc đào tạo gấp bốn lần số sinh viên STEM so với Mỹ – và sự hậu thuẫn mạnh mẽ từ nhà nước, Trung Quốc chắc chắn sẽ không chấp nhận vị thế “số hai” trong lĩnh vực này.

Theo Hass, trong 5 năm tới, Mỹ và Trung Quốc sẽ phát triển AI gần như song song, khó có bên nào giành lợi thế tuyệt đối. Điều quan trọng là lãnh đạo hai nước cần tránh cái bẫy “tư duy cuộc đua” kiểu thắng – thua. Nếu chỉ nhìn AI qua lăng kính đối đầu, mọi hành động của bên kia đều bị coi là mối đe dọa, khiến căng thẳng leo thang. Ngược lại, nếu hai bên có thể đồng thuận hạn chế việc sử dụng AI trong những lĩnh vực gây bất ổn, AI sẽ trở thành nhân tố hỗ trợ ổn định chiến lược.

Điểm chung trong các phân tích của Brookings là: AI vừa là công cụ cạnh tranh gay gắt vừa mở ra cơ hội hợp tác mới. Mỹ và Trung Quốc có thể tiếp tục va chạm trong lĩnh vực thương mại công nghệ, nhưng vẫn cần đối thoại để giảm thiểu rủi ro từ các ứng dụng quân sự hay chiến dịch thông tin sai lệch.

Các cuộc đối thoại kiểu “Track 2” – giữa chuyên gia và tổ chức phi chính phủ – đã từng chứng minh hiệu quả trong vấn đề hạt nhân. Cách tiếp cận này hoàn toàn có thể áp dụng cho AI, nhằm xây dựng các nguyên tắc chung, thiết lập lòng tin và từng bước hình thành chuẩn mực quốc tế.

Với tốc độ phát triển vượt bậc, AI sẽ không chờ một quốc gia nào. Trong 5 năm tới, thay vì ám ảnh về vị trí dẫn đầu, Mỹ và Trung Quốc cần chấp nhận thực tế: cả hai sẽ cùng tiến bước, “chạy song song” trên con đường AI. Thách thức đặt ra là làm sao biến quá trình này thành động lực ổn định thay vì mồi lửa cho xung đột.

Quan hệ Mỹ – Trung vốn chứa đầy mâu thuẫn và cạnh tranh. AI, thay vì chỉ làm gia tăng đối đầu, có thể trở thành lĩnh vực thử nghiệm cho những cách tiếp cận hợp tác mới. Từ cam kết giữ kiểm soát hạt nhân, cảnh giác với thông tin sai lệch, đến việc chấp nhận cùng phát triển công nghệ, AI đặt ra yêu cầu hai siêu cường phải điều chỉnh tư duy chiến lược.

Trong bối cảnh quốc tế nhiều biến động, 5 năm tới sẽ là giai đoạn then chốt để xác định liệu AI sẽ là “ngòi nổ” xung đột hay chất xúc tác cho một hình thức chung sống mới giữa Mỹ và Trung Quốc.

Kông Anh