Ai sẽ thâu tóm đế chế dầu khí của Nga ở nước ngoài?

Torbjörn Törnqvist vừa thực hiện một trong những thương vụ lớn nhất đời mình, khi nhanh tay thâu tóm mảng hoạt động ở nước ngoài của Lukoil. (Ảnh: AFP)

Nếu nhận được sự chấp thuận từ Washington và London, thương vụ này sẽ không chỉ giúp Nga giải quyết “cơn đau đầu”, mà còn mở rộng đáng kể quy mô đế chế năng lượng của Törnqvist, 71 tuổi. Gunvor - công ty giao dịch hàng hóa Thụy Sĩ mà ông sáng lập cùng một cộng sự của Tổng thống Vladimir Putin - sẽ tiếp tục mở rộng quy mô để tiếp quản mạng lưới các trạm xăng từ Bronx (Mỹ) đến Sicily (Ý), các nhà máy lọc dầu rải rác khắp châu Âu, cùng những mỏ dầu tại Trung Đông và Trung Á.

Thông báo về thương vụ chớp nhoáng này được đưa ra chỉ ba ngày sau khi Lukoil tuyên bố bán tài sản. Có lẽ không quá nhiều người ngạc nhiên về động thái này của Torbjörn Törnqvist, người nổi tiếng với khả năng ra quyết định nhanh chóng và dứt khoát để vượt mặt đối thủ, theo chia sẻ của những người từng làm việc hoặc hợp tác với vị tỷ phú này.

Tuy nhiên, thỏa thuận cũng có nguy cơ làm dấy lên những nghi vấn mới về quá khứ của Törnqvist tại nước Nga hậu Xô Viết. Đồng thời, nó phản ánh cách mà cuộc tấn công kinh tế của Tổng thống Trump nhằm vào Nga đã tái định hình ngành giao dịch dầu mỏ đầy mờ ám, nơi hàng tỷ USD giá trị dầu thô được luân chuyển mỗi ngày, vừa nuôi sống nền kinh tế toàn cầu vừa làm giàu cho những “ông trùm trung gian” như Törnqvist.

Cả Lukoil lẫn Gunvor đều không tiết lộ giá trị hay cấu trúc của thương vụ. Một cựu cộng sự từng tham gia vụ mua bán lớn khác vào năm 2012 cho biết: “Ngay cả Törnqvist có lẽ cũng chưa nắm hết mọi chi tiết. Nếu ông ấy thấy một thương vụ tốt, ông ấy sẽ làm ngay”.

Những người theo dõi quá trình mua bán cho biết, giá trị mảng kinh doanh quốc tế của Lukoil có thể được định ở mức 20 tỷ USD. Giới ngân hàng cho biết họ muốn biết Gunvor, có trụ sở tại Geneva, đang chi trả bao nhiêu, thương vụ được tài trợ bằng cách nào, và liệu Törnqvist có cam kết cho phép Lukoil mua lại tài sản khi chiến sự tại Ukraine kết thúc.

Người phát ngôn của Gunvor, Seth Pietras, khẳng định: “Torbjörn không hề đưa ra bất kỳ cam kết nào như vậy. Không có điều khoản mua lại nào tồn tại cả”.

Ông cũng cho biết Gunvor đã xin phép các cơ quan trừng phạt của Mỹ và Anh để tiến hành thương vụ này.

Thông báo ngắn gọn của Lukoil đã làm chao đảo giới giao dịch năng lượng vốn khép kín. Theo những người am hiểu thương vụ, các đối thủ vẫn đang rà soát giá trị tài sản của Lukoil, trong khi một số bên vẫn chưa biết phải đàm phán thế nào với một công ty đang cùng lúc chịu lệnh trừng phạt của cả Anh và Mỹ.

Theo người phát ngôn Seth Pietras, Gunvor có thể hành động nhanh chóng một phần vì trước đó tập đoàn này đã trao đổi với Lukoil về việc mua lại một số tài sản.

Thương vụ này phản ánh mức độ chấp nhận rủi ro cao của các tập đoàn giao dịch hàng hóa như Gunvor, những doanh nghiệp thường xuyên hoạt động trong các thị trường biến động mạnh và ký kết thỏa thuận tại những quốc gia nhiều bất ổn chính trị, xung đột hoặc chịu lệnh trừng phạt.

Những biến động thị trường do đại dịch và chiến sự ở Ukraine đã giúp lĩnh vực này sinh lợi hơn bao giờ hết. Năm ngoái, Gunvor đã thu về 729 triệu USD lợi nhuận trên 136 tỷ USD doanh thu, một trong những năm thành công nhất lịch sử tập đoàn.

“Các nhà giao dịch truyền thống luôn có rủi ro chính trị cao hơn so với những tập đoàn dầu khí lớn. Và hiện tại, họ cũng đang có khoản ngân sách lớn và nóng lòng muốn đầu tư”, Craig Pirrong, giáo sư tại Đại học Houston, chuyên nghiên cứu về lĩnh vực giao dịch hàng hóa, nhận định.

Tuy nhiên, việc huy động vốn cho thương vụ này có thể sẽ không dễ dàng, bởi các ngân hàng phương Tây tỏ ra dè chừng với mọi giao dịch liên quan đến Nga. Theo những người am hiểu, các chi tiết vẫn đang được hoàn thiện, nhưng phương án khả thi nhất là Gunvor sẽ trích một phần lợi nhuận trong tương lai từ các hoạt động mua lại, để Lukoil có thể nhận sau khi chiến tranh kết thúc.

Torbjörn Törnqvist sinh ra và lớn lên tại Stockholm, nơi ông theo học ngành kinh doanh. Ông bắt đầu sự nghiệp tại BP vào những năm 1970, thời điểm thị trường dầu mỏ vừa mở cửa trở lại sau cú sốc từ lệnh cấm vận dầu mỏ của khối Ả Rập. Sau khi làm việc cho hai công ty giao dịch, ông tự khởi nghiệp vào giữa thập niên 1990, với một dự án bán dầu nhiên liệu của Nga xuất khẩu từ Estonia.

Khi đó, người phương Tây đổ xô đến các nước thuộc Liên Xô cũ để buôn bán dầu mỏ và kim loại. Chẳng bao lâu sau, Törnqvist bắt tay với Gennady Timchenko - một cựu quan chức thương mại Liên Xô, người từng quen biết Vladimir Putin khi ông còn làm việc tại chính quyền thành phố St. Petersburg. Năm 1997, hai người cùng nhau sáng lập tiền thân của Gunvor.

Sau khi ông Gennady Timchenko mua căn biệt thự nhìn ra hồ Geneva vào năm 2003, ông Torbjörn Törnqvist cũng mua bất động sản ngay bên kia đường. Cả hai đều là người đam mê quần vợt.

Chính vào thời điểm đó, bộ đôi này bước chân vào hàng ngũ những “ông lớn” trong giới giao dịch năng lượng, khi Törnqvist biết Moscow sắp tịch thu các mỏ dầu của Mikhail Khodorkovsky. Theo lời kể của Törnqvist trong cuốn The World for Sale (xuất bản năm 2021), Gunvor đã nhanh chóng thu xếp để đảm bảo dòng dầu thô từ Nga vẫn chảy ra thị trường quốc tế.

Bước đi táo bạo ấy đã biến Gunvor từ một công ty nhỏ hoạt động ở vùng Baltic thành một trong những tập đoàn giao dịch dầu mỏ lớn nhất thế giới. Có thời điểm, Gunvor kiểm soát tới 30% lượng dầu thô xuất khẩu bằng đường biển của Nga. Người phát ngôn Seth Pietras cho biết lợi thế cạnh tranh của công ty nằm ở năng lực hậu cần vượt trội.

Trong một cuộc phỏng vấn hiếm hoi với Reuters năm 2007, Törnqvist thừa nhận: “Chúng tôi không phủ nhận rằng mình có những mối quan hệ tốt”. Nhưng ông cũng khẳng định thêm: “Việc lôi kéo Putin hay đội ngũ của ông ấy vào các cuộc đối thoại này chỉ là suy đoán”.

Một năm sau đó, ông Timchenko gọi những tin đồn về việc ông từng làm việc cho cơ quan an ninh Nga là “chuyện cổ tích”, trong một cuộc phỏng vấn với The Wall Street Journal, và nói rằng ông quá bận rộn để gặp lại Tổng thống Putin - người bạn cũ và cũng là bạn tập judo của mình.

Sau khi Nga sáp nhập Crimea năm 2014, các lệnh trừng phạt của Mỹ nhắm vào Gennady Timchenko đã khiến Gunvor suýt rơi vào khủng hoảng sụp đổ. Chính quyền Obama khi đó cáo buộc Tổng thống Vladimir Putin có cổ phần trong Gunvor và có thể tiếp cận các quỹ của công ty - cáo buộc mà Gunvor cho là “thiếu hiểu biết và vô lý”.

Để cứu công ty, ông Torbjörn Törnqvist đã mua lại toàn bộ cổ phần của Timchenko, bán đi các tài sản tại Nga và mở rộng sang những lĩnh vực kinh doanh mới, đặc biệt là khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) và thị trường Mỹ.

“Gunvor đã thay đổi hình ảnh sau khi Nga bị trừng phạt, nhưng toàn bộ doanh nghiệp vẫn được xây dựng dựa trên nền tảng kinh doanh, mối quan hệ và kiến thức bắt nguồn từ Nga”, nhận định của ông Adi Imsirovic, giảng viên năng lượng tại Đại học Oxford và cựu Giám đốc giao dịch của Tập đoàn Nga Gazprom.

Ông Törnqvist sau đó tiếp tục mở rộng hoạt động tại Mỹ, đồng thời đầu tư mạnh vào môn đua thuyền buồm, tài trợ cho một đội America’s Cup và nỗ lực biến giải đấu này thành một sân chơi công nghệ cao, mang tính thể thao mạo hiểm hơn.

“Tôi thích cạnh tranh, và với đua thuyền, tôi có thể thi đấu ở cấp độ cao nhất”, ông chia sẻ với The Wall Street Journal năm 2017.

Ông Torbjörn Törnqvist chưa bao giờ cắt đứt quan hệ làm ăn với Nga. Gunvor vẫn là một trong những nhà xuất khẩu dầu mỏ lớn của nước này và nắm giữ cổ phần trong cảng dầu khổng lồ ở St. Petersburg. Người phát ngôn của công ty cho biết việc bán cổ phần đó hiện chưa thể thực hiện. Giống như nhiều lãnh đạo trong ngành giao dịch hàng hóa, ông Törnqvist vẫn thường xuyên tới trụ sở của tập đoàn quốc doanh Rosneft tại Moscow cho đến khi xung đột Ukraine nổ ra, theo lời những người am hiểu các cuộc gặp này.

Tuy nhiên, sau khi ông Putin phát động chiến sự, Gunvor đã nhanh chóng cắt giảm các hoạt động giao dịch liên quan đến Nga, theo dữ liệu vận chuyển và thông tin từ các nguồn thạo tin.

Thương vụ Lukoil - lớn nhất trong chuỗi các vụ sáp nhập gần đây - mở ra nhiều lựa chọn cho tương lai cho ông Törnqvist, đặc biệt là khi ông nghĩ đến chuyện rút lui. Từng chia sẻ rằng ông muốn giữ Gunvor trong tay gia đình, nơi con trai ông, Fredrik, đang giữ vị trí điều hành, ông Törnqvist dường như cũng để ngỏ khả năng khác: nếu không thành công, một tập đoàn sở hữu khối tài sản hữu hình sẽ dễ bán hơn nhiều so với một tập đoàn giao dịch khó định giá.

Dẫu vậy, ở thời điểm hiện tại, vẫn chưa cho thấy dấu hiệu nào về việc dừng hoạt động.

H.Phan

AFP