AI và con người suy nghĩ khác nhau thế nào? Nghiên cứu mới hé lộ lỗ hổng đáng lo ngại của trí tuệ nhân tạo
Một nghiên cứu mới vừa công bố đã phát hiện trí tuệ nhân tạo (AI) không thể suy luận theo cách con người làm, đặc biệt là trong các bài toán yêu cầu khả năng tư duy tương đồng (analogical reasoning). Điều này có thể gây ra những hệ quả nghiêm trọng khi AI ngày càng được ứng dụng trong các lĩnh vực quan trọng.
Công trình nghiên cứu, đăng trên Transactions on Machine Learning Research vào tháng 2/2025, đã kiểm tra khả năng suy luận của các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) qua các bài toán đơn giản về chuỗi ký tự và ma trận số. Kết quả cho thấy con người thực hiện tốt, nhưng AI lại gặp khó khăn đáng kể.
Điều đáng chú ý là khi đối mặt với các bài toán yêu cầu suy luận dựa trên câu chuyện, các mô hình AI không chỉ dễ bị ảnh hưởng bởi thứ tự câu hỏi mà còn có xu hướng đưa ra câu trả lời bằng cách diễn đạt lại thay vì thực sự suy luận.
Ảnh minh họa.
Nghiên cứu cũng khẳng định AI không có khả năng học tập “zero-shot” – tức là khả năng hiểu và áp dụng kiến thức vào các tình huống chưa từng gặp trước đó.
Martha Lewis, đồng tác giả nghiên cứu và phó giáo sư tại Đại học Amsterdam, đã minh họa điểm yếu của AI bằng một ví dụ đơn giản về chuỗi chữ cái:
Nếu “abcd” biến thành “abce”, thì “ijkl” sẽ thành gì? Con người thường trả lời “ijkm” – và AI cũng vậy.
Nhưng nếu “abbcd” trở thành “abcd”, thì “ijkkl” sẽ thế nào? Con người nhận ra quy luật và trả lời “ijkl”, tức là loại bỏ phần tử lặp. Tuy nhiên, GPT-4 lại không thể nhận ra điều này và thường trả lời sai.
Theo Lewis, con người có thể suy luận từ những mẫu cụ thể để rút ra quy tắc tổng quát, trong khi AI chỉ giỏi nhận diện và so khớp các mẫu mà không thực sự hiểu ý nghĩa của chúng.
Việc AI thiếu khả năng suy luận không chỉ là vấn đề học thuật mà còn có thể ảnh hưởng trực tiếp đến các lĩnh vực quan trọng. Trong ngành pháp lý, AI đang được sử dụng để nghiên cứu án lệ, phân tích vụ án và thậm chí đưa ra khuyến nghị về mức án.
Tuy nhiên, nếu AI không thể suy luận linh hoạt, nó có thể áp dụng sai tiền lệ vào những trường hợp chỉ khác một vài chi tiết nhỏ, dẫn đến những quyết định sai lầm.
Nghiên cứu nhấn mạnh rằng để triển khai AI một cách an toàn và hiệu quả, chúng ta không chỉ đánh giá nó dựa trên độ chính xác, mà còn phải xem xét khả năng tư duy linh hoạt và tính bền vững trong lập luận của nó.
Những phát hiện từ nghiên cứu này là lời nhắc nhở rằng AI, dù mạnh mẽ đến đâu, vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn con người trong các quyết định quan trọng. Công nghệ này có thể hỗ trợ con người trong việc xử lý dữ liệu và nhận diện mẫu, nhưng khi cần suy luận linh hoạt và sáng tạo, AI vẫn còn một khoảng cách rất xa để bắt kịp trí tuệ con người.
